Η ασημαντότητα του ανθρώπου και ο εγωισμός
Γράφει ο Βασίλης Τσιάντος, Αντιπρόεδρος της Αρχής Διασφάλισης της Ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση (ΑΔΙΠ), Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος

Είναι εντυπωσιακό και ταυτόχρονα μαγικό το σύμπαν, που μας περιβάλει. Ο κόσμος! Δηλαδή, το κόσμημα. Αν σηκώσουμε, βέβαια, τα μάτια μας θα δούμε απειροελάχιστα πράγματα, από την άπειρη πραγματικότητα. Ποιος μπορεί, όμως, να “δει” αυτή την πραγματικότητα; Ασφαλώς, όχι ο αμαθής. Ασφαλώς, δεν μπορούμε να το δούμε με τα μάτια μας. Σίγουρα χρειάζονται πολύ σύγχρονα τηλεσκόπια με μεγάλες δυνατότητες για να δούμε ένα μέρος του σύμπαντος, ή καλύτερα να υποψιαστούμε ένα μέρος του σύμπαντος. Μάλιστα, σύμφωνα με τους ειδικούς το τηλεσκόπιό μας θα πρέπει να στηθεί έξω από την γήινη ατμόσφαιρα για καλύτερες εικόνες, ώστε να αποφύγει την παραμόρφωση από τον αέρα της Γής.

Ένα τέτοιο τηλεσκόπιο είναι και το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χάμπλ (ΔΤΧ, Hubble Space Telescope, HST), το οποίο τέθηκε σε τροχιά γύρω από την Γη το 1990. Είναι προϊόν συνεργασίας της ΝΑΣΑ και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA). Η συμβολή του ΔΤΧ στην αστρονομία, κατά την ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια Wikipedia, είναι τεράστια αφού βοήθησε στην επίλυση μερικών από τα προβλήματα της αστρονομίας, δίδοντας δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν σε νέες θεωρίες για την επίλυση αυτών των προβλημάτων. Έχει χρησιμοποιηθεί για την “μέτρηση” των γαλαξιών, οι οποίοι, παρ’ όλη την δυσκολία, αριθμούνται περί τα 100 με 200 δισεκατομμύρια (www.space.com)!

Αν τώρα αναρωτηθούμε πόσα ηλιακά συστήματα υπάρχουν σε κάθε γαλαξία, πάλι το μικρό μυαλό μας βουρλίζεται! Οι αστρονόμοι έχουν υπολογίσει περί τα 500 ηλιακά συστήματα, μόνο στην γειτονιά μας, οπότε με πρόχειρους υπολογισμούς οι ειδικοί θεωρούν ότι ο δικός μας γαλαξίας αποτελείται από δεκάδες δισεκατομμύρια ηλιακά συστήματα, ίσως και 100 δισεκατομμύρια!

Μέσα σε αυτό το άπειρο σύμπαν, βρίσκεται και η Γη μας. Η ηλικία του πλανήτη μας υπολογίζεται σε μερικά δισεκατομμύρια χρόνια, περίπου 4,5 (www.wikipedia.org)! Η δε ύπαρξη του ανθρώπου στην Γη υπολογίζεται σε 0.3 δισεκατομμύρια χρόνια, παίρνοντας τις πιο αποδεκτές τιμές. Σήμερα ο πληθυσμός της Γης είναι περί τα 7,5 δισεκατομμύρια (2017).

Ο Πλάτων, σχετικά με την ύπαρξη του ανθρώπου, στο έκτο βιβλίο των “Νόμων” γράφει ότι “υπάρχει κάτι που πρέπει να το ξεκαθαρίσουμε πλήρως. Ή το ανθρώπινο γένος δεν είχε ποτέ αρχή και δεν θα ‘χει τέλος, αλλά υπήρχε και θα υπάρχει πάντα ή υπάρχει τόσο πολύ καιρό, που κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει το χρόνο δημιουργίας του” (781e6-782a3). Ο Πλάτων ασχολείται και με την Φιλοσοφία της Ιστορίας σε αυτό το έργο του, όπως έχει γράψει και ο φιλόσοφος, ακαδημαϊκός και υπουργός Κ. Ι. Δεσποτόπουλος. Επιπλέον, κάνει εντύπωση ότι ο Πλάτων δεν αφήνει περιθώρια για τρίτη απάντηση. Η άποψή του περί της ηλικίας του ανθρώπου αποδεικνύεται αληθής από τα συμπεράσματα της σύγχρονης επιστήμης.

