Η ΝΕΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΣΠΑΘΗ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΥ

 Ο Χρήστος Μιχαλόπουλος τα τελευταία κοντά είκοσι χρόνια έχει εκδώσει πολλά βιβλία που αναφέρονται στην ιστορία της Ξάνθης και της Θράκης, και όχι μόνο. Χαίρομαι για την εργατικότητα και φιλομάθειά του. Είναι κάλλιστο παράδειγμα ανθρώπου που διαρκώς τον κατακαίει το πάθος της έρευνας και δημιουργίας. Το διαπιστώνω από τα βιβλία, τις δημοσιεύσεις του, τις σπουδές του, αλλά και τη θερμή συμμετοχή του παλιότερα στα μαθήματά μου του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και τελευταία στα μαθήματα του Λυκείου Ελληνίδων Ξάνθης.

   Αυτό το διάστημα, ανάμεσα στα άλλα, διαβάζω  το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο «Κατασκευάζοντας τον εχθρό και άλλα περιστασιακά κείμενα» (μετ. Έφη Καλλιφατίδη, εκδ. Ψυχογιός, 2011). Σε ένα από τα κείμενα του βιβλίου με τίτλο «Θαυμάζοντας Θησαυρούς», ανάμεσα στα άλλα «θαυμαστά» συνάντησα μια παράγραφο που παρουσιάζω στη συνέχεια, και που τη θυμήθηκα διαβάζοντας το νέο έργο του Χρήστου Μιχαλόπουλου «Μνήμη αντικειμένων στην Ιστορία – Το παράδειγμα της σπάθης του Παλαιολόγου» (2022), σελ. 67.

  Γράφει  ο Έκο: «Όταν επισκεπτόμαστε ένα θησαυρό, δεν είναι ανάγκη να πλησιάζουμε τα λείψανα με επιστημονική διάθεση, γιατί κινδυνεύουμε να χάσουμε την πίστη μας, καθώς ο θρύλος λέει ότι κατά τον 12^ο αιώνα, σε ένα ναό της Γερμανίας φυλασσόταν η κάρα του αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή σε ηλικία 12 ετών». Αναφέρει και άλλα σχετικά, καταλήγοντας με τη διατύπωση ότι «Δεν είναι το λείψανο που κάνει την πίστη, αλλά η πίστη που κάνει το ιερό λείψανο».

  Το νέο βιβλίο του Χρ. Μιχαλόπουλου «Μνήμη αντικειμένων στην Ιστορία – Το παράδειγμα της σπάθης του Παλαιολόγου»  έχει την παρακάτω δομή:

   Πρόλογος, Εισαγωγή: Το θεϊκό ξύλινο σπαθί, Η παράδοση στην λαϊκή μνήμη, Υλικός πολιτισμός, Τα υλικά κατάλοιπα του παρελθόντος, Οι πρώτες ιστορικές καταγραφές της σπάθης, Η περιγραφή της σπάθης, Η άποψη του Λανγκλουά,  Αντικείμενα, Τα νοήματα των αντικειμένων, Μνήμη ατομική και συλλογική, Μνήμη και Ιστορία, Η καταγραφή ενός αντικειμένου, Τελευταίες περί σπάθης δημοσιεύσεις, Το σπαθί του μαρμαρωμένου βασιλιά ως αντικείμενο αφήγησης, Αντικείμενα ως κειμήλια – μνημεία, Βυζάντιο ταυτότητα και εθνική μνήμη, Επίλογος – Συμπεράσματα, Βιβλιογραφία – Αρθρογραφία, Βιογραφικό Σημείωμα.

