«ΕΘΝΙΚΟΝ ΟΡΦΑΝΟΤΡΟΦΕΙΟΝ ΘΗΛΕΩΝ ΞΑΝΘΗΣ»

Κάθε σοβαρό και οργανωμένο κράτος έχει την υποχρέωση να αντιμετωπίζει τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα όπως το ζήτημα της έλλειψης των φυσικών γονέων. Ο ρόλος του Εθνικού Ορφανοτροφείου Θηλέων Ξάνθης. υπήρξε καθοριστικός στην αντιμετώπιση αυτού του μεγάλου εθνικού προβλήματος, ιδιαίτερα σε εποχές μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν χιλιάδες παιδιά βρέθηκαν στην Ελλάδα έχοντας χάσει τις οικογένειές τους. Συνέβαλε στην κοινωνική ένταξη πολλών παιδιών προσφέροντάς τους τα απαραίτητα εφόδια για τη μετέπειτα ζωή τους.

Κάθε σοβαρό και οργανωμένο κράτος έχει την υποχρέωση να αντιμετωπίζει τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα όπως το ζήτημα της έλλειψης των φυσικών γονέων. Ο ρόλος του Εθνικού Ορφανοτροφείου Θηλέων Ξάνθης. υπήρξε καθοριστικός στην αντιμετώπιση αυτού του μεγάλου εθνικού προβλήματος, ιδιαίτερα σε εποχές μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν χιλιάδες παιδιά βρέθηκαν στην Ελλάδα έχοντας χάσει τις οικογένειές τους. Συνέβαλε στην κοινωνική ένταξη πολλών παιδιών προσφέροντάς τους τα απαραίτητα εφόδια για τη μετέπειτα ζωή τους. Πρόκειται για μία άγνωστη σελίδα της τοπικής ιστορίας της Ξάνθης, που δεν έχει καταγραφεί όπως θα της άξιζε. Παρακάτω θα παρουσιάσουμε μερικά βασικά στοιχεία για την ιστορία του ιδρύματος και θα αφιερώσουμε ένα ιδιαίτερο κομμάτι για την προσφορά της Σοφίας Γαβριηλίδου, η οποία διετέλεσε επί πολλά έτη δασκάλα και διευθύντριά του.

 

Ιστορία του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ξάνθης

    Το Ορφανοτροφείο  Θηλέων Ξάνθης άρχισε να λειτουργεί μετά το 1922 για να φιλοξενήσει τα ορφανά των προσφύγων της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης. Όταν πρωτοδημιουργήθηκε το ίδρυμα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, μάζευαν τα ορφανά παιδιά από τους δρόμους. Στεγάστηκε στην Παλιά Πόλη της Ξάνθης σε παλιό κτήμα κάποιου μπέη, στη συμβολή των οδών 9ης Μεραρχίας και Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα ορφανά αγόρια κατοικούσαν στο Ορφανοτροφείο Αρένων Ξάνθης που λειτουργούσε στη Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών (σημερινή Εκκλησιαστική Σχολή). Το ορφανοτροφείο θηλέων μπορούσε να φιλοξενήσει περί τα 120 παιδιά, από έξι έως δεκαοχτώ ετών.

 

    Το έργο στηρίζονταν από επιτροπή στην οποία συμμετείχαν οι τοπικές αρχές. Πρόεδρος της επιτροπής ήταν ο νομάρχης, αντιπρόεδρος ο Μητροπολίτης Ξάνθης και μέλη ο πρόεδρος Πρωτοδικών, ο Εισαγγελέας, ο Έφορος. Η διευθύντρια απευθύνονταν σε αυτή την επιτροπή για την έγκριση οποιουδήποτε έργου.

