Μιλώντας για την ελληνική μυθολογία, που συνδέεται ιδιαίτερα με τη Θράκη, σημειώσαμε ότι αναφέρεται στην αφήγηση μυθικών ιστορημάτων που δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες και αφορούσαν τους θεούς και τους ήρωές τους, τη φύση του κόσμου και τις τελετουργικές πρακτικές της λατρείας τους. Οι πηγές της ελληνικής μυθολογίας είναι Λογοτεχνικές και Αρχαιολογικές. Ο Όμηρος, ο Ησίοδος, οι τραγικοί και λυρικοί ποιητές της κλασικής και μετακλασικής περιόδου είναι οι κύριες λογοτεχνικές πηγές. Τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών, οι απεικονίσεις σε αγγεία και άλλα αντικείμενα συμπληρώνουν επιβεβαιώνοντας ή όχι τις γραπτές πηγές. Για το χώρο της κλασικής Θράκης πολύ σημαντικό είναι το βιβλίο της αρχαιολόγου Δέσποινας Τσιαφάκη «Η Θράκη στην αττική εικονογραφία του 5ου π.Χ. αιώνα».
Προτού αναφερθώ στον τόμο αυτό που είναι η διδακτορική διατριβή της Δ. Τσιαφάκη, σημειώνω ότι τον Νοέμβριο του 2024, στην Ημερίδα «Απόηχοι» στην οποία εισηγήθηκα το θέμα «Η συμβολή της Κατίνας Βέικου Σεραμέτη στην καταγραφή της Ξανθιώτικης διαλέκτου», η Δέσποινα Τσιαφάκη μου αφιέρωσε τον τόμο “Μυθικά Ταξίδια στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη” που εξέδωσε το 2023 το Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά (δίγλωσσος τόμος στα Ελληνικά & Αγγλικά). Επιμελήθηκαν τον τόμο: Δέσποινα Τσιαφάκη διευθύντρια ερευνών και οι επιστημονικοί συνεργάτες: Γιάννης Μούρθος, Νατάσα Μιχαηλίδου, Δόμνα Σαραφοπούλου.
Όμως διαβάζουμε σε ενημερωτικό κείμενο: «Το βιβλίο παρουσιάζει τους χαρακτηριστικότερους αρχαίους μύθους και νεότερους θρύλους που συνδέονται με το τοπίο της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, ιδωμένους από την θεματική μυθολογικών διαδρομών που συνδέουν συγκεκριμένους χώρους στην Περιφέρεια με αφηγήσεις.
Κάθε θεματική διαδρομή η σύντομη περιγραφή των μύθων συνοδεύεται από πρωτογενείς αναφορές στους μύθους αυτούς κείμενα αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, έργα τέχνης από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα που απεικονίζουν χαρακτηριστικά επεισόδια αυτών των μύθων, και μια ενδεικτική και προσιτή σε όλους βιβλιογραφία που επιτρέπει στον μη ειδικό αναγνώστη να εμβαθύνει στο σύνολο των μύθων».
Ο αναγνώστης του βιβλίου ενημερώνεται ιστορικά και πολιτιστικά, ενώ πλούσια είναι η εικονογράφηση και η παράθεση αποσπασμάτων από λογοτεχνικά κείμενα.
*
H Δρ. Δέσποινα Τσιαφάκη είναι Διευθύντρια Ερευνών και Επιστημονική Υπεύθυνη του τμήματος Πολιτισμού και Δημιουργικών Βιομηχανιών στο Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ) του Ερευνητικού Κέντρου Αθηνά (ΕΚ Αθηνά). Είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΑΠΘ (1997) και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του ίδιου τμήματος με ειδίκευση στην Κλασική Αρχαιολογία, Βυζαντινή Ιστορία και Ιστορία της Τέχνης.
Υπήρξε επιμελήτρια αρχαιοτήτων στο J. Paul Getty Museum (Malibu) και έχει συνεργαστεί με διάφορα ερευνητικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα της Ελλάδος και του εξωτερικού. Από το 2002 εντάχθηκε ως Ερευνήτρια στο Ερευνητικό Κέντρο Αθηνά με κύρια αντικείμενα την αρχαιολογία, τον ψηφιακό πολιτισμό και τις αρχαιολογικές επιστήμες. Από το 2018 είναι μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΕΛ. Πήρε μέρος σε διάφορες αρχαιολογικές ανασκαφές και από το 2014 συνδιευθύνει με την καθ. Ε. Μανακίδου, την Πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης.
