1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ευχαριστώ θερμά τον Σύλλογο Φίλων του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης για την τιμητική προς το πρόσωπό μου πρόσκληση. Είναι πολύ συγκινητικό να μιλώ ενώπιόν σας για την Μικρασιατική Πληγή του 1922. Μια πληγή που, αν δεν εκτονώνεται, σέρνεται στη ζωή μας, μέρα και νύχτα…
Έτσι, το 2023, συνεχίζοντας τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Πληγή 1922, προσθέτουμε και τη Συνθήκη της Λωζάνης του 1923.
Στην εισήγησή μου θα παρουσιάσω συνοπτικά το ιστορικό πλαίσιο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και Καταστροφής, ενώ κυρίως θα επικεντρώσω το ενδιαφέρον μου στη σημασία της Μικρασιατικής Τραγωδίας σε εθνικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πεδίο.
- ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ – ΓΕΓΟΝΟΤΑ
Την τελευταία τριετία γιορτάσαμε τα 100 χρόνια Ελεύθερης Θράκης, τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821, και φέτος τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Πληγή. Όσα ιστορικά συμβάντα προανέφερα είναι πλευρές του Ανατολικού Ζητήματος. Ιδιαίτερα η πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα για την Ελλάδα ήταν πλήρης γεγονότων: Μακεδονικός και Θρακικός Αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ παγκόσμιος πόλεμος και στη συνέχεια η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή. Ο μέγας ιστορικός Eric Hobsbawm υποστηρίζει ότι στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο «πολιτική και οικονομία συγχωνεύθηκαν». Πολιτική και Οικονομία είναι ένα διαρκές σύμπλεγμα. Το έχω βαθιά χωνέψει αυτό μιλώντας για τα μικρασιατικά θέματα.
Ο Χέρμπερτ Τζορτζ Ουέλς (H. G. Wells 1866 – 1946), στο βιβλίο του «Σύντομη Παγκόσμια Ιστορία» (A Short History of the World), που το πρωτοδιάβασα φοιτητής το 1971, με βοήθησε να καταλάβω ότι, αυτά που εμείς ως Ελλάδα θεωρούμε πολύ σημαντικά, στα παγκόσμια πλαίσια έχουν αναμφίβολα διαφορετικό μέγεθος.
Για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο αναφέρει παραστατικά τι αντιμετώπιζαν οι ευρωπαίοι καθημερινά (πείνα, τρόμος αεροπορικών επιδρομών, επιδημία γρίπης, ελλείψεις…). Όταν τελείωσε ο πόλεμος, είχε εξαντληθεί η ψυχική και υλική αντοχή. Συνεχίζει: «Στην Ελλάδα δόθηκαν μεγάλα τμήματα της Μικράς Ασίας και οι Τούρκοι με ηγέτη τους τον Κεμάλ Ατατούρκ, που ανασυγκρότησε και εκσυγχρόνισε την Τουρκία, στράφηκαν εναντίον των Ελλήνων, τους κατετρόπωσαν και προέλασαν ως τα σύνορα της Ευρώπης».
Βρισκόμαστε στο πέρας του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, η Ελλάδα είναι στην πλευρά των νικητών της Αντάντ. Να θυμηθούμε ότι στην πρώτη εικοσαετία του 20ου αιώνα ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Ανατολικής Θράκης, όπως και οι Αρμένιοι, αντιμετώπισαν τον τουρκικό εθνικισμό. Οι Τούρκοι εξοντώνουν τον ποντιακό ελληνισμό και τους Αρμενίους, με τις γνωστές γενοκτονίες. Όταν οι ΄Ελληνες το 1919 έρχονται στη Σμύρνη έχουν ως αποστολή να εφαρμόσουν τις συνθήκες του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου. Οι σύμμαχοί μας όμως Γάλλοι, Άγγλοι και Ιταλοί θέλουν απλώς να εξασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα, στα πλαίσια του Ανατολικού Ζητήματος – της διανομής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο ελληνικός στρατός προχωρούσε πολύ, ενώ ο κεμαλικός διαρκώς υποχωρούσε. Οι Έλληνες προχωρούν στο εσωτερικό της Μικρασίας χωρίς πρόγραμμα και δίχως δυνατότητα ανεφοδιασμού. Οι σύμμαχοί μας – έχοντας ως πρόφαση την ήττα του Βενιζέλου και την επαναφορά του βασιλιά Κωνσταντίνου – συνδιαλέγονται με τον Κεμάλ και τον ενισχύουν.
