ΠΩΣ ΦΥΛΑΚΙΖΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ;
Η Άλις Μίλλερ και «Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας»

Του Θανάση Μουσόπουλου

 

Η Alice Miller (1923 – 2010) ήταν ψυχολόγος – ψυχαναλύτρια γνωστή για τα πολυμεταφρασμένα  βιβλία της σχετικά με τα παιδικά τραύματα και τη γονική  παιδική κακοποίηση. Ένα από τα πολλά μεταφρασμένα στη γλώσσα μας βιβλία της με συντρόφευσαν  κατά την περίοδο των πασχαλινών εγκλεισμών της πανδημίας. Πρόκειται για το βιβλίο που στο γερμανικό πρωτότυπο έχει τον τίτλο «Das Drama des begabten Kindes”, δηλαδή: Το δράμα του προικισμένου παιδιού. Στα ελληνικά φέρει τον τίτλο «Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας» και σε υπότιτλο έχει και τον αρχικό τίτλο. Μετάφραση Ε. Αλεξοπούλου, & Ν. Λαζαρίδη, 4η εκδ.,2010, Αθήνα: Ροές.

[Γέννηση: 12 Ιανουαρίου 1923, Πιότρκοβ Τρυμπουνάλσκι, Πολωνία – Θάνατος: 14 Απριλίου 2010, Σεν-Ρεμί-ντε-Προβάνς, Γαλλία]

Η Alice Miller γεννήθηκε στην Πολωνία, ήταν εβραϊκής καταγωγής. Στο Πανεπιστήμιο της Βασιλείας σπούδασε ψυχολογία, φιλοσοφία και κοινωνιολογία. Εκπαιδεύτηκε ως ψυχαναλύτρια στο Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο της Ζυρίχης. Ακολούθησε το αντίστοιχο επάγγελμα για είκοσι χρόνια, ώσπου το 1980 αποφάσισε να αποσυρθεί από τη διδακτική και θεραπευτική της δράση, για να ασχοληθεί με τη συγγραφή.

Θα αναφερθούμε πρώτα το βιβλίο «Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας» και στη συνέχεια θα απολαύσουμε τις απαντήσεις της Μίλερ σε συνέντευξή της για τα θέματα που την απασχολούν στα βιβλία της.

Στο οπισθόφυλλο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου διαβάζουμε:

«Πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν, όταν ήταν παιδιά, να μάθουν να κρύβουν πολύ επιδέξια τα συναισθήματα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους προκειμένου να ικανοποιήσουν τις προσδοκίες των γονέων τους και να κερδίσουν της «αγάπη» τους. Ως ενήλικες μπορεί να κυνηγούν την επιτυχία, έχουν όμως ταυτόχρονα μια υποβόσκουσα αίσθηση ότι δεν αξίζουν τίποτα. Χωρίς ποτέ να τους έχει επιτραπεί να εκφράσουν τα πραγματικά τους συναισθήματα, και έχοντας χάσει την επαφή με τον αληθινό τους εαυτό, εκδραματίζουν τα καταπιεσμένα συναισθήματά τους με επεισόδια κατάθλιψης ή καταναγκαστικής συμπεριφοράς, ή ακόμα και με ιδέες μεγαλείου. Στη συνέχεια, με τη σειρά τους, μεταφέρουν αυτή τη κληρονομιά της καταπίεσης στα δικά τους παιδιά. Αυτό το σπαρακτικό και οξυδερκές βιβλίο είναι ένα πρώτο βήμα για την ανακάλυψη των αναγκών μας και της δικής μας αλήθειας στην προσπάθειά μας να ξεφύγουμε από αυτό το φαύλο κύκλο».

Το  New York Magazine γράφει; «Σπάνιο κι ακαταμάχητο με το γεμάτο συμπάθεια, ανεπιτήδευτο λόγο του. Τα παραδείγματα της Alice Miller είναι τόσο ζωντανά και συνηθισμένα που αγγίζουν το πληγωμένο παιδί που υπάρχει μέσα σε όλους μας».

Πραγματικά είναι πολύ σοβαρά, όχι μόνο για το άτομο αλλά για ολόκληρη την κοινωνία, τα λεγόμενα «παιδικά τραύματα». Η Άλις Μίλλερ απαντά με σαφήνεια στις απορίες μας σε συζήτηση με την Ελευθερία Ρίζου, για τα θέματα αυτά.