*

  Αναφερόμαστε στον τελευταίο αυτοκράτορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, Κωνσταντίνο ΙΑ’ Παλαιολόγο  που έπεσε  πολεμώντας ηρωικά στις 29 Μα 1453, με την Άλωση της Πόλης.  Ο αυλικός του Γεώργιος Φραντζής διηγείται με απλότητα τον θάνατο του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα: «Ο βασιλεύς ουν απαγορεύσας εαυτόν, ιστάμενος βαστάζων σπάθην και ασπίδα, είπε λόγον λύπης άξιον «ουκ έστι τις των χριστιανών του λαβείν την κεφαλήν μου απ΄ εμού;» ην γαρ μονώτατος απολειφθείς. Τότε είς των Τούρκων δους αυτώ κατά πρόσωπον και πλήξας, και αυτός τω Τούρκω ετέραν εχαρίσατο” των όπισθεν δ΄ετέρος καιρίαν δους πληγήν, έπεσε κατά γης” ου γαρ ήδεισαν ότι ο βασιλεύς εστιν, αλλ΄ως κοινόν στρατιώτην τούτον θανατώσαντες αφήκαν».

  Οι κατακτητές, συνεχίζει ο Φραντζής, αναγνώρισαν αργότερα το νεκρό σώμα του αυτοκράτορα «εκ των βασιλικών περικνημίδων, ή και πεδίλων ένθα, χρυσοί αετοί ήσαν γεγραμμένοι, ως έθος υπήρχε τοις βασιλεύσι». Ο  σουλτάνος Μωάμεθ Β’ έδωσε εντολή να ταφεί με βασιλικές τιμές, χωρίς όμως να ανακοινωθεί  ο τόπος της ταφής. Ο λαός έπλασε τον θρύλο του μαρμαρωμένου βασιλιά. Ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο των θρύλων είναι τα σχετικά με το ξίφος του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.

  Τον 19ο αιώνα ένας Ιταλός πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη συγκέντρωσε μια ιδιωτική συλλογή όπλων και πανοπλιών, που την εξέθεσε αργότερα στο Τορίνο. Ανάμεσα στα αντικείμενα ήταν και ένα ξίφος σκαλισμένο με Χριστιανικές φιγούρες και με ελληνιστί αφιέρωση σε έναν Αυτοκράτορα ονόματι Κωνσταντίνο. Το 1857 ο Γάλλος Βικτόρ Λανγκλουά το εξέτασε και αποφάνθηκε, πως ήταν το ξίφος του Κωνσταντίνου, προερχόμενο από τον τάφο του Μωάμεθ Β´.

  Πολλές είναι οι παραδόσεις σχετικά με τον Μαρμαρωμένο βασιλιά και το ξίφος του. Ο Χρήστος Μιχαλόπουλος, στηριζόμενος σε μια πλούσια βιβλιογραφία, αναφέρεται σχετικά. Θα παραθέσουμε παραδόσεις που βρίσκουμε στον Ν. Γ. Πολίτη:

«Όταν ήρθε η ώρα να τουρκέψη η Πόλη και μπήκαν μέσα οι Τούρκοι, έτρεξε ο βασιλιάς μας καβάλλα στ’ άλογο του να τους εμποδίση. Ήταν πλήθος αρίφνητο η Τουρκιά, χιλιάδες τον έβαλαν στη μέση κ’ εκείνος χτυπούσε κ’ έκοβε αδιάκοπα με το σπαθί του. Τότε σκοτώθη τ’ άλογό του κ’ έπεσε κι αυτός. Κ’ εκεί που ένας Αράπης σήκωσε το σπαθί του να χτυπήση το βασιλιά, ήρθε άγγελος Κυρίου και τον άρπαξε και τον πήγε σε μια σπηλιά βαθιά στη γη κάτω, κοντά στη Χρυσόπορτα.