Ο Έλληνας στρατιωτικός διοικητής της Σμύρνης, κατά την είσοδο του ελληνικού στρατού, απευθυνόμενος στον πληθυσμό της πόλης και της περιοχής, σημειώνει ότι «Η κατοχή αύτη σκοπόν έχει την εξασφάλισιν των πληθυσμών και εν γένει της εννόμου τάξεως. Ουδαμώς σκοπεύει να προκαταλάβη τας αποφάσεις της Συνδιασκέψεως περί της τύχης των εδαφών, μετά των οποίων άλλως τε επί τρισχίλια ήδη έτη τοσούτοι δεσμοί συνδέουσι την Ελλάδα […] Συνιστώ εις τους κατοίκους, όπως ασχολούμενοι ησύχως εις τα έργα των, ανεξαρτήτως φυλής και θρησκεύματος, αναμένωσι μετ’ εμπιστοσύνης τας αποφάσεις της Συνδιασκέψεως περί της τύχης της ωραίας πατρίδος των».
Διαβάζουμε στις πηγές ότι «Από την πρώτη στιγμή της απόβασης σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια». Η τουρκική αντίσταση στρεφόταν «με ιδιαίτερο πείσμα ενάντια στη ελληνική παρουσία, στρατιωτικά και διπλωματικά». Και από την ελληνική πλευρά έγιναν αιματηρά επεισόδια σε βάρος των Τούρκων. Η τραγωδία της Μικρασίας πλησιάζει στο πιο κρίσιμο σημείο. Προελαύνουν οι Έλληνες, εξαντλούμενοι από κάθε άποψη. Και κάποια στιγμή άρχισε η αντίστροφη πορεία, τον τραγικό Αύγουστο του 1922.
Τα κεμαλικά στρατεύματα έμπαιναν πια στη Σμύρνη. Και το μεσημέρι της 30ής Αυγούστου, μόλις ο άνεμος πήρε βολική κατεύθυνση, έβαλαν την καταστροφική πυρκαγιά που έσβησε από τον χάρτη τις χριστιανικές συνοικίες της πόλης. Ο εμπρησμός των χριστιανικών συνοικιών της Σμύρνης είναι το ένα θέμα, το άλλο συνταρακτικό γεγονός είναι η αδιαφορία των πλοίων των ευρωπαίων που βρίσκονταν στο λιμάνι της Σμύρνης απέναντι στις χιλιάδες των Ελλήνων και Ελληνίδων που συγκεντρώνονταν από όλες τις κατευθύνσεις και πάλευαν να φύγουν για να γλιτώσουν.
Ο αμερικανός Γενικός Πρόξενος στη Σμύρνη φιλέλληνας και ποιητής George Horton (1859 – 1942) στο βιβλίο «Η Κατάρα -ή Η Μάστιγα της Ασίας» (1926) γράφει «Στην καταστροφή της Σμύρνης υπήρχε ένα χαρακτηριστικό που δεν ημπορεί να βρει κανείς στην καταστροφή της Καρχηδόνας. Δεν υπήρχε στόλος Χριστιανικών πολεμικών στον λιμένα της Καρχηδόνος που παρακολουθούσε μια κατάσταση για την οποία ήταν υπεύθυνες οι κυβερνήσεις των. Στην Καρχηδόνα δεν υπήρχαν Αμερικανικά καταδρομικά».