«Χρειάζεται από τους γονείς του αγάπη, δηλαδή στοργή, προσοχή, προστασία, συμπάθεια, φροντίδα και προθυμία για επικοινωνία. Αν ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες του, το σώμα του θα κρατήσει την καλή ανάμνηση, και αργότερα, ως ενήλικος, θα μπορεί να προσφέρει την ίδια αγάπη στα παιδιά του. Αν όμως όλα αυτά απουσιάζουν, σε όλη του τη ζωή θα λαχταρά την εκπλήρωση των πρώτων σημαντικών αναγκών του. Αυτή η λαχτάρα θα μεταφέρεται αργότερα στη ζωή του σε άλλους ανθρώπους ή και θα κρέμεται όλο και περισσότερο από τους γονείς του, περιμένοντας από αυτούς όσα δεν του παρείχαν την κατάλληλη στιγμή».

Τι απαντά η Μίλλερ για όσα άτομα πέρασαν δύσκολη παιδική ηλικία;

«Μέσα από τα βιβλία μου επιχειρώ να καταδείξω με διαφορετικούς τρόπους, ότι η εμπειρία της σκληρής, βάναυσης διαπαιδαγώγησης (μαύρη παιδαγωγική, όπως την αποκαλώ) στην παιδική ηλικία περιορίζει αργότερα τη ζωτικότητά μας και συρρικνώνει, αν δεν σκοτώνει, το αίσθημα της πραγματικής μας ύπαρξης, των αληθινών αισθημάτων και αναγκών μας».

Εξάλλου ο  Παναγιώτης Καλομοιράκης, που είναι ειδικός για τα θέματα,  μιλώντας για το έργο  Alice Miller σημειώνει ότι «Σύμφωνα με την κλινική εμπειρία της, η ρίζα της συναισθηματικής διαταραχής προέρχεται από τις ανικανοποίητες συναισθηματικές ανάγκες του νηπίου κατά την αρχική προσαρμογή του με το περιβάλλον. Η προσωπικότητα αρχίζει να διαμορφώνεται από τις πρώτα κιόλας στιγμές της ζωής του ανθρώπου. Το παιδί εξαρτάται άμεσα για την επιβίωσή του από τους γονείς του. Παράλληλα, η σημαντικότερη ψυχολογική του ανάγκη είναι ο σεβασμός και η αποδοχή των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς του από τους άλλους. Το παιδί για να κατορθώσει την επιβίωσή του, καταστέλλει το θυμό του και τον φόβο του ώστε να εξασφαλίσει τη θετική ανταπόκριση των γονέων του.
Έτσι, κατά την προσπάθειά εγκαταλείπει τις δικές του ανάγκες. Η προσαρμογή στις ανάγκες των γονέων οδηγεί τις περισσότερες φορές το άτομο στο να κατασκευάσει ένα ψευδή εαυτό, όρο που πρώτος εισήγαγε ο Winnicott. Οι γονείς καλύπτουν τις ανάγκες τους μέσα από το ψευδή εαυτό του παιδιού, και το παιδί εξαρτάται από τους γονείς».

Κλείνουμε με το «διά ταύτα»: «Η θεραπεία για την Miller δεν μπορεί να αλλάξει τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν κατά την παιδική ηλικία. Ο Θεραπευτής καλείται να επαναφέρει τον αληθινό εαυτό του ατόμου, τα αληθινά συναισθήματά του, να το κάνει να συνειδητοποιήσει την πικρή του αλήθεια και να του δώσει τη δυνατότητα να πενθήσει γι’ αυτό. Το πένθος θα λυτρώσει το άτομο και θα του ξαναδώσει την χαμένη του ενέργεια.  Μέσα από τη δυνατότητά του να πενθήσει, ο θεραπευόμενος θα αναγεννηθεί και ο αληθινός εαυτός θα του προσδώσει ένα καινούριο τρόπο κατανόησης της ζωής μέσω των συναισθημάτων του».

  Ολοκληρώνοντας τον περίπατό μας στο βιβλίο αυτό,  και γενικότερα στο έργο της Άλις Μίλλερ, της δίνουμε πάλι τον λόγο. Μας λέγει ότι  ο μοναδικός τρόπος για να απαλλαγούμε από μια τέτοια κατάσταση είναι «Να συνειδητοποιήσουμε αυτούς τους μηχανισμούς και να προσπαθήσουμε –αναστέλλοντας τις διαδικασίες απώθησης και άρνησης- να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα της παιδικής μας ηλικίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο θα δημιουργήσουμε μέσα μας ένα άτομο το οποίο θα μπορεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες που περιμένουν να εκπληρωθούν από τη γέννησή μας, αν όχι από πολύ νωρίτερα. Μόνο έτσι μπορούμε να προσφέρουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας την προσοχή, τον σεβασμό, την κατανόηση των αισθημάτων μας, την απαραίτητη προστασία, την άνευ όρων αγάπη που μας στέρησαν οι γονείς μας».

 

(Σε επόμενο δημοσίευμα θα παραθέσω σχόλια για άλλα βιβλία της Άλις Μίλλερ που βρήκα ότι είναι πολύ χρήσιμα).

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 19 Μαΐου 2021