Οργανώνοντας ένα διεπιστημονικό σύστημα Πολιτικής Προστασίας στα χρόνια της κλιματικής αλλαγής

Ανάλυση του Κώστα Λαγουβάρδου, Μετεωρολόγου, Διευθυντή Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών → 

Σύμφωνα  τις πρόσφατες  εκθέσεις, τόσο της υπηρεσίας Κοπέρνικος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κατάσταση του κλίματος στη Ευρώπη το 2022 αλλά και του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού για όλο τον πλανήτη, η άνοδος της θερμοκρασίας λαμβάνει πλέον ανησυχητικές διαστάσεις. Πιο συγκεκριμένα, σημειώνουμε τέσσερα βασικά ευρήματα των εν λόγω εκθέσεων:

• Η παγκόσμια μέση θερμοκρασία το 2002 ήταν 1.15 βαθμούς υψηλότερη από τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας την προβιομηχανική περίοδο (1850-1900).
• Η μέση θερμοκρασία της Ευρώπης το 2022 ήταν η δεύτερη υψηλότερη στα χρονικά, ενώ αν εστιάσουμε μόνο στους θερινούς μήνες, το καλοκαίρι του 2022 στην Ευρώπη ήταν το θερμότερο που έχει καταγραφεί.
• Η Ευρώπη είναι η ήπειρος με το μεγαλύτερο ρυθμό αύξησης της θερμοκρασίας παγκοσμίως. Μόνο η Αρκτική θερμαίνεται με ταχύτερο ρυθμό.
• Τόσο η συχνότητα όσο και το μέγεθος των συνεπειών των έντονων καιρικών φαινομένων συνεχίζουν να αυξάνονται.

Είχαμε την ευκαιρία πρόσφατα, σε πρόσφατη ημερίδα του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΕΝΑ[1] να κάνουμε ένα διάλογο σχετικά με την προσαρμοστικότητα της ελληνικής κοινωνίας στην κλιματική αλλαγή, δίνοντας έμφαση στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα. Ακολουθώντας τις πρόσφατες οδηγίες τόσο του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού όσο και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, δόθηκε έμφαση στη δημιουργία και λειτουργία συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός οργανισμός τονίζει μάλιστα ότι οι χώρες οι οποίες ήδη εφαρμόζουν προηγμένα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης παρουσιάζουν μικρότερο αριθμό απωλειών ανθρώπινων ζωών από τις χώρες που έχουν μικρή ή καθόλου κάλυψη του πληθυσμού τους από τέτοια συστήματα.

Σχετικά με τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και λειτουργία αυτών των συστημάτων παρουσιάστηκαν ειδικότερα στην ημερίδα του ΕΝΑ συγκεκριμένες προτάσεις οι οποίες κωδικοποιούνται στα ακόλουθα έξι σημεία:

1. Επενδύσεις σε μετρητικά δίκτυα.
2. Ενσωμάτωση της καινοτομίας, ακολουθώντας την επιστημονική πρόοδο στον τομέα της παρακολούθησης και πρόγνωσης καιρού.
3. Διαμόρφωση και προσαρμογή των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.
4. Δημιουργία μόνιμης διεπιστημονικής ομάδας εργασίας για την υποστήριξη, σε διαρκή βάση, των αναγκών πολιτικής προστασίας.
5. Εκπαίδευση των τοπικών στελεχών πολιτικής προστασίας αλλά και των εθελοντικών ομάδων στη χρήση των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης.
6. Αποφυγή αποκλεισμών και ανάγκη συνεχούς συνεργασίας όλων των εμπλεκόμενων επιστημονικών και επιχειρησιακών φορέων.

Στο άρθρο αυτό, θα επικεντρωθούμε κυρίως στο έκτο σημείο. Τα προηγούμενα πέντε σημεία είναι προτάσεις και οδηγίες που όλες οι χώρες καλούνται να ακολουθήσουν, αλλά, δυστυχώς, το έκτο σημείο έχει να κάνει με παθογένειες του ελληνικού συστήματος Πολιτικής Προστασίας και αξίζει την προσοχής μας.

