«Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ» (2000) ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΘΕΜΕΛΗ – ΕΝΑ ΠΟΛΥΔΙΑΒΑΣΜΕΝΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Είχα διαβάσει παλιότερα το έργο του Νίκου Θέμελη «Η Ανατροπή», από τις εκδόσεις Κέδρος. Πρωτοκυκλοφόρησε το 2000 και η έκδοση που έχω του 2002 είναι 37^η! Ως τώρα έχει ξεπεράσει σε πωλήσεις τα 700.000 αντίτυπα.

Είναι παραδεκτό ότι  «ο Θέμελης ανανέωσε την παράδοση του ιστορικού μυθιστορήματος,  συνδυάζοντας συναρπαστική δράση, ποικιλία των πηγών και πολύμορφη τοπιογραφία».

Να σημειώσουμε ότι τα μυθιστορήματά του: Η Αναζήτηση, Η Ανατροπή και Η Αναλαμπή, συνεκδόθηκαν πλέον με τον τίτλο «Η ΤΡΙΛΟΓΙΑ: Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ Η ΑΝΑΛΑΜΠΗ» (σελ. 1394, εκδ. Μεταίχμιο, 2018).

Στην απορία «Γιατί Ιστορικό Μυθιστόρημα;» ο Νίκος Θέμελης (1947 – 2011), απαντά με την ευκαιρία της έκδοσης της Τριλογίας:

«Γράφω γιατί αισθάνομαι την ανάγκη να αναστοχαστούμε για ένα παρελθόν ολοκληρωμένο, όμως όχι και πεπερασμένο. Γιατί ήταν χωλή η παιδεία που μας προσέφεραν για να πορευτούμε και ανέκαθεν με ενοχλούσαν, στην πραγματικότητα που ζούσα, ιδέες και αντιλήψεις που τις θεωρούσα υπεύθυνες για τις κάθε λογής υστερήσεις και μας εμπόδιζαν “να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα”.
Γράφω γιατί δεν μπορώ να αρκεστώ στα όσα άλλα έχω κατακτήσει ή ακόμα επειδή ίσως νιώθω κάποιο έλλειμμα απ’ όσα επιδίωξα και δεν κατάφερα να επιτύχω, π.χ. να γίνω αρχιτέκτονας, να κάνω θέατρο, να μάθω πιάνο, να ανοίξω περισσότερο τις γνώσεις μου και τα μυαλά μου.
Γράφω γιατί δεν έχω χρόνο, γιατί με κυνηγά ο χρόνος και γράφοντας έχω την αίσθηση ότι προλαβαίνω να χωρέσω αυτά που αλλιώς δεν θα μπορούσα να βιώσω.
Δεν γράφω για να αρέσω. Μου αρκεί ότι μπορώ κάποια πράγματα να τα επικοινωνήσω, επειδή κάποιους μπορεί να ενδιαφέρουν και άλλους ίσως να ψυχαγωγούνε. Γι’ αυτό άλλωστε πάντα αμφίθυμα εκτίθεμαι και τα δημοσιεύω».

Θα παραθέσουμε ένα εργοβιογραφικό σημείωμα του πρώιμα αναχωρήσαντος πολυδιάστατου Ανθρώπου.

Ο Νίκος Θέμελης (1947-2011) γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία σε θέματα Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Από το 1981 υπήρξε στενός συνεργάτης του πρώην πρωθυπουργού Κώστα Σημίτη, σε όλη τη μετέπειτα πολιτική του πορεία -στα υπουργεία Γεωργίας, Εθνικής Οικονομίας, Παιδείας, Βιομηχανίας και, τέλος, στο Μέγαρο Μαξίμου, κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργού (1996-2004). Εργάστηκε επίσης στην Αγροτική Τράπεζα, στο υπουργείο Οικονομικών και στη Νομική Υπηρεσία του Συμβουλίου Υπουργών, στις Βρυξέλλες. Στο χώρο των γραμμάτων εμφανίστηκε το 1998. Έγραψε επτά μυθιστορήματα, με αναφορές στον ελληνισμό των τελευταίων τριών αιώνων, τόσο στον χώρο της διασποράς όσο και στον χώρο της αναδυόμενης νεοελληνικής αστικής τάξης. Βιβλία του μεταφράστηκαν στα γερμανικά, τα ιταλικά, τα ρουμανικά και τα τουρκικά. Το 2000 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και με το βραβείο του λογοτεχνικού περιοδικού “Διαβάζω” για το μυθιστόρημά του “Η ανατροπή” και το 2009 με το βραβείο “Πρωτοποριακής δημιουργίας-Γιάννος Κρανιδιώτης”, στη Λευκωσία. Έφυγε από τη ζωή στις 20 Αυγούστου 2011, σε ηλικία 64 ετών, μετά από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο

Πεζογραφία:

• Η αναζήτηση, Κέδρος (1998)
• Η ανατροπή, Κέδρος (2000)
• Η αναλαμπή, Κέδρος (2003)
• Για μια συντροφιά ανάμεσά μας, Κέδρος (2005)
• Μια ζωή δυο ζωές, Κέδρος (2007)
• Οι αλήθειες των άλλων, Κέδρος (2008)
• Η συμφωνία των ονείρων, Μεταίχμιο (2010)
• Η αναχώρηση, Μεταίχμιο (2014)

