Ημερίδα: Αντίσταση και Μαρτύριο σε Χριστιανισμό και Ισλάμ, σύγχρονες προκλήσεις

Το πρόγραμμα Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού συμμετέχει στην ημερίδα «Αντίσταση και Μαρτύριο σε Χριστιανισμό και Ισλάμ, σύγχρονες προκλήσεις», η οποία θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 8 Μαρτίου 2025, 10:00 έως 14:00. Η ημερίδα διοργανώνεται στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης «Διαχείριση της μαζικής μετανάστευσης και πληθυσμών σε κίνηση» (MSc), με τη συνεργασία της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών (Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών, Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ) και της Νομικής Σχολής του εν λόγω Πανεπιστημίου.

Η ημερίδα έχει ως στόχο να ανοίξει μια συζήτηση στην Ελλάδα για τη θέση και τον ρόλο των θρησκειών –κυρίως του Χριστιανισμού και του Ισλάμ– στον αγώνα των λαών για ανεξαρτησία, ελευθερία και δικαιοσύνη. Σαν πρώτο βήμα σε μια τέτοια προοπτική, η ημερίδα περιορίζεται σε μια πρώτη ομάδα Ελλήνων ομιλητών, οι οποίοι θα προσπαθήσουν να προσδιορίσουν τις θεματικές και τα ερωτήματα για μια ευρύτερη συζήτηση.

Η εκδήλωση θα εξετάσει τις διαφορετικές εκδοχές του μαρτυρίου και τη σημασία του για τις θρησκευτικές κοινότητες, καθώς και τις κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις του φαινομένου, όπως αυτές διαμορφώνονται από τις τρέχουσες πολιτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή. Θα αναλυθεί ο τρόπος με τον οποίο το μαρτύριο ενσωματώνεται στις θρησκευτικές παραδόσεις και πώς επηρεάζει τις πολιτισμικές και κοινωνικές αντιλήψεις γύρω από τη θρησκευτική πίστη, την αντίσταση και τη συνύπαρξη διαφορετικών κοινοτήτων.

Επιπλέον, η ημερίδα εστιάζει στον ρόλο των πολιτικών και θρησκευτικών ιδεολογιών, αναδεικνύοντας τις διακυμάνσεις του μαρτυρίου μέσα από την ιστορία και την επίδρασή του στις σύγχρονες κοινωνίες. Θα συζητηθούν επίσης οι διαθρησκειακές σχέσεις στη Μέση Ανατολή, καθώς και οι τελετουργικές και πολιτικές πρακτικές που σχετίζονται με το μαρτύριο, όπως αυτές διαφαίνονται σε περιοχές όπως οι πόλεις της Παλαιστίνης και του Ιράν.

Συμμετέχουν καθηγητές θρησκειολογίας και θεολογίας, ερευνητές στα πεδία των διεθνών σχέσεων, του διαπολιτισμικού και διαθρησκειακού διαλόγου, και των ανθρωπιστικών σπουδών, καθώς και δημοσιογράφοι με πολυετή εμπειρία της κατάστασης στη Μέση Ανατολή.Εισηγήσεις θα πραγματοποιήσουν, κατά αλφαβητική σειρά, οι Βασίλης Αδραχτάς,Εύη Βουλγαράκη-Πισίνα,Αγγελική Ζιάκα,Νίκος Κοσμίδης,Σωτήρης Μητραλέξης, Κώστας Μπλάθρας, Ιωάννης Μυλωνέλης, Βασίλης Ξυδιάς, Παναγιώτης Υφαντής και Φώτης Τερζάκης. Τις δύο συνεδρίες συντονίζουν οι Λαμπρινή Θωμά, Διονύσης Σκλήρης, Κώστας Ράπτης και Θέμης Τζήμας.

Η παρακολούθηση της ημερίδας θα είναι δυνατή για το ευρύ κοινό, μέσω ζωντανής μετάδοσης από το κανάλι στο YouTube του επιστημονικού περιοδικού«Αντίφωνο».

ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΣΕΩΝ

1. Ομιλητές και επιμέρους θέματα της πρώτης συνεδρίας: «Ισλαμικό μαρτύριο και χριστιανική μαρτυρία – Σύγχρονες προκλήσεις σε Παλαιστίνη και Μέση Ανατολή» [10:00 – 12:00]

Συντονίζουν: Λαμπρινή Θωμά (δημοσιογράφος, ειδικευμένη στα διεθνή θέματα και όπου υπάρχει φασαρία), Διονύσης Σκλήρης (Δρ. Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, διδάσκων στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, δημοσιογράφος).

Αγγελική Ζιάκα. «Το μαρτύριο στο Ισλάμ – Μια εισαγωγή». Η εισήγηση ξεκινά με μια σύντομη, γενική αναφορά στη θεώρηση του μαρτυρίου στο Ισλάμ (Σουνίτες και Σιίτες, παρελθόν και σήμερα). Στη συνέχεια συζητούν με τη Λαμπρινή Θωμά για τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα στη μουσουλμανική και τη χριστιανική αντίληψη του μαρτυρίου, με ειδικότερες αναφορές στη διάκριση του μάρτυρα και του εθνομάρτυρα σε Σουνίτες, Σιίτες και Χριστιανούς, σε άνδρες και γυναίκες, στις διάφορες επιμέρους περιοχές: στην Παλαιστίνη, στον Λίβανο, στη Συρία και αλλού. | * Η Αγγελική Ζιάκα είναι Καθηγήτρια θρησκειολογίας στο ΑΠΘ, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Εισαγωγικής Κατεύθυνσης Μουσουλμανικών Σπουδών του Τμήματος Θεολογίας, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και υπεύθυνη του Προγράμματος Διαθρησκειακού Διαλόγου και Συνεργασίας.

Εύη Βουλγαράκη-Πισίνα. «Μαρτύριο και μαρτυρία πάνω στο έδαφος κοινών τόπων πολιτισμού και σύγχρονων κοινωνικοπολιτικών αναζητήσεων σε Χριστιανισμό και Ισλάμ». Η εισήγηση εξετάζει το ζήτημα της αντίστασης και της συνύπαρξης Χριστιανισμού και Ισλάμ στα μαρτυρικά ιερά χώματα της Παλαιστίνης και του Λιβάνου με βάση κοινούς τόπους και ουσιώδεις διαφορές ανάμεσα στις θρησκευτικές παραδόσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στην καταλυτική επίδραση ενός χώρου κοινού, κοσμικού, συνεκτικού, του χώρου της πλατείας, μιας πλατείας από την οποία δεν λείπουν τα χρώματα, οι μυρωδιές, τα τοπόσημα, τα ιερά, αλλά παραμένει τόπος συνάντησης για όλους. Οι έννοιες μαρτυρία και μαρτύριο, όπως και η σχέση με την εξουσία θα έχουν κεντρική σημασία στην απόπειρα κατανόησης και ερμηνείας. | * Η Εύη Βουλγαράκη-Πισίνα είναι Δρ. Θεολογίας στον Διαθρησκειακό Διάλογο και την Ιεραποστολική. Διδάσκει ως ΕΔΙΠ στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας. Είναι διευθύντρια σύνταξης του Διεθνούς Επιστημονικού περιοδικού Salt: Crossroads of Religion and Culture.

