100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΞΑΝΘΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΖΥΓΟ (ΙΧ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΕΖΙΚΟΥ)
Γράφει ο Ν. Φωτιάδης
Ως γνωστόν η περιοχή της Ροδοπαίας (Δυτικής) Θράκης, κατελήφθει από τους Τούρκους το διάστημα 1360-1385 και έμεινε κάτω από την Οθωμανική κυριαρχία μέχρι το 1912, δηλαδή για 530 περίπου χρόνια. Όμως ποτέ δεν έχασε ο πληθυσμός την Ελληνική και Χριστιανική ταυτότητα αλλά αντίθετα παρουσίασε ανάπτυξη και άνθιση, κυρίως μετά το 1860.
Τη Θράκη κατέλαβαν τα Βουλγαρικά στρατεύματα το 1912 (ως σύμμαχοί μας εναντίον των Τούρκων) κατά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο, όταν ο Ελληνικός Στρατός ξεχύνονταν από την Μελούνα και το Σαραντάπορο προς τα βόρεια. Έτσι στις 7 Νοεμβρίου του 1912, στρατεύματα της 2ας Βουλγαρικής Μεραρχίας του Κοβάτσεφ αφού κατέλαβαν τη Σταυρούπολη, προήλασαν και εισήλθαν την επομένη 8 Νοεμβρίου στην Ξάνθη μαζί με τμήματα του 21ου Συντάγματος του Σεραφίμοβ. Οι κάτοικοι δέχτηκαν τους Βουλγάρους με αισθήματα χαράς, εφ’ ενός γιατί ήταν Χριστιανοί, αφ’ ετέρου γιατί ήταν σύμμαχοί μας εναντίον του κοινού εχθρού, του Τούρκου.
Δυστυχώς όμως μετά τις πρώτες μέρες το σκηνικό άλλαξε και οι “ελευθερωταί” Βούλγαροι έδειξαν τις πραγματικές τους διαθέσεις και σκοπούς τους.
Δεν υπάρχει πόλη ή χωριό της δυτικής Θράκης που να μην γεύθηκε τη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό των Βουλγάρων. Το μένος τους στράφηκε κυρίως προς τον κλήρο και τους ναούς των ορθοδόξων. Οι ναοί της Ξάνθης του Τιμίου Προδρόμου, των Ταξιαρχών, του Ακάθιστου Ύμνου, του Αγίου Γεωργίου των Αγίων Αποστόλων και Αγίου Κήρυκος, όπως επίσης και τα Μοναστήρια των Ταξιαρχών, της Καλαμούς και της Παναγίας της Αρχαγγελιώτισσας υπέστησαν λεηλασίες και πυρπολήσεις. Κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο, όταν οι μάχες του Ελληνικού Στρατού κατά των Βουλγάρων διαδέχονταν η μια την άλλη, τμήματα της 8ης Μεραρχίας προελαύνοντα εκ Μπουκίων (Παρανεστίου) και Γενί-κιοι (Σταυρουπόλεως) την 12η Ιουλίου 1913 πλησίαζαν την Ξάνθη, ενώ άλλες μονάδες εκ Σαρί-Σαμπάν (Χρυσουπόλεως) μέσω Όξιλαρ (Τοξοτών) έφθαναν στο Νότιο Δυτικό τμήμα της πόλεως. Οι Βούλγαροι κατακτηταί αντιλαμβανόμενοι τη δεινή θέση τους διήρπασαν περιουσίες και ανεχώρησαν “εν μεγίστη αταξία” πριν προλάβουν να πυρπολήσουν τα σπίτια και τα καταστήματα των Ξανθιωτών.
Το πρωί της επόμενης ημέρας, 13 Ιουλίου 1913 εισήλθαν τα Ελληνικά στρατεύματα της 8ης Μεραρχίας με Μέραρχο τον Υποστράτηγο Ματθαιόπουλο Δημήτριο στην πόλη της Ξάνθης ως απελευθερωταί, γενόμενα από τους Έλληνες και τους Μουσουλμάνους ενθουσιωδώς δεκτά. Η Ξάνθη έπλεε στα γαλανόλευκα και μετά την άφιξη 22 ομήρων προκρίτων και του Μητροπολίτη Άνθιμου στην πόλη (απελευθερώθηκαν στην Κομοτηνή), εψάλλει δοξολογία και οι εκδηλώσεις χαράς και υποδοχής των στρατευμένων διήρκησαν μέχρι νυκτός.