Πολιτική-Οικονομία:

• Η κίνηση κεφαλαίων στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, Εθνική Κτηματική Τράπεζα (1988)

 

*

Στο τρίτο μέρος θα αναφερθούμε στην Ανατροπή. Διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο την Παρουσίαση του έργου:

«Λίγο πριν από το γύρισμα του 1900, ενώ η αστική τάξη διευρύνει την ακτινοβολία της και την ισχύ της, οι αυτοκρατορίες, που απλώνονται στη χερσόνησο του Αίμου μέχρι ψηλά στη Νότια Ρωσία, αμφισβητούνται από κάθε λογής κινήματα. Κινήματα απελευθέρωσης από δυνάστες ή κατακτητές, από αλλοεθνείς ή αλλόδοξους, απ’ οτιδήποτε κρατάει τον κόσμο δεμένο στο χθές, στο τέλμα, στην υποταγή, πνίγει τις ικανότητές του και κάθε φωνή για ελευθερία και δικαιοσύνη. Στον κόσμο αυτό, μια γυναίκα αποφασίζει τον δικό της μακρύ δρόμο για μια ζωή που θέλει η ίδια να ορίζει με τα αισθήματά της, τις ιδέες της και τις επιλογές της. Μια ζωή που υφαίνεται μέσα από τις σχέσεις της με 5 άνδρες. Πέντε άνδρες είδωλα μιας άλλης εποχής, κάποιοι μπορεί να υπάρχουν και σήμερα ακόμη».

Η Μαίρη Παπαγιαννίδου («Το Βήμα» 24.11.2008) γράφει για το έργο αυτό και συνομιλεί με τον συγγραφέα:

«Η Αναζήτηση (από τις εκδόσεις Κέδρος), το πρώτο μυθιστόρημα του πρωθυπουργικού συμβούλου Νίκου Θέμελη, είχε θέσει πριν από δύο χρόνια επίμονα ερωτήματα τόσο σχετικά με την τύχη των ασυμβίβαστων ηρώων του όσο και σχετικά με την τύχη του ίδιου του συγγραφέα. Ποια θα ήταν η συνέχεια μετά από αυτή την εκκίνηση; Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι στο δεύτερο μυθιστόρημα δεν θα υπήρχε πια το στοιχείο της έκπληξης και ενδεχομένως ούτε ο ίδιος χρόνος προετοιμασίας. Εν τούτοις η Ανατροπή, που κυκλοφόρησε δύο χρόνια αργότερα (και αυτό στις εκδόσεις Κέδρος), διαθέτει τα ίδια στοιχεία ωριμότητας και νηφάλιας εκδίπλωσης μιας πολυπρόσωπης αφήγησης σε έκταση δύο ηπείρων και σε διάστημα μιας ζωής. Ο συγγραφέας προτείνει και πάλι τον γόνιμο διάλογο ανάμεσα στην πρόσφατη ιστορία και στη λογοτεχνική παράδοση, αλλά δεν φαίνεται να ξεχνάει ούτε στιγμή ότι κυρίως αφηγείται μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, που πρέπει να κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αδιάπτωτο. Κεντρικό πρόσωπο η Ελένη, η νεαρή Μακεδόνισσα και κατά το ήμισυ Βλάχα, που είχε κλεφτεί στο πρώτο μυθιστόρημα με τον συνεταίρο του πατέρα της. Είναι ηρωίδα αυτή; Για τον Νίκο Θέμελη τίποτε δεν φαίνεται δεδομένο και ευκόλως εννοούμενο. «Καθένας είναι γέννημα και θρέμμα του τόπου καταγωγής του, της κοινωνίας μέσα στην οποία ανατράφηκε, του κόσμου, των εμπειριών που έζησε» λέει ο Νίκος Θέμελης.

Διαβάζοντας το βιβλίο προσπαθούσα να απαντήσω στο ερώτημα «Γιατί Ανατροπή;»

Όσον αφορά τις ανατροπές λέγει ο συγγραφέας:

«Οι ανατροπές προϋποθέτουν εξεγέρσεις. Αλλαγές ωστόσο δεν γίνονται μόνο με ανατροπές, μόνο με εξεγέρσεις. Ανατροπή δεν σημαίνει αναγκαστικά επανάσταση. Καθένας επιλέγει ή έστω πρέπει να επιλέγει ενσυνείδητα τις αλήθειες που θέλει να πιστεύει, τους δρόμους που θέλει να διαβεί, τα μέσα που θέλει να χρησιμοποιήσει, τους στόχους που θέλει να φθάσει. Σίγουρα υπάρχουν και άλλοι δρόμοι για ανατροπή ή για την όποια αλλαγή».

Κλείνοντας θα παραθέσω μια χαρακτηριστική φράση από το ίδιο το βιβλίο:

«Αν θέλανε να ανατρέψουμε (ενν. Οι Έλληνες) κατιτίς, τον Τούρκο της καταπίεσης και της αυθαιρεσίας, τον Βούλγαρο της απειλής και ίσως αύριο ποιος ξέρει και της βίας, θα έπρεπε μονάχα στις δικές τους δυνάμεις να στηριχτούν. Αυτές μονάχα να υπολογίσουν και ψύχραιμα, κυρίως ψύχραιμα, με αυτές να αποφασίσουν» (σελ. 86).

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 22 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2024