- ΣΗΜΑΣΙΑ ΣΕ ΕΘΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Μια σειρά παράλογα και πρωτόφαντα γεγονότα συνδέονται με τη Μικρασιατική Καταστροφή, κατά τις βουλές των συμμάχων μας. Αναφέρομαι κατά βάση στην ανακωχή των Μουδανιών του 1922 και τη συνθήκη της Λωζάνης του 1923. Με την πρώτη γίνεται η αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και του αρχέγονου ελληνικού πληθυσμού από την Ανατολική Θράκη, ενώ με τη δεύτερη επιβάλλεται ανταλλαγή πληθυσμών από τη Μικρά Ασία, ανταλλαγή που είχε αναδρομική ισχύ από το 1912. Η συμφωνία διέφερε από τις προηγούμενες, γιατί πρόβλεπε μαζική μετακίνηση πληθυσμών και είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα. Από τη Σύμβαση της Ανταλλαγής, διαβάζουμε στο άρθρο 2, που (αναμφίβολα) έχει διαχρονικό χαρακτήρα: «Δεν θα περιληφθώσιν εις την εν τω πρώτω άρθρω προβλεπομένην ανταλλαγήν: α) Οι Έλληνορθόδοξοι (Ρωμιοί) κάτοικοι της Κωνσταντινουπόλεως, β) οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι της Δυτικής Θράκης».
Αρχίζει το δράμα των προσφύγων. Ο απλός λαός που εγκαταλείπει τη φωλιά του – είτε Έλληνας από Μικρασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη – είτε Τούρκος από την υπόλοιπη ελληνική επικράτεια. Μικρασιατική Πληγή 1922. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922 έφτασαν στην Ελλάδα 900.000 πρόσφυγες. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες, που πέρασαν πολλά σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις φάσεις. Σωματικά και ψυχικά τα τραύματά τους. Οι αρρώστιες κατέβαλλαν τους πρόσφυγες που ήταν ταλαιπωρημένοι, πρόχειρα στεγασμένοι και υποσιτισμένοι, ψυχικά τραυματισμένοι από την απώλεια συγγενών και φίλων, της πατρογονικής γης και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου όπου είχαν ζήσει.
Ιδιαίτερα σημαντικές, παρά τα αρχικά κυρίως προβλήματα, είναι οι επιπτώσεις σε όλη τη δομή της νεοελληνικής κοινωνίας, από την άφιξη των προσφύγων. που κατέκλυσαν την Ελλάδα.
Αρχικά, ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 20% μεταξύ 1920 – 1928. Μεταβλήθηκε η εθνολογική σύσταση του πληθυσμού: το 1920 η Ελλάδα είχε 20% μη Έλληνες ορθοδόξους, ενώ το 1928 μόλις 6%. Αυξήθηκε ο ελληνικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης και της Ηπείρου. Γενικά ενισχύθηκαν οι αραιοκατοικημένες παραμεθόριες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας.
- ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
| Οι πρόσφυγες, στη φάση της ένταξής τους στη νέα πατρίδα, αντιμετώπισαν πολυεπίπεδα προβλήματα. Υπήρχε ανταγωνισμός στην αγορά εργασίας, στην ιδιοκτησία της γης και σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Συχνά επικρατούσε «εχθρικό» κλίμα από τους εντόπιους, γεγονός που θυμίζει την αντίθεση στα μετεπαναστατικά χρόνια μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Σιγά σιγά άρχισαν να συνάπτονται μικτοί γάμοι, που με την πάροδο του χρόνου γίνονταν όλο και περισσότεροι.
