ΔΑΣΚΑΛΟΙ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ
Γράφει ο Στέλιος Αρσενίου

Τις μέρες αυτές διερωτόμαστε, τρομάζουμε, αναλογιζόμαστε την τρέλα κάποιων προγόνων μας με το λογικό πάραυτα Θεό, όπως ανέφερε στο Δημοτικό Ραδιόφωνο και την εκπομπή της Κυριακής Οικονόμου το πρωί της Δευτέρας 22/3/2021 ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κκ. Παντελεήμων να ορθώσουν ανάστημα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ωκεανός τα άρθρα, οι ομιλίες, οι εκπομπές, οι αναφορές σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο.

Από τον ΑΓΩΝΑ κρίνω να ξεκινήσω τις περιηγήσεις στους ημίθεους της Επανάστασης του 1821 από τους Μεγάλους Δασκάλους του Γένους.

Όλα τα κοσμοϊστορικά γεγονότα είναι θεμελιωμένα σε διδασκαλίες και διδασκάλους.

Είναι αυτοί που διαμορφώνουν το χαρακτήρα, την προσωπικότητα, το είναι, τα πιστεύω, τα οράματα, τους ορίζοντες.

Δάσκαλοι του Γένους ονομάζονται οι μορφωμένοι Έλληνες που κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας συνέβαλαν, με την προφορική διδασκαλία ή με τα κείμενά τους, στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας.

Αρκετοί από τους δασκάλους του Γένους ήταν ή έγιναν αργότερα κληρικοί.

Κάποιοι σπούδασαν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ενώ άλλοι στα Ιόνια Νησιά, στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και στο εξωτερικό.

Οι δάσκαλοι του Γένους δίδασκαν σε ναούς, σε σχολεία και σε δημόσιους χώρους.

Έγραφαν επίσης επιστολές και άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες είτε ολόκληρα βιβλία, που τα τύπωναν με την υποστήριξη της Εκκλησίας, των Φαναριωτών ηγεμόνων ή φιλομαθών εμπόρων.

Με το έργο τους βοήθησαν στην ίδρυση σχολείων και την τόνωση της ελληνικής παιδείας, στην ιδεολογική προετοιμασία της Μεγάλης Επανάστασης του 1821 και στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Δύση.

Φωτισμένοι πνευματικοί άνδρες έδρασαν σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν, όπως αναφέρθηκε, η δράση των Ελλήνων λογίων στη Δύση.

Κατά τον 18^ο και στις αρχές του 19^ου αιώνα οι ιδέες και τα κηρύγματα του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού κυριαρχούσαν στη Δυτική Ευρώπη.

Οι νέες φιλελεύθερες και ριζοσπαστικές ιδέες έφτασαν γρήγορα και στην ελληνική Χερσόνησο, δυναμώνοντας την επαναστατική διάθεση των υπόδουλων Ελλήνων. Η πνευματική αυτή δραστηριότητα ονομάστηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός.

Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός ανέδειξε μεγάλες μορφές στα ελληνικά γράμματα, όπως ο Φαναριώτης νομικός Δημήτριος Καταρτζής και ο Κερκυραίος κληρικός Ευγένιος Βούλγαρης, που δίδαξε στην Αθωνιάδα Σχολή φιλοσοφία και μαθηματικά.

Επίσης δύο ξαδέλφια από τη Θεσσαλία, ο Γρηγόριος Κωνσταντάς και ο Δανιήλ Φιλιππίδης, συνέγραψαν στη δημοτική γλώσσα τη «Γεωγραφία Νεωτερική», ενώ ο Κοζανίτης γιατρός Μιχαήλ Περδικάρης σατίρισε σε πεζά και σε στίχους πρόσωπα και γεγονότα της εποχής του.

Το 1806 εκδόθηκε στην Ιταλία η «Ελληνική Νομαρχία», ένα έργο άγνωστου συγγραφέα αφιερωμένο στον Ρήγα Βελεστινλή. Στο σημαντικό αυτό κείμενο του Νεοελληνικού Διαφωτισμού καταδικάζεται η «αναρχία» και η «μοναρχία» και προβάλλεται ως ιδανική διοίκηση η «νομαρχία», δηλαδή το πολίτευμα όπου εξουσιάζουν οι νόμοι.

Ξεχωριστή προσωπικότητα αποτελεί ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος συνδύαζε το πνεύμα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της παιδείας με τη θρησκευτική πίστη και την εθνική συνείδηση.

Ήταν λόγιος μοναχός του Αγίου Όρους, ιεροκήρυκας και μάρτυρας.

Το κήρυγμά του έβρισκε μεγάλη απήχηση στον υπόδουλο ελληνικό πληθυσμό της υπαίθρου, όπου περιόδευσε για να αναχαιτίσει τους εξισλαμισμούς, ιδρύοντας σχολεία.

Άφησα για επίλογο το κρυφό σχολειό και τον παπα δάσκαλο.

Σύμφωνα με το θρύλο του «κρυφού σχολειού», η Οθωμανική Αυτοκρατορία απαγόρευε την εκπαίδευση των υπόδουλων Ελλήνων στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, για να εξασφαλίσει την αμάθεια και, έτσι, και τη δουλοφροσύνη τους, με αποτέλεσμα να οργανωθούν κρυφά νυχτερινά σχολεία από ιερείς, που μυστικά δίδασκαν γραφή και ανάγνωση.

Ο θρύλος δημιουργήθηκε τα επαναστατικά και μετεπαναστατικά χρόνια και αποτυπώθηκε στην τέχνη.

Ως τα μέσα του 20ού αιώνα στα ελληνικά σχολεία διδασκόταν ότι η ελληνική παιδεία διωκόταν συστηματικά τον πρώτο ενάμιση αιώνα μετά την οθωμανική κατάκτηση και πως αυτό οδήγησε την Εκκλησία στην κρυφή λειτουργία τέτοιων σχολείων.

Ο όρος «κρυφό σχολειό» χρησιμοποιείται κατ’ επέκταση και για περιπτώσεις κρυφής εκπαίδευσης ή εθνικής-αντιστασιακής δραστηριότητας στη νεώτερη εποχή, όπως κατά την γερμανική κατοχή (1941-44) ή την βρετανική διοίκηση στην Κύπρο.

Αυτή ήταν η συμβολή των δασκάλων του Γένους για να γίνει το όνειρο φέτα ψωμί, να γιορτάζουμε σήμερα, μαζί και οι περισσότερες χώρες του πλανήτη 200 χρόνια μετά την αποκοτιά, τη Λευτεριά.

Στέλιος Αρσενίου