Του Θανάση Μουσόπουλου
Η σειρά των κειμένων αυτών είναι αφιερωμένη στην πληγή της Κύπρου που είναι ανοιχτή εδώ και πενήντα χρόνια. Λίγα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, τα Χριστούγεννα του 1978, επισκεφθήκαμε την Κύπρο για Προσκύνημα. Εκτός των άλλων, αγοράσαμε κάποια βιβλία, δύο έργα όλες αυτές τις δεκαετίες με βοηθούν. Το πρώτο είναι η «Ιστορία της Κύπρου» του Κλεάνθη Π. Γεωργιάδη, Λευκωσία 1978 (σελ. 295) με θέματα ιστορίας και πολιτισμού, και το δεύτερο «Ανθολογία Κυπριακής Ποιήσεως» των Κώστα Μόντη – Ανδρέα Χριστοφίδη έκδοση Alvin Redman Hellas, Αθήνα, συμπληρωμένη ως το 1973 (σελ. 602) με ποίηση από την αρχαία εποχή ως τις μέρες μας και τα σχετικά εισαγωγικά κείμενα και σχόλια.
Στις προηγούμενες τρεις ενότητες μιλήσαμε για τον Στασίνο τον Κύπριο και τα Κύπρια Έπη, τη Στωική Φιλοσοφία και τον Ζήνωνα τον Κιτιέα, ενώ στο τρίτο άρθρο αναφερθήκαμε στην παρουσία του Χριστιανισμού στο νησί, όπως περιγράφεται στις Πράξεις των Αποστόλων, και την περαιτέρω πορεία του. Όλα τα κείμενά μας έχουν ως σκοπό να αναδείξουν τη μακραίωνη ελληνική παρουσία και δημιουργία. Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε στην ποίηση Κυπρίων κατά τα Ελληνιστικά και Βυζαντινά χρόνια.
Ο Ανδρέας Χριστοφίδης στη Εισαγωγή της Ανθολογίας που προαναφέραμε σημειώνει:
«Η Κυπριακή ποιητική παράδοση – καθαρά Ελληνική στο χαρακτήρα και στο περιεχόμενο – πάει μακριά πίσω μέσα στο χρόνο, φτάνει στα δημιουργικά χρόνια της ηρωικής εποχής, τότε που θεμελιώθηκε το έπος […] Για να συναντήσουμε θρύψαλα ερειπίων ποιητικών έργων πρέπει να κατεβούμε στα Ελληνιστικά χρόνια […] Στίχοι μόνο μας απόμειναν απ’ ό,τι έγραψαν οι Κύπριοι ποιητές στα Αλεξανδρινά χρόνια, ο Ερμείας από το Κούριο και ο Σώπατρος από την Πάφο. Ο Ερμείας ήτανε σκωπτικός επιγραμματοποιός, που το χαριτωμένο επίγραμμά του που μας διάσωσε ο Αθήναιος στους «Δειπνοσοφιστές» του σατιρίζει με λεπτή ειρωνεία τους φιλοσόφους της εποχής […] Ο Σώπατρος, τέλος, ήταν φημοσμένος δραματικός ποιητής των χρόνων του, ειδικευμένος στην κωμωδία, κι ιδιαίτερα στο ελαφρότερο είδος της, την φλυακογραφία» (σελ. 9 – 11).
Ερμείας ο Κουριεύς – Ίαμβος
Ακούσατ΄ ω Στύακες, έμποροι λήρου. / λόγων υποκριτήρες, οι μόνοι πάντα / ταν τοις πίναξι πριν τι τω σοφώ δούναι, / αυτοί καταρροφείτε καθ΄ αλίσκεσθε / εναντία πράσσοντες οις τραγωδείτε.
[ Ἀκοῦστε, Στύακες, ἔμποροι τῆς τόσης τῆς φλυαρίας / τῶν λόγων πάντα ὑποκριτές, / ποὺ ἂν λάχουν πιάτα πανδαισίας / μονάχοι ἐσεῖς καταρουφᾶτε/ πρὶν δώσετε καὶ κάτι στὸ σοφό, / και που σας πιάνουν ύστερα στα πράσα / να κάνετε τ’ αντίθετα απ’ αυτά που τραγουδάτε]
2
Μα στάσου γιατί ξάφνου της φλογέρας / μελωδικό κ΄ ευδιάκριτο στ΄αυτιά μας
τον ήχο φέρνει ο αγέρας.