Συγκεκριμένα, στο σχέδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών και Άμεσης/Βραχείας Διαχείρισης των Συνεπειών από την Εκδήλωση Πλημμυρικών Φαινομένων με την κωδική ονομασία «ΔΑΡΔΑΝΟΣ 2», (ΑΔΑ: ΨΘ5046ΝΠΙΘ-55Ο) το οποίο προωθείται σε όλους τους Δήμους και Περιφέρειες της χώρας και συγκεκριμένα στη σελίδα 79, αναφέρεται ότι (η σημείωση με ισχυρή γραφή όπως δίνεται στο σχέδιο): «Τονίζεται ότι μετεωρολογικά προϊόντα (αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης καιρού, άλλες ειδικές προγνώσεις καιρού, κλπ) που παράγουν εκπαιδευτικά ιδρύματα και άλλα ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα, έχουν ερευνητικό και ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν θεσμικά από την πολιτεία για την τεκμηρίωση κατάστασης ετοιμότητας πολιτικής προστασίας λόγω έντονων καιρικών φαινομένων, που γίνεται μόνο κατόπιν των σχετικών επίσημων προγνώσεων της ΕΜΥ».

Ακολουθούν μερικές παρατηρήσεις σχετικά με αυτή την παράγραφο:

1. Ακολουθώντας τη διεθνή πρακτική, η επιστημονική υποστήριξη Πολιτικής Προστασίας δεν μπορεί να αποτελεί αντικείμενο ενός μόνο φορέα. Χωρίς κανείς να αμφισβητεί τον επίσημο χαρακτήρα των ανακοινώσεων της ΕΜΥ, κανένας φορέας από μόνος του δεν μπορεί σήμερα να αναπτύξει τα εργαλεία και τις υπηρεσίες που απαιτούνται από μια σύγχρονη κοινωνία για την καλύτερη προετοιμασία της απέναντι στα έντονα καιρικά φαινόμενα. Τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια εξέλιξης ενός έντονου καιρικού φαινομένου, η όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση της κατάστασης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την καλύτερη προετοιμασία των φορέων αλλά και των πολιτών.
2. Η πολυπλοκότητα των φυσικών φαινομένων που συνδέονται με τις καιρικές καταστροφές απαιτεί την διεπιστημονική συνεργασία, επομένως τη συνεργασία φορέων με διαφορετικό μεν αντικείμενο έρευνας και καινοτομίας, αλλά συμπληρωματικών ως προς την παραγωγή εξειδικευμένων προϊόντων και υπηρεσιών. Τα παραδείγματα των δασικών πυρκαγιών, των πλημμυρών αλλά και της κατάστασης της θάλασσας είναι ενδεικτικά πεδία διεπιστημονικής συνεργασίας για την παραγωγή των αντιστοίχων εργαλείων ενημέρωσης και προειδοποίησης.
3. Δεκάδες επιστημονικά προγράμματα που υλοποιούνται σε Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα και τα οποία χρηματοδοτούνται από εθνικούς και κοινοτικούς πόρους έχουν σκοπό τη διερεύνηση και την ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών, εργαλείων και υπηρεσιών για την Πολιτική Προστασία. Αρκετά από αυτά τα προγράμματα έχουν ήδη μετουσιωθεί σε επιχειρησιακά εργαλεία, τα οποία ήδη προσφέρονται μέσω των φορέων αυτών και τα οποία θα μπορούσαν άμεσα να ενσωματωθούν οργανωμένα στις δράσεις Πολιτικής Προστασίας. Για παράδειγμα έχουμε πλέον παραγωγή εξειδικευμένων και επιστημονικά τεκμηριωμένων χαρτών επικινδυνότητας δασικών πυρκαγιών, εξειδικευμένα μοντέλα πρόγνωσης της εξέλιξης του μετώπου μιας δασικής πυρκαγιάς, εργαλεία πρόγνωσης πλημμυρών σε συγκεκριμένες υδρολογικές λεκάνες, προγνώσεις χαλαζιού και κεραυνικής δραστηριότητας.
4. Η λειτουργία μετρητικών διατάξεων (πχ. μετεωρολογικοί και υδρολογικοί σταθμοί, θαλάσσιοι πλωτήρες, μετεωρολογικά ραντάρ), η οποία συνιστά πυλώνα των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, θα βελτιωθεί θεαματικά μέσω των συνεργασιών των φορέων που εμπλέκονται στην παρακολούθηση και καταγραφή των καιρικών φαινομένων μιας χώρας, εξασφαλίζοντας οικονομία πόρων και ανθρώπινου δυναμικού.
5. Αντί μέσα σε πέντε γραμμές στο σχέδιο Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών να αφορίζονται αυτές οι προσεγγίσεις και ουσιαστικά να ζητείται να αγνοηθούν, ένα οργανωμένο και σύγχρονο σύστημα Πολιτικής Προστασίας θα έπρεπε να έχει τρεις βασικές κατευθύνσεις:

α. αξιολόγηση των προσφερομένων υπηρεσιών και εργαλείων τα οποία έχουν αναπτύξει τα ερευνητικά και πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας,

β. ενθάρρυνση των διεπιστημονικών συνεργασιών και

γ. επιχειρησιακή ενσωμάτωση των εν λόγω υπηρεσιών και εργαλείων στη λειτουργία του μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η προσέγγιση αυτή είναι η μοναδική η οποία μπορεί να συμβάλλει στο μετριασμό των επιπτώσεων των έντονων καιρικών φαινομένων, ειδικά σήμερα που η κλιματική αλλαγή προκαλεί  ισχυρότερα και συχνότερα καιρικά φαινόμενα και καταστροφές. Οι σύγχρονες πολιτικές της βιώσιμης ανάπτυξης προτάσσουν τη δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών για τη επίτευξη του «Συνεργατικού Πλεονεκτήματος», δηλαδή την ανάπτυξη ενός πλαισίου συνεργατικών σχέσεων μεταξύ οργανισμών που μεγιστοποιεί την παραγωγή αξίας για το κοινωνικό σύνολο μέσω της συμπληρωματικότητας των πόρων, της ανάπτυξης συνεργιών και πιο ολιστικών προσεγγίσεων, της δημιουργίας κρίσιμης μάζας στις παρεμβάσεις, της παραγωγής συλλογικών καινοτομιών και της μεταφοράς νέων υπηρεσιών και εργαλείων στο σύνολο της επικράτειας[2].

Εν κατακλείδι, η προστασία της ζωής και της περιουσίας των πολιτών δεν μπορεί να γίνεται με αποσπασματικά μέτρα, με ξεπερασμένες μεθοδολογίες, με φραγμούς στις συνεργασίες και, δυστυχώς, αφορισμούς. Οφείλουμε στην κοινωνία κοινή δράση όλων των φορέων ώστε να την προστατεύσουμε από τα έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα.

 

[1] “Προσαρμογή & Ανθεκτικότητα της Ελληνικής Οικονομίας στην Κλιματική Αλλαγή: Τομεακές & Τοπικές Διαστάσεις“, Ημερίδα του Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης ΕΝΑ, 21.2.2023, Impact Hub, Αθήνα.

[2] Βλ. σχετικά: Maximising the Impact of Partnerships for the SDGs; Stibbe, D.T., Reid, S., Gilbert, J.; The Partnering Initiative and UN DESA (2018). Τσιτιρίδης, Π. (2021) “O ρόλος της συνεργασίας στη μετά-Covid εποχή“, Παρατηρητήριο Βιώσιμης Ανάπτυξης, 23.9.2021.