    

   Το διώροφο συγκρότημα του ιδρύματος είχε σχήμα Π και πολλές αίθουσες. Στο κέντρο ήταν η μεγάλη αίθουσα, την οποία χρησιμοποιούσαν ως εστιατόριο αλλά και ως αίθουσα εκδηλώσεων. Στα δεξιά ήταν οι θάλαμοι των παιδιών που εκτείνονταν και στους δύο ορόφους, ενώ στο αριστερό μέρος βρίσκονταν η κουζίνα, τα πλυντήρια, τα εργαστήρια και τα γραφεία. Μετά το 1960 το μεσαίο κτήριο έγινε διώροφο με δύο αίθουσες που έγιναν θάλαμοι κοριτσιών, ενώ σε ένα δωμάτιο λειτούργησε το μονοτάξιο σχολείο του ιδρύματος. Το δημοτικό σχολείο έκλεισε μετά το 1960 γιατί τα παιδιά άρχισαν να φοιτούν σε δημοτικό σχολείο της πόλης.

 

   Με το πέρασμα των χρόνων έγιναν πολλές αλλαγές στις κτηριακές εγκαταστάσεις του ιδρύματος. Μέχρι το 1954 υπήρχαν δύο θάλαμοι κοριτσιών. Όταν ανέλαβε διευθύντρια η Σοφία Γαβριηλίδου δημιούργησε άλλους δύο θαλάμους πάνω από την αίθουσα τελετών. Κάθε θάλαμος είχε τριάντα μονά κρεβάτια. Σε κάθε θάλαμο υπήρχε και ένα χωριστό δωμάτιο για να μένει μία παιδαγωγός ή επιστάτης, η οποία κοιμόνταν εκεί το βράδυ. Μέσα στο ίδρυμα κοιμόνταν υποχρεωτικά και η διευθύντρια.

 

   Μετά το 1972 το ορφανοτροφείο μετονομάστηκε σε Κέντρο Μέριμνας Θηλέων Ξάνθης και λειτούργησε ως τέτοιο για λίγα ακόμα χρόνια. Σήμερα στο χώρο του Ορφανοτροφείου στεγάζονται τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, οι διοικητικές υπηρεσίες των Βρεφονηπιακών Σταθμών του Δήμου Ξάνθης, το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών Ξάνθης, το Κέντρο Κοινωνικής Προστασίας και Αλληλεγγύης Δήμου Ξάνθης και η «Βοήθεια στο Σπίτι».

 

Η ζωή στο Ίδρυμα

   Η ζωή προπολεμικά στο ορφανοτροφείο ήταν δύσκολη και αυστηρή. Τα ορφανά παιδιά είχαν μεγάλη ανάγκη επικοινωνίας.  Ο ρόλος της δασκάλας και της διευθύντριας ήταν ιδιαίτερα σημαντικός στο να κάνει τα παιδιά να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους.

 

   Μετά τον πόλεμο, οι συνθήκες ζωής των παιδιών βελτιώθηκαν μαζί με τις κτηριακές εγκαταστάσεις.  Παρόμοια αναβαθμίστηκε η εκπαίδευση και η κατάρτιση των μαθητριών. Κάθε μέρα τα παιδιά τηρούσαν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα. Το πρωί χτυπούσε το καμπανάκι για το εγερτήριο. Τα παιδιά σηκώνονταν, ετοιμάζονταν και έπαιρναν πρωινό στην τραπεζαρία. Αμέσως μετά, τα μικρά παιδιά πήγαιναν στο σχολείο ενώ τα μεγαλύτερα παρακολουθούσαν τα εργαστήρια, όπου μάθαιναν κάποια τέχνη. Μετά το μεσημεριανό φαγητό, τα παιδιά είχαν ελεύθερο χρόνο να παίξουν στην αυλή.

 

   Πολλές εκδηλώσεις και θεατρικές παραστάσεις θρησκευτικού ή εθνικού περιεχομένου σημάδευαν τη ζωή του Ορφανοτροφείου. Τα παιδιά ετοίμαζαν εορταστικές εκδηλώσεις τα Χριστούγεννα, την 25η Μαρτίου και στη λήξη των μαθημάτων και συμμετείχαν στις παρελάσεις κατά τις εθνικές εορτές. Τα παιδιά μάθαιναν επίσης βυζαντινούς ύμνους. Εκκλησιάζονταν κάθε Κυριακή στο γειτονικό ναό του Αγίου Γεωργίου. Στο ναό έψαλλαν ορισμένα τροπάριατις Κυριακές και το Πάσχα έλεγαν τους Χαιρετισμούς.

