Δημόκριτος.Πόσο τιμάται στο τόπο μας;

“Εν βυθώ γαρ η αλήθεια”.

Το ενδιαφέρον για τη γνώση είναι πολύ βαθιά ριζωμένο στην παράδοση του δυτικού πολιτισμού. Αυτή η παράδοση είναι ορθολογιστική και κριτική, και οι φιλοσοφικές και επιστημονικές πτυχές της έλκουν την καταγωγή τους από την κλασική Ελληνική αρχαιότητα. Ήδη, ο Αριστοτέλης ξεκινά το πρώτο βιβλίο του Μετά τα Φυσικά ώς εξής: «Πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει», και έτσι αποδίδει σε εμάς τους ανθρώπους μια έμφυτη επιθυμία, μια δύναμη που μας παρακινεί προς τη γνώση.

Η φιλοσοφική διερεύνηση της γνώσης ονομάζεται Γνωσιολογία κι ένα από τα βασικότερα προβλήματα με τα οποία καταπιάνεται είναι το από που πηγάζει η γνώση και κατά πόσο μπορούμε να έχουμε αντικειμενική αντίληψη της πραγματικότητας.

Η φιλοσοφία του Δημόκριτου, ενός αρχαίου φιλοσόφου από τα Άβδηρα, και ιδίως οι απόψεις του για τη φύση της γνώσης και της αλήθειας είναι αξιοσημείωτες και έχουν επηρεάσει σημαντικά τη μεταγενέστερη φιλοσοφική σκέψη.

Ο Δημόκριτος ήταν υποστηρικτής της φράσης: εν βυθώ γαρ η αλήθεια, δηλαδή ότι η αλήθεια είναι κρυμμένη στο βάθος, και η αναζήτηση αυτής απαιτεί προσπάθεια και χρήση των νοητικών μας “εργαλείων”. Για τον Δημόκριτο, η γνώση βασίζεται στην αίσθηση, αλλά οι αισθήσεις δεν παρέχουν πάντα αξιόπιστη πληροφόρηση.

Επομένως διαχώρισε τη γνώση σε δύο επίπεδα: τη “σκοτεινή γνώση” (βάσει των αισθήσεων) και τη “νόμιμη γνώση” (βάσει της λογικής). Σκοτεινή Γνώση αποτελεί η γνώση που αποκτούμε μέσω των αισθήσεων. Παρά το γεγονός ότι οι αισθήσεις είναι το πρώτο βήμα για την κατανόηση της πραγματικότητας, δεν μπορούν να αποκαλύψουν την πραγματική φύση των πραγμάτων, δηλαδή τα άτομα και το κενό. “Νόμιμη” ονομάζει τη γνώση που αποκτούμε μέσω της λογικής και της διανόησης. Μόνο μέσω της Νόμιμης γνώσης μπορούμε να κατανοήσουμε την αληθινή φύση της πραγματικότητας. Ο Δημόκριτος πίστευε ότι η Νόμιμη γνώση μπορεί να ξεπεράσει τα όρια των αισθήσεων και να μας οδηγήσει στην αλήθεια

Αίσθημα ή λογική λοιπόν; Στην ερώτηση αυτή είναι πολύ δύσκολο να απαντήσουμε. Το Αίσθημα προσφέρει την πιο άμεση επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, τέρπει τον άνθρωπο, και τον κάνει να αισθάνεται δυνατός, τόσο δυνατός ώστε να απορρίπτει πλήρως μεταφυσικές αντιλήψεις. Η λογική, από την άλλη, “φιλτράρει” τις εμπειρίες μας.

Αρχικά, επομένως, σκεφτόμαστε, φιλοσοφούμε. Έπειτα, καλούμε τα βιώματά μας να πλαισιώσουν όλα όσα προέκυψαν στη λογική διεργασία. Μόνο με τη σύμπλευση, λοιπόν, λογικής και εμπειρίας, την αξιοποίηση δηλαδή όλων των γνωστικών μας όπλων, θα φτάσουμε σε αυτό που “ορεγόμαστε φύσει”: τη Γνώση.

Άρθρο δημοσιευθέν της:

Νάνσυ Δαλακούρα, φοιτήτρια πλέον στο Stanford University

στους τομείς Φυσική και Φιλοσοφία