Ολόκληρος ο πλανήτης βρίσκεται σε μια εποχή ανασφάλειας, αβεβαιότητας και παρακμής σε ιδιαίτερα σημαντικές ηθικές αξίες, ακολουθώντας κάποιες επικίνδυνες ατραπούς που είναι άγνωστο πού θα οδηγήσουν. Η εγκληματικότητα έχει αυξηθεί σε πολλαπλές χώρες οι οποίες θεωρούνταν «αναπτυγμένες», ο πληθωρισμός έχει διεισδύσει παντού και το χειρότερο είναι οι αιμοσταγείς συγκρούσεις που μαίνονται σ’ ανατολή και δύση. Οι αδίστακτοι ιθύνοντες, κοινοί εγκληματίες δηλαδή, δεν διστάζουν να δολοφονήσουν άμαχο πληθυσμό και να βομβαρδίσουν και καταστρέψουν συθέμελα ολόκληρες κατοικημένες περιοχές. Κράτη και εθνότητες τείνουν προς εξαφάνιση λόγω ενός κτηνώδους πολεμόχαρου στοιχείου που έχει καταλάβει το ανθρώπινο γένος, ενώ τα κέντρα ενημέρωσης λυσσαλέα ανακοινώνουν την παρακμή της ανθρωπότητας. Επικρατεί μια κτηνώδης βία όταν ορισμένες ομάδες στρέφονται εναντίον μιας άλλης γιατί δεν υπάρχει σημείο συνεννόησης.
Τίς πταίει; Πώς έφτασε η ανθρωπότητα σ’ αυτή την παρακμή; Γιατί αυτός ο κατήφορος; Πολλές είναι οι αιτίες, μερικές γνωστές και μερικές άγνωστες. Δεν θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε στοιχεία για να βρούμε «τίς πταίει», ας το αφήσουμε αυτό για τους πολιτικούς αναλυτές. Ως εκπαιδευτικός όμως, ένα πράγμα γνωρίζω. Η σύγχρονη Παιδεία υστερεί ηθικών αξιών, ενώ έχει εμπλουτιστεί η τεχνογνωσία, στο σύστημα έχει επικρατήσει μια τάση δυτικών θεωριών και έχει παρακαμφθεί, ιδιαίτερα στην ελληνική επικράτεια η κλασσική παιδεία. Η αναστάτωση και ανασφάλεια στο χώρο της Παιδείας έχει κρατήσει πολύ παραπάνω από όσο αντέχει το σύνολο της ελληνικής κοινωνίας.
Ο Αριστοτέλης πιστεύει πως μέσω της Παιδείας το άτομο θα αποκτήσει τις αρετές εκείνες που θα τον καταστήσουν ευδαίμονα προσφέροντας για την κοινωνία και το συλλογικό καλό. Η ενάρετη Παιδεία παράγει ενάρετους πολίτες. Η διδασκαλία και μελέτη του αρχαίου κλασσικού κόσμου δίνουν την ευκαιρία στον μαθητή να σκεφτεί, να αναρωτηθεί πώς θα φερόταν ο ίδιος στην αντιμετώπιση ενός κοινωνικού προβλήματος. Στην Αντιγόνη του Σοφοκλή παρακολουθούμε την Αντιγόνη μετά τον θάνατο των δύο αδελφών της, του Ετεοκλή και του Πολυνείκη, που σκοτώθηκαν μεταξύ τους σε μονομαχία έξω από τα τείχη της πόλης, υπακούοντας στην αγάπη, στην αφοσίωση και στην ανθρωπιά, αλλά και στον άγραφο νόμο που έχει θεϊκή προέλευση, παραβαίνει τον νόμο της Πολιτείας και θάβει το σώμα του αδερφού της. Ο Κρέων, ο βασιλιάς και θείος της (δηλαδή ο νόμος) είχε απαγορεύσει την ταφή του Πολυνείκη γιατί προκάλεσε εκστρατεία εναντίον της Θήβας (δηλαδή της Πολιτείας). Η Αντιγόνη επιλέγει τον άγραφο νόμο, το νόμο της καρδιάς της και θάβει τον αδελφό της. «Ου συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν» ομολογεί η Αντιγόνη, δηλαδή δεν είναι στη φύση μου να μισώ, αλλά ν’ αγαπώ.
Οι Τρωάδες του Ευριπίδη είναι ένα καθαρά αντιπολεμικό έργο του οποίου η διαχρονικότητα είναι αυταπόδεικτη στη σημερινή εποχή, με έμφαση στις συνέπειες του πολέμου, ειδικά στα γυναικόπαιδα. Είναι έργο πολύπλευρο και βαθιά πολιτικό, επίκαιρο εναντίον στη βία του πολέμου. Επίσης ο Ευριπίδης αναδεικνύει το κενό μπροστά στο οποίο βρίσκεται ο νικητής και τη ματαιότητα του πολέμου. «τῶν δ᾿ εὐδαιμόνων μηδένα νομίζετ᾿ εὐτυχεῖν, πρίν ἄν θάνῃ», δηλαδή απ᾿ τους ευτυχισμένους κανέναν να μη θεωρείτε ευτυχισμένο πριν πεθάνει, αναφέρει με απόγνωση η Εκάβη.
Την ίδια αυτή ματαιότητα αναδεικνύει ο Ευριπίδης στην τραγικο-κωμωδία Ελένη. Ο Μενέλαος μετά από την άλωση της Τροίας έφτασε στην Αίγυπτο, όπου συνάντησε εκεί την Ελένη. Έμαθε με κατάπληξη ότι η Ελένη της Τροίας ήταν ένα ψευδές φάσμα. Η πραγματική Ελένη ήταν κρυμμένη στην Αίγυπτο καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου. Επομένως ο καταστροφικός πόλεμος της Τροίας είχε βασιστεί σ’ ένα ψέμα. Το έργο έχει χαρακτηριστεί ως αντιπολεμικό δράμα.
Στην Ελένη του Ευριπίδη βασίστηκε ο Γιώργος Σεφέρης κι έγραψε το ποίημα Ελένη, ενδεικνύοντας κι αυτός «πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη»… «…και στην Τροία; Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο. Έτσι το θέλαν οι θεοί…κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια».
Πολλά από το θησαυρούς της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μπορούν να συμπεριληφθούν στη διδακτική ύλη, όχο μόνον της ελληνικής Παιδείας, αλλά της παγκόσμιας Παιδείας. Βασισμένη στις ανεκτίμητες ηθικές αξίες που μας προσφέρουν τα διαμάντια αυτά της αρχαιότητας θα δημιουργηθεί η Πολιτεία με τους ενάρετους πολίτες.
*Νίνα Γκατζούλη, Συνταξιούχος Καθηγήτρια, University of New Hampshire
Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα του ΙΗΑ εκφράζουν αποκλειστικά τους συγγραφείς – μέλη του ΙΗΑ. Η ιστοσελίδα του ΙΗΑ δεν λογοκρίνει, ούτε επεμβαίνει σε άρθρα – κείμενα των μελών του ΙΗΑ