 

   Προπολεμικά υπήρχε στο Ίδρυμα μαντολινάτα με υπεύθυνο τον κ. Λουκουβίκα. Επί διευθύνσεως  της Σ. Γαβριηλίδου εργάζονταν οικειοθελώς ως δάσκαλος μουσικής ο Τηλέμαχος Μεταλληνός, ο οποίος συντόνιζε τη χορωδία του ιδρύματος που είχε λάβει μέρος και σε χορωδιακά φεστιβάλ στη Θεσσαλονίκη.

 

Η εκπαίδευση των παιδιών

   Το προσωπικό του ιδρύματος περιλάμβανε τη διευθύντρια, τη διαχειρίστρια, την παιδαγωγό και τις δασκάλες των τεχνών. Υπήρχε και γιατρός, ο οποίος επισκέπτονταν τακτικά το ίδρυμα. Τα παιδιά ξεκινούσαν την εκμάθηση των τεχνών (υφαντική, ραπτική, πλεκτική) όταν τελείωναν το δημοτικό σχολείο. Επί διευθύνσεως Σοφίας Γαβριηλίδου,  πολλά κορίτσια άρχισαν να πηγαίνουν και στο Γυμνάσιο, έξω από το ορφανοτροφείο.

 

   Στο χώρο του ορφανοτροφείου τα μικρά κορίτσια έπαιρναν τα απαραίτητα εφόδια για τη ζωή τους. Εκτός από το πρόγραμμα των μαθημάτων και των εργαστηρίων, διδάσκονταν και πολλά θρησκευτικά και εθνικά τραγούδια, τα οποία είχαν σκοπό τόσο να τα διασκεδάσουν, όσο και να τα διδάξουν.

 

   Στις γιορτές τα παιδιά χαίρονταν να λένε τα παραδοσιακά κάλαντα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα θρακιώτικα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς:

Και νέον έτος αριθμεί

Η του Χριστού περιτομή

Και η μνήμη του Αγίου

Ιεράρχου Βασιλείου.

 

Του χρόνου μας αρχή καλή

Και ο Χριστός μας προσκαλεί

Την κακία ν’ αρνηθώμεν

Μ’ αρετάς να στολισθώμεν.

 

Να ζούμε βίον έντιμον

Κατά το Ευαγγέλιον

Με αγάπη και ειρήνην

Και με τη δικαιοσύνην.

 

   Με τα χρήματα που έλεγαν τα παιδιά όταν έλεγαν τα κάλαντα αγόραζαν κάποια δώρα που τα πρόσφεραν στο Γηροκομείο Ξάνθης. Κάθε τι γίνονταν με χαρά, έτσι ώστε τα παιδιά που στερήθηκαν το μητρικό και πατρικό χάδι να μπορέσουν να αγαπήσουν τη ζωή.

 

Η προσφορά της Σοφίας Γαβριηλίδου

   Στο Εθνικό Ορφανοτροφείο Θηλέων Ξάνθης πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους πολλοί αξιόλογοι εκπαιδευτικοί. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η μορφή της Σοφίας Γαβριηλίδου, η οποία συνδέθηκε όσο κανένας άλλος με την ιστορία του Ιδρύματος.

