«Η Θράκη στην Αρχαία Τραγωδία και Κωμωδία»

Συναρπαστική η μυθολογία που ξεκινά ή αναφέρεται στη Θράκη. Τα πουλιά της Βιστονίδας έγιναν συναρπαστικοί μύθοι με ήρωες και ηρωίδες. Τα ποτάμια, έγιναν άγρια και ατίθασα άλογα. Ο πόλεμος και η δημιουργία ξεκινούσαν από τον αχανή χώρο της Θράκης, εξαπλώνοντας στη νότια Ελλάδα τα μυστήρια της ζωής και του θανάτου. Όλα τούτα αποτυπώνονται στα εικονογραφικά θέματα αγγείων και σε κείμενα πεζά και ποιητικά.

Το 1998 εκδόθηκε το βιβλίο μου “Αγέρηδες και κύματα” (στις εκδ. Σπανίδη), σελ. 125. Όπως σημειώνω στον Πρόλογο του βιβλίου «Είναι ευχάριστο το γεγονός ότι οι σημαντικότεροι αρχαίοι Έλληνες λογοτέχνες, ποιητές και πεζογράφοι, μέσα στα έργα τους αναφέρονται στη Θράκη και στους κατοίκους αυτής της αχανούς – κατά τα πρώτα κλασικά χρόνια – περιοχής της Χερσονήσου του Αίμου […] Ο περίπατός μας αυτός στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς καλύπτει κοντά χίλια χρόνια […]».

Το εν λόγω βιβλίο μου διαιρείται σε δύο μέρη. Προηγείται: Εισαγωγή στη Αρχαία Ελληνική Λογοτεχνία, ενώ στο τέλος υπάρχει Βιβλιογραφία.

Στο Α΄ μέρος περιέχεται:

1. Εισαγωγή στο Έπος, αποσπάσματα από Όμηρο και Ησίοδο
2. Εισαγωγή στη λυρική ποίηση, αποσπάσματα από τους λυρικούς ποιητές Αρχίλοχο, Τυρταίο, Αλκαίο, Πίνδαρο
3. Εισαγωγή στο Δράμα, αποσπάσματα από τους δραματικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αριστοφάνη
4. Εισαγωγή στον Πεζό λόγο, αποσπάσματα από Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Πλάτωνα, Ξενοφώντα, Στράβωνα, Αρριανό.

Στο Β΄ μέρος υπάρχουν τέσσερες μελέτες:

1. Ο Μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και στον Ευριπίδη
2. Ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης για τη Θράκη
3. Θουκυδίδης και Θράκη: Οι πόλεμοι και η Παθολογία τους
4. Ο Ανακρέων και τα Άβδηρα.

*

Τον ίδιο χρόνο (1998)  έχουμε το πολύ σημαντικό  βιβλίο  της αρχαιολόγου Δέσποινας Τσιαφάκη «Η Θράκη στην αττική εικονογραφία του 5^ου π.Χ. αιώνα – Προσεγγίσεις στις σχέσεις Αθήνας και Θράκης». Πρόκειται για τη διδακτορική της διατριβή που εγκρίθηκε το 1997. Μιλά για την εικονογραφία, συγχρόνως γίνεται αναφορά και σε γενικότερα θέματα. Γίνεται σαφές ότι «Η παρουσία της Θράκης ήταν διάχυτη στην Αθήνα, σ’ όλον τον 5^ο αι. π.Χ. και η απεικόνιση των Θρακικών μύθων οφείλεται σ’ ένα πλέγμα κοινωνικών, πολιτικών, στρατιωτικών, θρησκευτικών και καλλιτεχνικών επιδράσεων που λειτουργούσαν ταυτόχρονα».

Ειδικότερα για την παρουσία της Θράκης στις τραγωδίες των μεγάλων κλασικών και στις κωμωδίες του Αριστοφάνη διαβάζουμε:

«Ξεκινώντας από τον Σιμωνίδη και φτάνοντας μέχρι και τον Αριστοφάνη, διαπιστώνεται ότι η παρουσία της Θράκης είναι διάχυτη σ’ όλον τον 5^ο αιώνα. Το πολιτικό ενδιαφέρον της Αθήνας για την περιοχή, όπως φαίνεται και από τα ιστορικά γεγονότα […], οδήγησε και τους ποιητές ως ένα βαθμό στην επιλογή των θεμάτων τους» (σελ. 255).

«Το ενδιαφέρον για τη Θράκη όμως, δεν σχετίζεται ίσως μόνο με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής. Αυτή την εποχή η Αθήνα ενδιαφέρεται  ιδιαίτερα για τη μουσική […] Άλλωστε η Θράκη θεωρείτο πατρίδα της μουσικής και οι πιο σημαντικοί μυθικοί μουσικοί της αρχαιότητας κατάγονταν ή έστω συνδέονταν με τη Θράκη» (σελ. 257).