Δυστυχώς η χαρά των Ξανθιωτών διήρκεσε μόνο λίγες εβδομάδες, γιατί με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913), η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε στην ηττημένη Βουλγαρία κι’ έτσι στις 10 Αυγούστου του 1913, όλη η Θράκη έχανε για μια ακόμη φορά την ελευθερία της. Η Ελληνική σημαία που κυμάτιζε από τις 13 Ιουλίου, τώρα υποστέλλεται. Σπαρακτική ακούγεται η φωνή από τον Έβρο μέχρι το Νέστο. “Έρχονται οι Βούλγαροι”. Φωνή τρόμου, πανικού και απελπισίας. Το φθινόπωρο του 1918 υπήρξε περίοδος αποφασιστική για την έκβαση του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την συντριβή των Γερμανοβούλγαρων και την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας τον Σεπτέμβριο του 1918, η Γαλλική Στρατιά της Ανατολής με τον Στρατηγό Φρανσαι Ντ’ Εσπεραί, προήλασε και κατέλαβε την Ανατολική Μακεδονία και την Θράκη και έφθασε μέχρι τον Βόσπορο. Τότε έγιναν σκέψεις (σε σκοτεινά κέντρα λήψεως αποφάσεων) να δημιουργηθεί Γαλλικό Προτεκτοράτο στην Θράκη, κατά τα πρότυπα της Συρίας και του Λιβάνου. Η πληροφορία μεταδόθηκε από τον διερμηνέα των Γάλλων Έλληνα Στρατιώτη Ανέστη Πολυχρονιάδη στης Ελληνικές Αρχές, ενημερώθηκε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ελευθέριος Βενιζέλος και μετά από συνάντηση του με τον Γάλλο Πρωθυπουργό Κλεμανσώ αποφασίστηκε η συμμετοχή της Ελληνικής Μεραρχίας (ΙΧ Μεραρχία Πεζικού) στα Στρατεύματα κατοχής στην περιοχή Παρανεστίου (Μπούκια) – Αβδηρών (Μπουλούστρα) – Ιάσμου (Γιασίκϊοι) Κομοτηνή.
Ο Αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων Ανατολής Φρανσαι Ντ’ Εσπεραί, απέστειλε στον Έλληνα Αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο σημείωμα με οδηγίες για τον τρόπο καταλήψεως από τα Ελληνικά Στρατεύματα της Θράκη, στο οποίο μεταξύ άλλων έγραφε: “η παραχώρηση της Θράκης εις την Ελλάδα θα είναι δίκαια αμοιβή δια την λαμπράν συμμετοχήν του Ελληνικού Στρατού εις τας εν Ανατολή επιχειρήσεις …”.
Η ΙΧ Μεραρχία με διοικητή τον Υποστράτηγο Γεώργιο Λεοναρδόπουλο (25ο Σύνταγμα Πεζικού, 26ο Σύνταγμα Πεζικού, 3/40 Σύνταγμα Ευζώνων) μετακινήθηκε από την περιοχή του Κιλκίς και στις 3 Οκτωβρίου 1919 με το Μηχανικό της γεφύρωσε το Νέστο ποταμό σε δυο σημεία (Τολότς και Παρανέστι). Το πρωί της 4ης Οκτωβρίου το 1ο Τάγμα του ηρωικού 25ου Συντάγματος (Συνταγματάρχης Μεσσήνης Δημήτριος) και η 9η Ημιλαρχία Ιππικού πέρασαν το Νέστο και περί την 1100 ώρα εισήλθαν στην πόλη της Ξάνθης. Επικεφαλής των τμημάτων με εντολή του Στρατηγού Λεοναρδόπουλου ήταν ο Ξανθιώτης Ανθυπολοχαγός Μηχανικού Γαβριήλ Λαδάς.
Η είσοδος των Ελληνικών Στρατευμάτων στην Ξάνθη έθεσε επιτέλους τέρμα στα βάσανα του υπερήφανου λαού της, κυρίως κατά την περίοδο της Βουλγαρικής κατοχής (1913 – 1919). Πρώτος Δήμαρχος διορίστηκε ο Χριστόδουλος Μπρωκούμης, ο οποίος παρέλαβε από τον Βούλγαρο υπάλληλο του Δήμου Πασάρωφ (ο Βούλγαρος δήμαρχος Κούδεφ είχε φύγει στην Βουλγαρία).
Η Ελληνική σημαία κυμάτισε πάλι στο ωρολόϊ της πλατείας και άρχισαν να επιστρέφουν στην αγαπημένη τους Ξάνθη, όσοι είχαν αναγκασθεί να φύγουν κατά την διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής. Χάρις στις ικανότητες του Έλληνα Διπλωμάτη Αντιπροσώπου της Διασυμμαχικής Διοικήσεως της Θράκης Χαρίσιου Βαμβακά, και οι υπόλοιπες πόλεις της Δυτικής Θράκης απελευθερώθηκαν από τον Ελληνικό Στρατό στις 14 Μαΐου 1920, ημέρα Πέμπτη.
Από τη Μεραρχία Σερρών, με Διοικητή του Υποστράτηγο Επαμεινώνδα Ζυμβρακάκη, η Κομοτηνή και από τη Μεραρχία Ξάνθης, με Διοικητή τον Υποστράτηγο Κωνσταντίνο Μαζαράκη – Αινειάν, η Αλεξανδρούπολη. Φέτος στις εορταστικές εκδηλώσεις θα παραβρεθεί και ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Αντγος ε.α. Νικόλαος Φωτιάδης
Επίτιμος Υδκτής Δ΄ΣΣ