Ιδιαίτερα σημαντικές, παρά τα αρχικά προβλήματα, είναι οι επιπτώσεις σε όλη τη δομή της νεοελληνικής κοινωνίας, από την άφιξη των προσφύγων. Όσον αφορά την οικονομία, για ένα διάστημα η άφιξη των προσφύγων φαινόταν δυσβάστακτο φορτίο για την ελληνική οικονομία. Μεσοπρόθεσμα αυτή ωφελήθηκε από την εγκατάσταση των προσφύγων. Αναδιαρθρώθηκαν οι καλλιέργειες, η αγροτική παραγωγή πολλαπλασιάστηκε, στη δεκαετία 1922 – 1932 διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων. Οι Έλληνες που προέρχονταν από τα αστικά κέντρα της Μικράς Ασίας και την Κωνσταντινούπολη υπερείχαν σε σύγκριση με τους αυτόχθονες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση και προοδευτικές αντιλήψεις. Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της ζωής τους, η γνώση ξένων γλωσσών, οι επαφές που είχαν αναπτύξει με την Ευρώπη και η πείρα που διέθεταν τους βοήθησαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, να οργανώσουν δικές τους επιχειρήσεις ή να στελεχώσουν επιχειρήσεις άλλων, προσφύγων ή γηγενών. Η θέση της γυναίκας αναβαθμίστηκε με την άφιξη του αναπτυγμένου γυναικείου πληθυσμού. Ο Ιωσήφ Στεφάνου, Οµότιμος Καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, σημειώνει: «Οι πρόσφυγες της Μ. Ασίας εγκατέλειψαν τη γη, τις περιουσίες και τα υλικά αγαθά τους, µετέφεραν όµως µαζί µε τα βιώµατα, τις µνήµες και τις εµπειρίες τους, τέχνη, τεχνογνωσία, συνήθειες, τρόπους ζωής και κυρίως πίστη, σθένος, εργατικότητα και αποφασιστικότητα για νέο ξεκίνηµα, για κοινωνική και οικονοµική άνοδο, για δράση και πολιτισµική προσφορά. […] Ο Μικρασιάτης πρόσφυγας ήταν εργατικός, ευφάνταστος, έξυπνος και πάνω από όλα προοδευτικός. Αυτά του τα προσόντα τα διέθεσε στη νέα πατρίδα και τη βοήθησε να ανέβει. Με αυτά ανάκαµψε και ο ίδιος και σε πάρα πολλές περιπτώσεις ανέβηκε ανέλπιστα ψηλά, επιβεβαιώνοντας για µια ακόµα φορά πως η φυλή των ελλήνων έχει σπουδαία χαρίσµατα». Πριν περάσουμε στον πολιτιστικό τομέα, οφείλω να φωτίσω τη μικρασιατική λαίλαπα από μια πλευρά που συχνά αποσιωπάται. Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ενέκριναν μεγάλα δάνεια «θεωρητικά». Το ποσά των δανείων δεν εκταμιεύτηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα. Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια. Όταν το 1920 ο Βενιζέλος έχασε τις εκλογές, οι Σύμμαχοι απέσυραν την κάλυψη του χαρτονομίσματος. Ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στη Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Τον Μάρτιο του 1922 πραγματοποιήθηκε η διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Η επιχείρηση στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Η Μικρασιατική Καταστροφή δημιουργεί μέσα σε τρία μόνο χρόνια (1921 – 1923) τριπλασιασμό του τιμαρίθμου. Η πληθωριστική αυτή κατάσταση θίγει ιδιαίτερα τους εργαζόμενους εξανεμίζοντας το εισόδημά τους, γιατί ενώ ο τιμάριθμος τριπλασιάζεται, τα ημερομίσθια αυξάνονται μόλις 50%. Σε ένα χοντρικό υπολογισμό θα διαπιστώσουμε, από το 1914 ως τον οικονομικό χρόνο 1924 – 25, αύξηση των έμμεσων φόρων κατά 31 φορές. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εξής επίσημη πληροφορία: Ο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή υπουργός Οικονομικών Γ. Κοφινάς δηλώνει: «Τα βάρη του πολέμου έφερε εξ ολοκλήρου ο ελληνικός λαός, άνευ εξωτερικής επικουρίας». 5. Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑ ΤΟ 1922 Το 1922 αποτελεί αναμφίβολα Τομή στη Νεοελληνική Ιστορία και Πολιτισμό, όπως θα φωτίσουμε στο τελευταίο μέρος της εισήγησης. Ήδη αναφέραμε την πολιτιστική παράδοση πολλών αιώνων, την οποία οι πρόσφυγες μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα. Η μουσική που έφεραν μαζί τους επηρέασε τον τρόπο έκφρασης των λαϊκών στρωμάτων και αναδείχθηκε σε λαϊκή μουσική της πόλης (ρεμπέτικα). Πρόσφυγες οργανοπαίχτες και τραγουδιστές κυριάρχησαν στη λαϊκή μουσική σκηνή της Ελλάδας. Οι πρόσφυγες έκαναν αισθητή την παρουσία τους και στον πνευματικό χώρο. Οι λογοτέχνες όπως ο Γ. Σεφέρης, ο ζωγράφος και συγγραφέας Φ. Κόντογλου και ο μουσικός Μ. Καλομοίρης είναι μερικοί από τους πολλούς Μικρασιάτες που διέπρεψαν στα γράμματα και τις τέχνες, πλούτισαν τη νέα ελληνικά και συνέβαλαν στην εξέλιξή της. Ιδιαίτερος τομέας που προσωπικά με ενδιαφέρει είναι η θέση της Μικρασιατικής Πληγής 1922 στη νεοελληνική πεζογραφία. Να σημειώσουμε ότι η θεματολογία, που μπορούμε να συναντήσουμε γενικά στα λογοτεχνικά έργα, αναφέρεται στις πατρίδες που εγκατέλειψαν, στον πόλεμο, αλλά και στις προηγούμενες ευτυχισμένες στιγμές, στη μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, στη βίαιη μετακίνηση των προσφύγων, στην αντιμετώπισή τους από τους εντόπιους, στον αγώνα για επιβίωση και, στη συνέχεια – όταν πια έχασαν την ελπίδα της επιστροφής στις πατρίδες – στον αγώνα για δημιουργία νέου σπιτικού και προοπτικής ανάπτυξης στη νέα πατρίδα. Να λάβουμε υπόψη ότι και στη σύγχρονη τουρκική λογοτεχνία υπάρχουν ανάλογα έργα που αναφέρονται στους τούρκους πρόσφυγες που από την Ελλάδα μετακινήθηκαν στη νεοσύστατη τουρκική δημοκρατία. Ο Στρατής Μυριβήλης με τη Ζωή εν τάφω, ο Στρατής Δούκας με την Ιστορία ενός αιχμαλώτου, ο Φώτης Κόντογλου με το Αϊβαλί η πατρίδα μου, η Διδώ Σωτηρίου με τα Ματωμένα Χώματα, ο Κοσμάς Πολίτης στου Χατζηφράγκου και ο Γιώργος Θεοτοκάς με τον Λεωνή. Ο Θανάσης Πετσάλης Διομήδης, ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος, ο Ηλίας Βενέζης τέλος με «Το νούμερο 31328» και τη «Γαλήνη». Εκτός από τη λογοτεχνία, και άλλες μορφές τέχνης οφείλουν πολλά στους και στις δημιουργούς που ανήκουν στη χορεία των προσφύγων από Μικρασία, Πόντο, Ανατολική Θράκη, Κωνσταντινούπολη. Στα εικαστικά, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Φώτης Κόντογλου, γεννημένος στο Αϊβαλί το 1895, αναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους και πνευματικούς δημιουργούς του 20ού αιώνα. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, συγγράφοντας πολλά βιβλία και αγιογραφώντας με τον χαρακτηριστικό τρόπο του. Τα διάφορα είδη λαϊκής και λόγιας μουσικής αποτελούν την παράδοση της Ανατολής. Δύο ξανθιώτες συνδέονται με τη μουσική. Το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, δημιούργημα της μεγάλης ξανθιώτισσας Μέλπως Λογοθέτη – Μερλιέ, από το 1930 ως το 1970 συγκέντρωσε χιλιάδες μουσικές και βιωματικές μαρτυρίες προσφύγων από τους μικρασιατικούς οικισμούς και συγκρότησε Αρχείο, που αποτελείται από 150.000 σελίδες σχετικά με 1375 οικισμούς, καθώς και χιλιάδες φωτογραφίες. Ο Μάνος Χατζιδάκις (1925 – 1994) το 1949 δίνει την περίφημη διάλεξή του για το Ρεμπέτικο στο «Θέατρο Τέχνης» του κωνσταντινουπολίτη Κάρολου