Έτσι, μέσα στο απέραντο αυτό σύμπαν, με τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που έζησαν και ζουν στον πλανήτη συμπεριλαμβάνεται και η δική μας ύπαρξη. Το “Εγώ” μας! Το ασήμαντο Εγώ μας! Δεν υπάρχει Έλληνας που να μην ξεκινά την ομιλία του με το “Εγώ, ….”, του γράφοντος συμπεριλαμβανομένου. Όποιος θεωρεί υπερβολική αυτή τη θέση μου, ας δει πόσες “σέλφι” ανάρτησε στο Facebook! Ή ας εστιάσει την προσοχή του στον λόγο του. Θα διαπιστώσει άπειρες φορές να μιλάει για τον εαυτό του. Τον κόκκο της άμμου! Ίσως να αποδεχόμουν την συμπεριφορά αυτή από αμαθείς ανθρώπους, διότι δεν γνωρίζουν ή δεν αντιλαμβάνονται ότι είμαστε περαστικοί από αυτόν τον κόσμο. Αλλά, να συμβαίνει αυτό από “μορφωμένους” μου είναι αδιανόητο.

Μα, καλά θα μου πει κάποιος, τι θα κάνουμε; Θα κλαίμε την μοίρα μας; Και απαισιόδοξα θα περιμένουμε πότε θα φύγουμε από τον κόσμο αυτό; Όχι, βέβαια! Αυτογνωσία χρειάζεται. Να μάθουμε ποιοι είμαστε και για ποιο λόγο υπάρχουμε. Και για να διευκολυνθεί η σκέψη μας αναφέρω την άποψη του Πλάτωνα για το ερώτημα αυτό. Ο Πλάτων γράφει στους “Νόμους” ότι “δεν δεχόμαστε την κοινή άποψη ότι το σημαντικότερο πράγμα για τον άνθρωπο είναι να σωθεί και να συνεχίσει να ζει καλά, αλλά αντίθετα, να γίνει όσο πιο ενάρετος μπορεί και να παραμείνει έτσι σε όλη του τη ζωή” (707d3-6). Άρα, ο σκοπός της ύπαρξής μας είναι να γίνουμε ενάρετοι. Διότι ο ενάρετος, κατά τον Πλάτωνα, είναι και ευτυχής. Ο σκοπός της ζωής μας δεν είναι η εξουσία, τα πλούτη, οι ηδονές, και άλλα υλικά αγαθά, αλλά το πώς θα γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Στον Θεαίτητο ο Πλάτων παρακινεί τον φίλο του Θεόδωρο στην φυγή από τον επίγειο κόσμο διότι “η φυγή είναι ομοίωση με τον θεό, κατά το δυνατόν. Και ομοίωση είναι να γίνει κάποιος δίκαιος και ευσεβής με φρόνηση” (176b1-3). Ο άνθρωπος πρέπει να γίνεται συνεχώς δικαιότερος. Από αυτό κρίνεται “η αληθινή ικανότητα του άνδρα ή η μηδαμινότητά του και η ανανδρία του”. Τέλος, προσθέτει ότι “η γνώση τούτου είναι σοφία και αληθινή αρετή, ενώ η άγνοιά του αμάθεια και ολοφάνερη κακία”.

Ας δούμε λίγο πιο διεξοδικά τον εγωιστή άνθρωπο, όπως τον παρουσιάζει ο Πλάτων στους “Νόμους”. Γράφει ότι κάθε άνθρωπος είναι εγωιστής από την φύση του (731d2). Αυτή η υπερβολική αγάπη για τον εαυτό μας είναι η αιτία όλων των σφαλμάτων που διαπράττουμε, αφού τυφλωνόμαστε τόσο ώστε να θεωρούμε άσχημα τα καλά, τα όμορφα και τα δίκαια, πιστεύοντας ότι πρέπει να δικαιώνουμε τον εαυτό μας και όχι την αλήθεια (“Νόμοι”, 731d3, εκδόσεις Κάκτος). Αξιαγάπητο είναι το παρακάτω, διότι, κατά την άποψή μας εκφράζει απολύτως τον νεοέλληνα, που, τρομάρα του, θεωρεί ότι είναι πνευματικό παιδί αυτών των γιγάντων της παγκόσμιας διανόησης! Γράφει, λοιπόν, ο Πλάτων ότι “όλοι οι ανόητοι είναι τόσο σίγουροι για την εξυπνάδα τους που πιστεύουν ότι η αμάθειά τους είναι σοφία”. Για να κλείσει γράφοντας, “γι’ αυτό νομίζουμε ότι τα ξέρουμε όλα, ενώ δεν ξέρουμε τίποτε”! Γι’ αυτό, συμβουλεύει ο Πλάτων να αποφεύγουμε την υπερβολική αγάπη προς τον εαυτό μας.