Παναγιώτης Υφαντής.«Το μαρτύριο ως θεολογική και κοινωνική μαρτυρία: Η περίπτωση του ‘οικουμενικού αδελφού’ Charles de Foucauld». Η εισήγηση αναφέρεται στο πρόσωπο τουκαθολικού ιερέα και μάρτυρα Charles de Foucauld (1858-1916). Είναι ένας Ευρωπαίος αναζητητής του Θεού και της ενότητας, που συγκινείται από την απλότητα της μουσουλμανικής πίστης και αποφασίζει να ασκητέψει στην γαλλοκρατούμενη Αλγερία. Ζει ανάμεσα στους Τουαρέγκ στη Σαχάρα, σχετίζεται με τους ντόπιους, μαθαίνει τη γλώσσα τους, προσεύχεται μαζί τους, και αγωνίζεται για την κοινωνική τους απελευθέρωσή, προτού δολοφονηθεί από τα χέρια τους ως ξένος και εχθρός. Πρόδρομος ανάλογων εγχειρημάτων που τόλμησαν χριστιανοί σε μουσουλμανικές χώρες τον 20ο και τον 21ό αιώνα, ο de Foucauld δείχνει τη δύναμη αλλά και το κόστος μιας πίστης που για χάρη του άλλου οδηγείται σχεδόν εκούσια στο μαρτύριο. | * Ο Παναγιώτης Υφαντής είναι Καθηγητής θεολογίας στο ΑΠΘ με ειδίκευση την πατερική σκέψη και αγιολογία. Διδάσκει το μάθημα «Έννοια και Μορφές του Μαρτυρίου στο Ισλάμ και τον Χριστιανισμό» στο Πρόγραμμα εισαγωγικής κατεύθυνσης στις Μουσουλμανικές Σπουδές.

Νίκος Κοσμίδης. «Χριστιανοί μάρτυρες στη σύγχρονη εποχή». Πώς προσέλαβε ο 20ός αιώνας την έννοια του χριστιανικού μαρτυρίου των πρωτοχριστιανικών αιώνων; Με ποιον τρόπο το μαρτύριο στη χριστιανική πίστη συναντήθηκε με τα σύγχρονα ιστορικά φαινόμενα του μιλιταρισμού, του εθνικισμού και του φασισμού-ναζισμού; Η εισήγηση αποσκοπεί να αναδείξει στοιχεία μιας οικουμενικής θεώρησης του μαρτυρίου εντός του Χριστιανισμού, σε διάλογο με μια ευρύτερη ανθρωπιστική και πανανθρώπινη ανάγνωση. Η προοπτική αυτή δύναται να οδηγήσει σε γόνιμη συνάντηση με αντίστοιχες αντιλήψεις περί μαρτυρίου και μαρτύρων σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις και κοσμοθεωρίες. Η παρουσίαση θα ολοκληρωθεί με αναφορές σε ιδιαίτερες και ριζοσπαστικές εκφάνσεις εκούσιου μαρτυρίου, οι οποίες αμφισβητούν τις καθιερωμένες νόρμες μιας θρησκευτικότητας της ασφάλειας, αλλά και τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου, στο όνομα της υπέρτατης μαρτυρίας. | * Ο Νίκος Κοσμίδης έχει Msc θεολογίας, είναι υπ. δρ. Αρχιτεκτονικής, εργάστηκε στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, συντονίζει το πρόγραμμα «Δράσεις Ιστορίας Μνήμης Πολιτισμού» και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Μάρτυρες, Μαρτύριο και Προφητική Μαρτυρία κατά τους Δύο Παγκόσμιους Πολέμους» (Ακρίτας, 2023).