Έχει συμμετάσχει σε περισσότερα από 30 ευρωπαϊκά και εθνικά ερευνητικά και αναπτυξιακά προγράμματα για αρχαιολογία, πολιτιστική κληρονομιά, ψηφιακό πολιτισμό και αρχαιολογικές επιστήμες. Έχει συμμετάσχει στη διοργάνωση αρχαιολογικών εκθέσεων, συνεδρίων και ημερίδων με αντικείμενο τον πολιτισμό.
Το δημοσιευμένο ερευνητικό της έργο περιλαμβάνει τη συγγραφή και επιμέλεια επιστημονικών τόμων που αφορούν στην αρχαία ελληνική τέχνη και πολιτισμό, ενώ περισσότερες από 100 επιστημονικές εργασίες της για την αρχαιολογία, την αρχαιομετρία, την ψηφιακή αρχαιολογία και γενικότερα την πολιτισμική πληροφορική έχουν δημοσιευτεί σε εθνικούς και διεθνείς επιστημονικούς τόμους, περιοδικά και συνέδρια. Τα τρέχοντα ερευνητικά της ενδιαφέροντα αφορούν στην αρχαιολογία, την αρχαιομετρία, την ψηφιακή αρχαιολογία, μουσειολογία και γενικότερα την πολιτισμική πληροφορική με έμφαση σε θέματα τεκμηρίωσης, διαχείρισης, παρουσίασης και αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος με σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογίες.
*
Το 1997 η Δέσποινα Τσιαφάκη ολοκλήρωσε τη Διδακτορική της Διατριβή με θέμα «Η ΘΡΑΚΗ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 5ΟΥ ΑΙ. Π.Χ.: ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΑΘΗΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ».
Τον επόμενο χρόνο εκδόθηκε ως Παράρτημα της Θρακικής Επετηρίδας που εξέδιδε ο Μορφωτικός Όμιλος Κομοτηνής. Πρόκειται για έναν καλαίσθητο τόμο 402 σελίδων, που εκτός από το κείμενο και τη βιβλιογραφία, συνοδεύεται από πολλές φωτογραφίες αρχαίων αντικειμένων και εικόνων, σχετικών με το θέμα της διατριβής.
Μετά τον Πρόλογο και την Εισαγωγή, υπάρχουν τα κεφάλαια:
– Θράκη: Γεωγραφία και Ιστορία
– Οι Θράκες στην Αττική Εικονογραφία
– Α. Μορφές με Θρακική ενδυμασία ή τατουάζ
– Β. Θράκες μουσικοί – Ορφέας, Θάμυρις, Μουσαίος, Εύμολπος
– Γ. Θράκες θεοί και ήρωες – Βορέας, Φινέας, Λυκούργος, Τηρέας, Διομήδης, Ηιονεύς και Στρυμών, Βενδίς
– Αττικά κεραμικά εργαστήρια και Θρακικοί Μύθοι
– Απεικονίσεις Θρακικών Μύθων σε εργαστήρια εκτός Αττικής
– Θρακικοί Μύθοι που δεν σώζονται στην Τέχνη
– Συμπεράσματα.
Όπως σημειώνει η συγγραφέας:
«Κύριο αντικείμενο ενασχόλησης της εργασίας αυτής είναι η Θράκη όπως την είδαν οι Αθηναίοι μέσα από του θεούς και τους ήρωες που αυτοί θεωρούσαν Θράκες και τους απεικόνισαν στην τέχνη τους».
Το συμπέρασμα της επιστημονικής ανάλυσης και έρευνας είναι ότι:
«Η παρουσία της Θράκης ήταν διάχυτη στην Αθήνα, σ’ όλον τον 5ο αι. π.Χ. και η απεικόνιση των Θρακικών μύθων οφείλεται σ’ ένα πλέγμα κοινωνικών, πολιτικών, στρατιωτικών, θρησκευτικών και καλλιτεχνικών επιδράσεων που λειτουργούσαν ταυτόχρονα».
Νιώθω βαθύτατη την ανάγκη να ευχαριστήσω και συγχαρώ τη Δέσποινα Τσιαφάκη για τη μεγάλη προσφορά της στη Θράκη.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2025