 

   Η Σοφία Γαβριηλίδου γεννήθηκε το 1920 στη Θεσσαλονίκη. Η μητέρα της Ραλλού Νάγκαλη κατάγονταν από την Αδριανούπολη και ο πατέρας της Ξενοφών Γαβριηλίδης από τα Γιάννενα. Ήταν η ίδια μαθήτρια του Ορφανοτροφείου Ξάνθης από το 1927.  Το 1938 εισήχθη μετά από εξετάσεις στην Παιδαγωγική Ακαδημία Αλεξανδρούπολης, από την οποία αποφοίτησε λίγο πριν από την έναρξη του πολέμου. Το 1940 υπηρετεί ως δασκάλα στη Χαλκίδα, το 1945-46 στο Σταυροχώρι Ξάνθης και από το 1946-1951 στο Μικρό Εύμοιρο (Τεκές).

 

   Έχοντας ζήσει επί 12 χρόνια στο Ορφανοτροφείο ως μαθήτρια, επανέρχεται εκεί ως δασκάλα για να υπηρετήσει ευσυνείδητα τα ορφανά παιδιά επί 19 έτη. Το γεγονός ότι η ίδια είχε στερηθεί από μικρή την επαφή με τους γονείς της την έκανε να καταλαβαίνει καλύτερα τις ανάγκες των οικότροφων παιδιών.

 

   Το 1951 διορίζεται ως απλή δασκάλα στο μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο του Ορφανοτροφείου και από το 1954-1960 ως προσωρινή διευθύντρια μετά τη συνταξιοδότηση της Κλεοπάτρας Νικολαΐδου. Από το 1960 έως το 1972 ως διευθύντρια προσφέρει ολόψυχα τις γνώσεις της και την αμέριστη αγάπη της στα κορίτσια του ιδρύματος, τα οποία την αγαπούν ως μητέρα τους. Αυτός ο τίτλος αποτελεί μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο παράσημο τιμής για τη Σοφία Γαβριηλίδου. 

 

   Ως διευθύντρια προσπάθησε με νοικοκυρεμένο τρόπο να χειριστεί τα πρακτικά ζητήματα της καθημερινότητας των παιδιών του ιδρύματος. Χρησιμοποιούσε πάντοτε την παιδαγωγική της καλοσύνης και όχι του βούρδουλα, ο οποίος συνηθίζονταν παλιότερα από άλλους συναδέλφους της. Παράλληλα αγωνίστηκε για την κοινωνικοποίηση των παιδιών και για τη διατήρηση των συγγενικών τους δεσμών, με όσους συγγενείς τους είχαν απομείνει. Δεν ήταν τυχαία η έκθεση που υπέβαλε ο επιθεωρητής σχετικά με την περίοδο που ήταν διευθύντρια η Σοφία Γαβριηλίδου: «Το Ορφανοτροφείον της Ξάνθης ομοιάζει με κολλέγιον ευπόρων κορασίδων». Αντίστοιχα εύσημα αποδόθηκαν στη Σοφία Γαβριηλίδου και από τη Λίνα Τσαλδάρη (1887-1981). Η Λίνα Τσαλδάρη επισκέφθηκε ως υπουργός Κοινωνικής Προνοίας (1956-1958) το Εθνικό Ορφανοτροφείο Θηλέων Ξάνθης και εντυπωσιάστηκε από την καθαριότητα, την τάξη και την οργάνωση του χώρου. Μετά την επίσκεψή της η υπουργός έστειλε στη Σοφία Γαβριηλίδου το παράσημο ευποιίας.

 

   Η Σοφία Γαβριηλίδου είναι σήμερα 94 ετών. Αφιέρωσε τη ζωή της στα παιδιά του Ορφανοτροφείου Θηλέων Ξάνθης, προσπαθώντας να ελαφρύνει τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν και να τα κάνει να νοιώσουν την αγάπη και τη φροντίδα που δικαιούται κάθε παιδί. Τα κορίτσια που αποφοίτησαν από το Ορφανοτροφείο Θηλέων Ξάνθης δεν ξεχνούν μέχρι σήμερα τη δασκάλα τους. Συχνά της τηλεφωνούν και την επισκέπτονται, ενώ κάθε χρόνο συγκεντρώνονται από διάφορα μέρη της Ελλάδας για να κόψουν όλες μαζί την πρωτοχρονιάτικη πίτα.