Ιωάννης Μυλωνέλης. «Οι Μάρτυρες δεν Πεθαίνουν Ποτέ: Τοιχογραφίες, Αφίσες και Άλλες Υλικότητες-Σύμβολα από τους Δρόμους των Ιρανικών Πόλεων». Τα πολιτικά πανό στους δρόμους των ιρανικών πόλεων αποτελούν συνηθισμένο θέαμα και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη μετάδοση μηνυμάτων εθνικισμού, πολιτικής ιδεολογίας και σεβασμού προς ιστορικές και σύγχρονες προσωπικότητες. Αυτά τα πανό συχνά απεικονίζουν εξέχοντες ηγέτες, όπως τον ΑγιατολάχΧαμενεΐ και τον ΚασέμΣουλεϊμανί, και τιμούν τις θυσίες των μαρτύρων. Οι δρόμοι των ιρανικών πόλεων αποτελούν έναν ζωντανό καμβά πολιτικής μνήμης και θρησκευτικής ευλάβειας. Στους τοίχους, στις γέφυρες, στις πλατείες και στις λεωφόρους ξεδιπλώνονται τοιχογραφίες, αφίσες και πανό που υπενθυμίζουν τους αγώνες, τις θυσίες και το αέναο καθήκον της υπεράσπισης του έθνους και της πίστης. Αυτές οι υλικότητες-σύμβολα δεν είναι απλές εικονογραφήσεις, αλλά ένας τρόπος εδραίωσης της πολιτικής και θρησκευτικής ιδεολογίας στο δημόσιο χώρο, δημιουργώντας μια συνεχή συνομιλία μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Η έννοια του μάρτυρα (shahid) στην ιρανική κοινωνία δεν είναι απλώς μια ανάμνηση όσων έπεσαν στον πόλεμο ή σε πράξεις αντίστασης. Είναι μια διαρκής παρουσία, ένας τρόπος να προσδιορίζεται η συλλογική ταυτότητα, ένας μηχανισμός νομιμοποίησης των κρατικών αφηγήσεων και, ταυτόχρονα, ένα εργαλείο πολιτικής και κοινωνικής διαπαιδαγώγησης. Η ίδια η φράση «Οι μάρτυρες δεν πεθαίνουν ποτέ» (شهدا زنده‌اند) δεν αποτελεί απλώς ένα σύνθημα, αλλά μια θεμελιώδη ιδεολογική τοποθέτηση: οι νεκροί ήρωες ζουν μέσα από τις μνήμες, τις τελετουργίες και τις απεικονίσεις τους στον δημόσιο χώρο. | * Ο Ιωάννης Μυλωνέλης είναι υπ. δρ Θρησκειολογίας με εξειδίκευση στο Ισλάμ. Η έρευνά του επικεντρώνεται στη θρησκειολογία και την ανθρωπολογία της θρησκείας, με έμφαση στις μειονοτικές κοινότητες, τις τελετουργικές πρακτικές και τις σχέσεις πολιτικής και θρησκεία. Έχει πραγματοποιήσει επιτόπιες έρευνες στο Κοσσυφοπέδιο, την Αλβανία, τη Θράκη και το Ιράν.

2. Ομιλητές και επιμέρους θέματα της δεύτερης συνεδρίας: «Η θρησκευτική διάσταση στη Μεσανατολική κρίση – Αντιπαλότητα και Συνύπαρξη» [12:00 – 14:00]

 Συντονίζουν: Θέμης Τζήμας (δικηγόρος, διδάκτορας δημοσίου δικαίου και πολιτικής επιστήμης του ΑΠΘ και μεταδιδακτορικός ερευνητής), Κώστας Ράπτης (δημοσιογράφος, ειδικευμένος στα διεθνή θέματα, γλωσσολόγος).

Βασίλης Αδραχτάς «Η μεσανατολική κρίση μέσα από σύγχρονες εκδοχές της χριστιανικής, εβραϊκής και ισλαμικής πολιτικής εσχατολογίας». | * Ο Βασίλης Αδραχτάς είναι θεολόγος και θρησκειολόγος. Είναι υπεύθυνος Προγράμματος Ελληνικών Σπουδών στο University of New South Wales. Έχει διδάξει ισλαμικές σπουδές στο Western Sydney University. Είναι συνεπιμελητής του τόμου «Islam, Civility and Political Culture» (Palgrave Macmillan. 2021).