Κουν. Με τη διάλεξή του επαναπροσδιορίζει τη θέση του ρεμπέτικου, που «με μια θαυμαστή ενότητα, συνδυάζει το λόγο, τη μουσική και την κίνηση. […] Πάνω σ’ αυτούς τους ρυθμούς χτίζεται το ρεμπέτικο τραγούδι, του οποίου παρατηρώντας τη μελωδική γραμμή, διακρίνομε καθαρά απάνω την επίδραση ή καλύτερα την προέκταση του βυζαντινού μέλους». Ολοκληρώνοντας τον περίπατό μας στον Πολιτισμό, θα στρέψουμε το ενδιαφέρον μας στη λογοτεχνία της Ξάνθης. Κατίνα Βέικου Σεραμέτη, Τα πρώτα χρόνια – Αφήγημα, Ξάνθη, 1981 και Γραφές για τη «Χαμένη Πατρίδα», Ξάνθη, 1981/82 [Αφηγήματα και Διηγήματα σχετικά με την Προσφυγιά και τους Πρόσφυγες] – Πολλά ποιήματά της συνδέονται με τις Αλησμόνητες πατρίδες. Μιχάλης Μπουνατζίδης, Προσευχή για τις Καινούριες Πατρίδες, Αθήνα, 2010, σελ. 492 [Το μυθιστόρημα του ξανθιώτη συγγραφέα καλύπτει την περίοδο 1882 Αδριανούπολη – Φθινόπωρο χειμώνας 1922 ] Ελένη Δημητριάδου Εφραιμίδου, Γκέρα, Διηγήματα, 2020, σελ. 196. [Τα διηγήματα αναφέρονται στην περίοδο της βουλγαρικής κατοχής 1941-43, υπάρχει όμως αναφορά σε πρόσφυγες και στην προσφυγιά]. Από τους νεότερους: Βάσω Τριανταφυλλίδου Κηπουρού και Δήμητρα Πυργελή – που πεζογραφήματά τους αναφέρονται στη ζωή των προσφύγων. 6. ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ Επιχείρησα – μέσα στα χρονικά όρια που είχα στη διάθεσή μου – να δείξω ότι το 1922 αποτελεί Τομή στη Νεοελληνική Ιστορία και Πολιτισμό, φωτίζοντας κατά το δυνατό όλα τα επίπεδα της νεοελληνικής πραγματικότητας. Ο πειραιώτης τεχνίτης του λόγου και ερευνητής Γιώργος Μπαλούρδος γράφει: «Εκεί που γλεντούσαν και χόρευαν, τραγουδούσαν πολυποίκιλους ρυθμούς και μουσικά μέλη των προγόνων τους. […] Πάνω από 1.500.000 Έλληνες πρόσφυγες ξεριζώθηκαν από τα αιματοβαμμένα χώματά τους και μετοίκησαν στα νησιά του Αιγαίου πελάγους και την κεντρική και βόρεια χώρα […] Μετά το 1922, ο ελληνισμός δεν ήταν πλέον ο ίδιος. Μα! παρότι έχασε τις πατρογονικές του εστίες στην φιλοσοφομάνα ανατολή, εμπλούτισε και τροφοδότησε με τους Πρόσφυγες το σύγχρονο πολιτιστικό και ιστορικό όραμα της Ελλάδας. Το 1922 ήταν ο σύγχρονος τραγικός σταθμός στην ελληνική ιστορική περιπέτεια, μέσα στις σκοτεινές στοές του χρόνου, όπως μεταγενέστερα, το 1974 ένας άλλος εξίσου δραματικός σταθμός υπήρξε η Κυπριακή τραγωδία και ο ξεριζωμός των Κυπρίων από τις εστίες των προγόνων τους». Κλείνοντας, θα μου επιτρέψετε να σας διαβάσω ένα ποίημά μου που το έγραψα συνδέοντας όλους τους αγώνες των νέων Ελλήνων και Ελληνίδων «Η ιστορία του παλιού αγωνιστή» (Αφιερωμένο στη Δ. Στ. και στο επιτελείο της) Ένας παλιός αγωνιστής τυφλός στο πλάι πάει και κρύβεται και κλαίει. Ο γέρος του Μοριά κι ο μπάρμπα- Μακρυγιάννης από τα χέρια τον κρατούν κι αυτοί μαζί του κλαίνε. Ένας παλιός αγωνιστής τυφλός στη Σμύρνη ακούει κραυγές φωνές και κλάηματα στην Οδησσό, στην Κύπρο, στην Αγχίαλο. Ένας παλιός αγωνιστής τυφλός δύο αιώνες τρέχει να βρει το φως του. Μαζί του τρέχουνε παιδιά, αγόρια και κορίτσια, τα μάτια τους ανοίγουνε, διαβάζοντας. Οράματα και Θάματα του θείου Μακρυγιάννη. Φωτοχαράζει στον παλιό αγωνιστή, στα μάτια τα τυφλά, η νέα Ελευθερία.
Σας ευχαριστώ θερμά ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ – ΞΑΝΘΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2022 / ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2023 |
