Το 2023 μελέτησα και απόλαυσα το έργο της Μαρίας Ευθυμίου «Ρίζες και θεμέλια. Οδόσημα της ιστορίας του Ελληνισμού» σε συνεργασία με τον Μάκη Προβατά [7η έκδοση, Πατάκη]. Ήξερα ότι πριν δέκα χρόνια, το έτος 2013 τιμήθηκε με το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Β. Ξανθόπουλου – Στ. Πνευματικού. Το πρόσφατο αυτό έργο επιβεβαιώνει το Βραβείο και, σκέφτηκα, όπως λέμε «δάσκαλος του γένους», γιατί να μη πούμε «Μεγάλη Δασκάλα του Γένους» – το αξίζει.
Θα παρουσιάσουμε πρώτα ένα σύντομο εργοβιογραφικό της σημείωμα και στη συνέχεια θα αναφερθούμε στο έργο «Ρίζες και θεμέλια. Οδόσημα της ιστορίας του Ελληνισμού».
*
Η Μαρία Ευθυμίου γεννήθηκε στη Λάρισα το 1955. Σπούδασε Ιστορία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Σορβόννη. Είναι καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, στο οποίο διδάσκει από το 1981.
Από το 2007 διδάσκει δωρεάν, σε όλη την Ελλάδα, κύκλους παγκόσμιας και ελληνικής Ιστορίας. Τα μαθήματα αυτά έχουν καλύψει περί τις 3.500 ώρες διδασκαλίας και τα έχουν παρακολουθήσει δεκάδες χιλιάδες άτομα.
Έχει συγγράψει και επιμεληθεί έξι βιβλία Ιστορίας, ενώ έχουν δημοσιευθεί περί τα ογδόντα πέντε άρθρα και μελέτες της σε περιοδικά Ιστορίας, Πρακτικά Συνεδρίων Ιστορίας, ένθετα Ιστορίας, στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Ο ημερήσιος και περιοδικός Τύπος έχει, κατά καιρούς, φιλοξενήσει παρεμβάσεις και τοποθετήσεις της περί τα πανεπιστημιακά και κοινωνικά. Έχει αποδώσει στα ελληνικά ποιήματα της μεγάλης ποιήτριας Raquel Angel – Nagler, σε τέσσερα βιβλία ποίησης που έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις ΣΜΙΛΗ.
*
Στο οπισθόφυλλο του έργου της Μαρίας Ευθυμίου «Ρίζες και θεμέλια. Οδόσημα της ιστορίας του Ελληνισμού» διαβάζουμε:
«Η ιστορία των Ελλήνων ταξιδεύει στον χρόνο πάνω στο καράβι που ονομάζεται ελληνική γλώσσα. Ναυτοσύνη και γλώσσα έχουν διαχρονικά σμιλέψει τα χαρακτηριστικά αυτού του ανήσυχου λαού του οποίου τα ίχνη εντοπίζονται βαθιά στο παρελθόν, περίπου 4.000 χρόνια πριν.
Οι Έλληνες έπαιξαν κομβικό ρόλο κατά την αρχαιότητα στην ανατολική Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Η γλώσσα τους έγινε εργαλείο μάθησης αλλά και επικοινωνίας για πολλούς λαούς της ευρύτερης περιοχής, όπως και, αργότερα, για τον αναδυόμενο Χριστιανισμό.
Με τον πολιτισμό “άλωσαν” την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μετατρέποντάς την σε Βυζαντινή και κρατήθηκαν σε πνευματική εγρήγορση κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας.
Με την επανάστασή τους, το 1821, απέκτησαν το πρώτο εθνικό ανεξάρτητο κράτος της ανατολικής Μεσογείου, συνδέθηκαν με τον δυτικό κόσμο, επεξέτειναν τα σύνορά τους και πήραν θέση ανάμεσα στους λαούς της σύγχρονης Ευρώπης – και του κόσμου.
Στο βιβλίο αυτό, μέσα από τις συζητήσεις της καθηγήτριας Ιστορίας Μαρίας Ευθυμίου με τον Μάκη Προβατά, προσεγγίζεται ο Ελληνισμός από τις απαρχές του μέχρι σήμερα, ανιχνεύονται οι ρίζες, τα θεμέλια και τα οδόσημα της Ιστορίας του.
Πίσω από ημερομηνίες και γεγονότα υπάρχουν καιροί και χώροι πολύ μεγαλύτερης σημασίας. Υπάρχουν κομβικά πρόσωπα και συμβάντα που δεν είναι πάντοτε τα προφανή.
“Πρόσεξις”, κατά τον Πλάτωνα, είναι η προσπάθεια της ψυχής να μάθει. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε με βαθιά πρόσεξη».
Μετά τους Προλόγους της Μαρίας Ευθυμίου και του Μάκη Προβατά ακολουθούν τα κεφάλαια:
Με το καράβι της γλώσσας στους ορίζοντες της Μεσογείου – Ο Ελληνισμός από τις απαρχές έως την ελληνιστική περίοδο – Κλέη, αντοχές και θρίαμβοι – Ο Ελληνισμός από την ελληνιστική περίοδο έως το τέλος του Βυζαντίου – Αντιμετωπίζοντας ανακατατάξεις και προκλήσεις – Ο Ελληνισμός από το τέλος του Βυζαντίου έως το 1821 – Η ώρα των μεγάλων τομών – Ο Ελληνισμός από το 1821 έως τα μέσα του 19ου αιώνα – Οράματα, κέρδη και απώλειες – Ο Ελληνισμός από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως σήμερα
*
Όλα τα κεφάλαια του βιβλίου διακρίνονται στη σαφήνεια και συνάφεια. Εκτός από τα ιστορικά στοιχεία που δείχνουν τη συνέχεια του ελληνισμού, από τον Τρωικό πόλεμο ως τις μέρες μας, ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η «πάντα ζώσα γλώσσα, γραπτά, επί τουλάχιστον 3.500 χρόνια».
Όσον αφορά την αφετηρία του Νέου Ελληνισμού, θεωρεί για ιστορικούς και γλωσσικούς λόγους το 1204.
Τρομερή εντύπωση μου έκαναν τα σχετικά με το κίνημα του Φιλελληνισμού κατά τα χρόνια της Επανάστασης. Αναφέρεται σε δύο μορφές με σεβασμό και συγκίνηση, τον Τζάρβις και τον Χάου. Γιατί στα σχολεία, δεν τους αναφέρουμε;
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η αναφορά στη Μεγάλη Ιδέα. Ξεχωριστή βαρύτητα δίνεται στην Πολιτιστική διάσταση και σημασία της. Παρά τις απώλειες, η ιστορικός θεωρεί ότι σε πολλούς τομείς (ζωγραφική, μουσική, στιχουργική, ποίηση, λογοτεχνία, θέατρο) διακρινόμαστε και επιβεβαιώνουν ότι οι Έλληνες είναι ένας αξιόλογος και δημιουργικός λαός.
Αναμφίβολα πρόκειται για ένα βιβλίο που ανταποκρίνεται στις προτεραιότητες της εποχής μας. Εκτός από την ιστορικό, νομίζω, ότι θετικό ρόλο στον σκοπό του έργου έπαιξε ο πολυπράγμων Μάκης Προβατάς με τις καίριες ερωτήσεις του.
*
Δικαιολογημένα, φρονώ, αποκάλεσα την Μαρία Ευθυμίου «Μεγάλη Δασκάλα του Γένους».
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2025