Σωτήρης Μητραλέξης. «Υπάρχει Ιουδαιοχριστιανισμός;» Η εισήγηση θα επιχειρήσει μια σύντομη εισαγωγή στη γενεαλογία και στα βασικά κέντρα βάρους της έννοιας του Ιουδαιοχριστιανισμού. Θα διαπιστώσουμε πως από ιστορική άποψη είναι σχετικά καινοφανής, και θα εξετάσουμε το πώς και γιατί δεν είναι καλή ιδέα να θεωρείται αυτονόητο «πᾷστῶ» πως υπάρχει κάτι τι που ονομάζεται «Ιουδαιοχριστιανισμός» (και άρα «Ιουδαιοχριστιανικές αξίες» και οι λοιπές εκκοσμικευμένες εκδοχές). | * Ο Σωτήρης Μητραλέξης είναι ερευνητικός εταίρος στο University College London, συνεπιμελητής του τόμου «Christian and Islamic Philosophies of Time» (Vernon Press, 2017), δρ φιλοσοφίας, δρ θεολογίας, δρ πολιτικής επιστήμης & διεθνών σχέσεων.

Φώτης Τερζάκης. «Ο ρόλος των θρησκειών στη Μέση Ανατολή». Ξεκινώντας από την παραδοχή ότι θρησκευτικές πίστεις είναι προ-νεωτερικά κοσμοείδωλα, απρόσφορα για να εννοιοποιήσουν τα αληθινά προβλήματα του σύγχρονου κόσμου, υποστηρίζει πως η αναγωγή των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή σε θρησκευτικές διαιρέσεις είναι μια μορφή ιδεολογικής συγκάλυψης των ιμπεριαλιστικών πραγματικοτήτων. Είναι μια στρατηγική επιβεβλημένη από την μετα-αποικιακή Δύση, με διπλό τρόπο: αφενός ενισχύοντας —και, ως ένα σημείο, κατασκευάζοντας— τον ισλαμικό φονταμενταλισμό ως ανάχωμα στη σοσιαλιστική πορεία τού αραβομουσουλμανικού κόσμου· αφετέρου απαξιώνοντας ακριβώς ως ‘οπισθοδρομική’ και ‘θεοκρατική’ αυτή την αναδρομικά επιβεβλημένη ισλαμική ταυτότητα, στο πνεύμα ενός πολιτισμικού ρατσισμού που αντλεί από παραδοσιακούς οριενταλιστικούς στερεοτύπους. | * Ο Φώτης Τερζάκης είναι συγγραφέας, μεταφραστής και εκδότης. Από το 2005 έχει ιδρύσει το «Κέντρο Διαπολιτισμικών Σπούδων», όπου διδάσκει φιλοσοφία, αισθητική και συγκριτική θρησκειολογία.

Κώστας Μπλάθρας. «Ταξίδι στη Συρία, πρόχειρες εντυπώσεις». Αναφορά στο πρόσφατο ταξίδι στη Συρία για το γύρισμα ενός ντοκυμαντέρ με σκηνοθέτη τον Γιώργο Ζαφείρη. | * Ο Κώστας Μπλάθραςείναι θεολόγος, συγγραφέας, ηθοποιός.

Βασίλης Ξυδιάς. «Μήπως να ελπίσουμε στις θρησκείες;» Στη σύγχρονη φιλελεύθερη αντίληψη οι θρησκείες θεωρούνται παράγοντας διαίρεσης και μίσους. Όμως με δεδομένο το αδιέξοδο της απόλυτης επικράτησης του Σιωνισμού, όσο και μιας ειρηνικής διευθέτησης με επίκεντρο ένα σιωνιστικό Ισραήλ, η εισήγηση διερευνά το ενδεχόμενο μιας δημοκρατικής συνύπαρξης των διαφορετικών εθνικών και θρησκευτικών ομάδων στη βάση του παραδοσιακού μοντέλου της συνύπαρξης των διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων. | * Ο Βασίλης Ξυδιάς είναι θεολόγος, μελετητής φιλοσοφίας, πολιτικός αρθρογράφος.