*
Τον τέταρτο μεταχριστιανικό αιώνα αρχίζει τη βυζαντινή της Κύπρου διαδρομή. Κατά την περίοδο αυτή συγγράφονται θρησκευτικά και εκκλησιαστικά βιβλία, επίσης αναφέρονται υμνογράφοι, γνωστοί αλλά και άγνωστοι. Επιπλέον, έχουμε ερωτικά και ακριτικά τραγούδια.
Ο Άγιος Νεόφυτος Κύπρου ο Έγκλειστος (1134–1214), ήταν Κύπριος Ορθόδοξος ιερομόναχος, ερημίτης και ιστορικός συγγραφέας (χρονικογράφος), τα κείμενά του διασώζουν πλευρές της ιστορίας των πρώτων Σταυροφοριών.
Η εκκλησία τον υμνεί: Tῶν Λευκάρων τὸ κλέος καὶ Κυπρίων τὸ καύχημα, μονῆς Ἐγκλείστρας, Πολιοῦχε θεοφόρε πατὴρ ἡμῶν Νεόφυτε, νηστείᾳ ἀγρυπνίᾳ προσευχῇ καὶ ἔγκλειστος ἐν ἄντρῳ καρτερῶν, θείαν χάριν ἐκομίσω, ἣν πιστοῖς νῦν παρέχει θήκη λειψάνων σου. Δόξα τῷ ταύτῃ βραβεύσαντι ἡμῖν, δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι, δόξα τῷ χορηγοῦντι διὰ σοῦ πᾶσιν ἰάματα.
Και ο ίδιος γράφει: Χαιρετισμοί εις την Υπεραγίαν Θεοτόκον (Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου)
αίρε Θρόνε βαστάζων τον βασιλέα της δόξης, ον άνω τα Χερουβείμ ατενίσαι ου δύνανται.
Χαίρε υψηλοτέρα των ουρανίων ταγμάτων, ως χωρήσασα τον τούτοις αχώρητον και βαστάσασα τον τούτοις αθεώρητον.
Χαίρε θεοκατόρθωτε πρώτε ουρανέ, εν ω κατοικεί το ανέσπερον φως.
Χαίρε στερέωμα, εξ ου ο της δικιοσύνης ήλιος ανέτειλεν.
Χαίρε άδυτε ήλιε, δι΄ ου κατηυγάσθη της οικουμένης το πέρατα.
Χαίρε σελήνη παμφώτιστε, δι’ ής το της απιστίας απελήλαται σκότος, και το της πίστεως φως αντεισήχθη.
Χαίρε το των ποικίλων αστέρων πολυπλάσιον φέγγος.
Χαίρε, δι΄ ης ηνοίχθησαν πύλαι ουράνιαι, και πύλαι του άδου και μοχλοί συνετρίβησαν.
Χαίρε σίφων ουράνιε, δι΄ ης βροτοί ανειλκύσθησαν άνω. […]
Χαίρε αγνή περιστερά και υπεράμωμε, εν η ευδοκία Πατρός και συνεργία του Αγίου Πνεύματος, ο Λόγος σεσάρκωται· ω πρέπει πάσα δόξα, τιμή και προσκύνησις, νύν και αεί, και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
*
Θα κλείσουμε με λίγους στίχους του αγίου Νεόφυτου:
Εμένα πρέπει να θρηνώ, ημέραν εξ ημέρας,
να τρώγω δε τον χουν της γης και των δένδρων τα φύλλα,
να πίνω δε τα δάκρυά μου, διά τας αισχράς μου πράξεις,
ότι ενίκησα υπερβολικώς τον άσωτον εκείνον.
Θα συνεχίσουμε με την τέχνη του κυπριακού λόγου στα μεσαιωνικά χρόνια.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 20 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2024