Εκεί μένει μαρμαρωμένος ο βασιλιάς και καρτερεί την ώρα να ‘ρθη ο άγγελος να τον σηκώση. Οι Τούρκοι το ξεύρουν αυτό, μα δεν μπορούν να βρουν τη σπηλιά που είναι ο βασιλιάς γι’ αυτό έχτισαν την πόρτα που ξεύρουν πως απ’ αυτή θα έμπη ο βασιλιάς για να τους πάρη πίσω την Πόλη. Μα όταν είναι το θέλημα τού Θεού, θα κατεβή ο άγγελος στη σπηλιά και θα τον ξεμαρμαρώση και θα του δώση στο χέρι πάλι το σπαθί, που είχε στη μάχη. Και θα σηκωθή ο βασιλιάς και θα μπη στην Πόλη από τη Χρυσόπορτα και κυνηγώντας με τα φουσσάτα του τους Τούρκους θα τους διώξη ως την Κόκκινη Μηλιά. Και θα γίνη μεγάλος σκοτωμός, που θα κολυμπήση το μουσκάρι στο αίμα» ( Ν. Γ. Πολίτου, Παραδόσεις 1, σ. 22, άρ. 33 και 2, ο. 658-674, όπου εκτενή σχόλια για την παράδοση).

   Όπως παρατηρεί στη σχετική εργασία  του ο Στέφ. Ο. Ήμελλος «Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος και το ξύλινο σπαθί του – Θρυλούμενα για την Άλωση και την Εθνική Αποκατάσταση»  (1991):

«Αυτό που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι ότι υπάρχει μία δέσμη πα­ραδόσεων, μερικές από τις οποίες και εγώ ο ίδιος σε παλαιότερες έρευνές μου στην ύπαιθρο έτυχε να καταγράψω, σύμφωνα με τις οποίες το σπαθί του αυτοκράτορος δεν ήταν συνηθισμένο αλλά από ξύλο. Το περίεργο μάλιστα αυτό ξύλινο σπαθί έπαιξε και θα παίξη, σύμφωνα πάντοτε με τις παραδόσεις, σημαντικό ρόλο τόσο για την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως όσο και για την ανάκτησή της».

  Ο Χρήστος Μιχαλόπουλος ασχολείται λεπτομερώς με τις παραδόσεις και τις διάφορες εκδοχές. Παρατηρεί σχετικά:

   «Παραδόσεις που διατηρούνται μέχρι σήμερα, φανερώνοντας τη δύναμη του Θεού, την εν πολλοίς οίηση του Έλληνα, αλλά και την προσμονή του για την εθνική αποκατάσταση».

  Επίσης αξίζει να λάβουμε υπόψη μας αυτό που δέχεται όσον αφορά την σπάθη του Παλαιολόγου:

  «Η γνώμη του πλέον επαΐοντος  Λανγκλουά, ο οποίος ήταν και ο μόνος που είδε το πρωτότυπο στο μουσείο, είναι απόλυτα σεβαστή».

  Στο σημείο αυτό οφείλω να αναφέρω ορισμένα εργοβιογραφικά στοιχεία του Χρήστου Μιχαλόπουλου.

   Ο Χρήστος Μιχαλόπουλος του Μιχαήλ γεννήθηκε το 1962 στην Ξάνθη. Το 1988 διορίσθηκε Δικαστικός Επιμελητής στο Πρωτοδικείο Ροδόπης και από το 1991 υπηρετεί στο Πρωτοδικείο Ξάνθης. Διετέλεσε Πρόεδρος των Δικαστικών Επιμελητών του Εφετείου Θράκης (2007 – 2022).

  Απόφοιτος  της Σχολής Ανθρωπιστικών Επιστημών του ΕΑΠ και μεταπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ.

  Παρακολούθησε το πρόγραμμα Robert Schuman στο Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο και επιμορφώθηκε σε θέματα Ευρωπαϊκής Ενοποίησης. Είναι Πτυχιούχος Ραδιοερασιτέχνης με χαρακτηριστικό SV7DNJ. Υπήρξε καλαθοσφαιριστής, προπονητής και διαιτητής καλαθοσφαίρισης.

  Μελετά εδώ και χρόνια την ιστορία της Θράκης, κυρίως την αρχαία και την μεσαιωνική, και αρθρογραφεί στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο.