Πρωτεύοντα ρόλο αναμφίβολα παίζουν ο Ορφέας και ο Διόνυσος και όσοι συνδέονται με τους δύο αυτούς (σελ. 260). Να προσθέσουμε επίσης ότι σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Θράκες και οι Θράσσες που,  για διάφορους λόγους,  ζούσαν και δραστηριοποιούνταν στην Αθήνα (σελ. 263).

*  Η Θράκη αναφέρεται σε πολλά σωζόμενα έργα των δραματικών ποιητών:

1. Αισχύλος: Ικέτιδες, Πέρσαι, Προμηθεύς Δεσμώτης, Αγαμέμνων
2. Σοφοκλής: Αίας, Αντιγόνη, Οιδίπους Τύραννος, Ηλέκτρα
3. Ευριπίδης: Άλκηστις, Μήδεια, Ανδρομάχη, Ιππόλυτος, Εκάβη, Ηρακλής, Κύκλωψ, Ιφιγένεια η εν Ταύροις, Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Βάκχαι, Ρήσος
4. Αριστοφάνης: Σφήκες, Όρνιθες, Λυσιστράτη, Θεσμοφοριάζουσαι, Βάτραχοι, Ειρήνη, Αχαρνής.

Μικρά δείγματα – ένα από τον κάθε δημιουργό

1. Αισχύλος, Πέρσαι, στ. 558-567  (μετ. Ι. Ν. Γρυπάρης)

Τους πεζούς μας και ναύτες μαζί / σαν κοπάδι πουλιών μαυροφτέρουγο / τα καράβια οδήγησανε, αλί!
τα καράβια εχαλάσανε, αλί! / μ᾽ αυτήν πὄχουνε πάθει την πλέρια / συμφορά στων Ιώνων τα χέρια.
Τόσο, που όπως ακούω, μετά βιας / κι ο ίδιος έχει σωθεί ο βασιλιάς / από μέσα από της Θράκης τους καμπίσιους
και χειμωνόδαρτους δρόμους βουνίσιους.

2. Σοφοκλής, Οιδίπους Τύραννος, στ. 190 – 202 (μετ. Κ. Χ. Μύρης)

Ο Άρης του χαμού χωρίς ασπίδες χάλκινες
θανάτου σέρνοντας βοή με πυρπολεί.
Δώσε να δω τα νώτα του· να πάρει φύσημα
γοργό· τα σύνορα της χώρας να περάσει,
στης Αμφιτρίτης να χωθεί τις αρμυρές σπηλιές
ή να χαθεί στις αφιλόξενες ακτές της Θράκης,
στο μάτι του κυκλώνα.
Όσα τις νύχτες ατέλειωτα μένουν
οι μέρες έρχονται και τα τελειώνουν.
Συ που κατέχεις την ισχύ της πυρωμένης αστραπής,
πατέρα Δία, ρίξε τον κεραυνό σου
κατακέφαλα και αφάνισέ τον.

3. Ευριπίδης, Βάκχαι, στ. 551 – 564 (μετ. Θ. Κ. Στεφανόπουλου)

Τα βλέπεις αυτά, υιέ του Διός Διόνυσε;
Βλέπεις πώς δοκιμάζονται οι πιστοί σου;
Κατέβα από τον Όλυμπο, δέσποτα,
υψώνοντας το χρυσό θύρσο,
και κατάπαυσε την ύβρη του φονίου ανδρός.
Άραγε πού να οδηγείς θυρσοφόρος τους θιάσους;
Να βρίσκεσαι κάπου στην Νύσα που τρέφει τα αγρίμια,
ή στις Κωρύκιες κορυφές;
Ίσως στα πολύδενδρα φαράγγια του Ολύμπου,
όπου κάποτε ο Ορφέας, παίζοντας τη λύρα,
μάγευε τα δένδρα με τις μουσικές,
εμάγευε τα αγρίμια του δάσους.

4. Κλείνουμε με ένα τρυφερό απόσπασμα από τους Βατράχους του Αριστοφάνη, στ. 674-685, σε μετάφραση Θρασύβουλου Σταύρου:

 

ΧΟΡ. Μούσα, προστάτευε εσύ τους ιερούς μας Χορούς, / στήσε καλόβουλο αφτί στο τραγούδι μας / κι έλα, στα εδώλια τα πλήθη να δεις του λαού. / Πόσοι σοφοί! Πιο φιλόδοξοι / κι απ᾽ τον Κλεοφώντα, που πάνω στα δίγλωσσα χείλια του / έτσι όπως κάθεται πάνω σε βάρβαρο φύλλο, / άγρια λαλεί χελιδόνι θρακιώτικο· / σκούζει και λέει αηδονιού θρηνερό μοιρολόι· / ναι, γιατί ξέρει πως κι αν /ισοψηφία του δοθεί, πάει χαμένος ο μαύρος.

 

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 19 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2025