Βιβλία του:

1. ΤΑ ΘΡΑΚΙΚΑ ΦΥΛΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΡΟΔΟΤΟΥ, 2004.
2. ΤΟ ΘΡΑΚΙΚΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΩΝ ΟΔΡΥΣΩΝ – ΘΡΑΚΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΞΙ ΑΙΩΝΩΝ (5^ος π.Χ. – 1^ος μ.Χ. αι.),  Σπανίδης,  2005.
3. Οικοδομικά και Οχυρωματικά έργα του Ιουστινιανού Α΄ στη Θράκη  (πλην Κωνσταντινουπόλεως) μέσα από το έργο του Προκοπίου «Περί κτισμάτων» (6^ος αι. μ.Χ.), 2005
4. Ο ΚΑΠΝΟΣ ΣΤΗΝ ΞΑΝΘΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ, 2006.
5. Η ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ – Η ΘΡΑΚΗ ΤΟΥ 13^ΟΥ ΑΙΩΝΑ ΚΑΙ Η ΔΥΤΙΚΗ ΙΠΠΟΣΥΝΗ, Σπανίδης, 2007.
6. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΥ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗ ΜΕΣΑ Σ’ ΑΥΤΟ, Εκδόσεις ‘Νομική Βιβλιοθήκη’, Αθήνα 2009.
7. ΟΙ ΓΑΛΑΤΕΣ ΣΤΗΝ ΘΡΑΚΗ – ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΑΛΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΡΑΚΟΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΧΩΡΟ (3^ος π.Χ. αι.), Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη 2010.
8. Η ΞΑΝΘΗ ΤΟΥ ΚΑΠΝΟΥ, Εκδόσεις ‘Πολιτιστικό Αναπτυξιακό Κέντρο Θράκης’, 2011.
9. Συμβουλευτική επιτροπή επί της καταρτίσεως νομοθετικών διαταγμάτων (1971 – 1973), 2012
10. Το  αυτοκρατορικό ξίφος  του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, 2013
11. Η Καταλανική Εταιρεία στην υπηρεσία της Κωνσταντινούπολης – Η ισπανική Δύση, οι Καταλανοί και ο Ανδρόνικος Β΄ (αρχές 14^ου αι.), 2016
12. Ο μυθικός Θραξ   βασιλεύς Διομήδης , Σπανίδης  2019

*

  Θα κλείσουμε με την κατακλείδα του περίφημου ποιήματος   «Ο τελευταίος Παλαιολόγος» του  Γεωργίου Βιζυηνού:

–Ὅταν τρανέψῃς, γυόκα μου, κι᾿ ἀρματωθῇς καὶ κάμῃς
τὸν ὅρκο στὴν Ἐλευθεριά, σὺ κι᾿ ὅλ᾿ ἡ νεολαία,
   νὰ σώσετε τὴν χώρα.

Τότε θὲ νἄρθ᾿ ὁ ἄγγελος κι᾿ ἀγγελικαὶ δυνάμεις,
νὰ μποῦνε, νὰ ξυπνήσουνε, νὰ ποῦν στὸν Βασιλέα,
   πὼς ἦλθε πιὰ ἡ ὥρα!

Κι᾿ ὁ Βασιλὲς θὰ σηκωθῇ, τὴν σπάθα του θὰ δράξη,
καί, στρατηγός σας, θὲ νὰ μπῇ στὸ πρῶτο του βασίλειο
   τὸν Τοῦρκο νὰ χτυπήσῃ.

Καὶ χτύπα, χτύπα θὰ τὸν πὰ μακρὰ νὰ τὸν πετάξῃ,
πίσω στὴν Κόκκινη Μηλιά, καὶ πίσ᾿ ἀπὸ τὸν ἥλιο,
   ποὺ πιὰ νὰ μὴ γυρίσῃ!

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ 2023