Η ΘΡΑΚΗ ΣΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940-1941: Από τον Ανθυπολοχαγό Θεόδωρο Κανδηλάπτη μέχρι τον υποστράτηγο Ιωάννη Ζήση

Όπως και σε άλλες στιγμές της ιστορίας μας, η Θράκη παρέμεινε και παραμένει στο περιθώριο της αναφοράς και της ανάδειξης της σημασίας της. Έτσι  πέρα από την τραγουδίστρια της νίκης Σοφία Βέμπο (από την Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης) η οποία σηματοδοτεί και νοηματοδοτεί με τα τραγούδια της το έπος του 1940-1941, έχει ενδιαφέρον  να επισημάνουμε πως όλη η Θράκη συνέβαλε τα μέγιστα, στην επικράτηση εναντίον του φασισμού, εναντίον των εισβολέων και των κατοχικών δυνάμεων των Ιταλών, των Γερμανών και  των Βουλγάρων.

Να αναφέρουμε  το περίφημο 29ο Σύνταγμα Πεζικού που ιδρύθηκε κατά την διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων στην Έδεσσα και μετεγκαταστάθηκε πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Κομοτηνή. Αυτό ήταν που την 28η Οκτωβρίου όταν είδε το μέτωπο να ανοίγει στην Βόρειο Ήπειρο, προετοιμάστηκε από Θρακιώτες στρατεύσιμους και αναχώρησε την 17η Νοεμβρίου 1940 για το μέτωπο όπου  έδωσε μάχες στο Πόγραδετς, στο Τεπελένι και στην Κλεισούρα. Εκεί στις 28 Φεβρουαρίου 1941 έπεσε ο Θεόδωρος Κανδηλάπτης, ένας ακόμη ηρωικός ανθυπολοχαγός όπως αναφέρει στο σχετικό άσμα  ο Οδυσσέας Ελύτης. 

Στις μάχες αυτές  χάθηκαν  2-3 χιλιάδες Έλληνες στρατιωτικοί, μεταξύ των οποίων και  από το 29ο Σύνταγμα Πεζικού το οποίο σήμερα έχει μετονομαστεί στην 29η Ταξιαρχία Πεζικού με την ονομασία ΠΟΓΡΑΔΕΤΣ. Στο ημερολόγιο του Ιωάννη Βάρσου  ο οποίος ήταν υπολοχαγός στο Σύνταγμα  αναφέρονται πολύ σημαντικά σημεία αυτών των μαχών. 

Έχει επίσης  ενδιαφέρον ότι εκείνο το διάστημα η ταξιαρχία με την ονομασία «Νέστος» και η ταξιαρχία με την ονομασία «Έβρος» ήταν αυτές που συγκράτησαν τις φασιστικές  δυνάμεις εισβολείς.

Να αναφέρουμε επίσης μια πραγματικά άγνωστη παράμετρο αυτής της ιστορίας, ότι η ταξιαρχία «Έβρος» που είχε πεδίο δράσης από την λίμνη Βιστωνίδα μέχρι τον Έβρο, είχε διοικητή τον υποστράτηγο Ιωάννη Ζήση. Αυτός ο άνθρωπος μαζί  με τους υπόλοιπους Έλληνες πολέμησε στην μάχη των οχυρών στον Εχίνο και στην Νυμφαία και όταν συνθηκολόγησε η πατρίδα μας τον Απρίλιο του 1941 προσπάθησε  μέσω Τουρκίας  να πάει στην Μέση Ανατολή.

Στις 7 Απριλίου 1941, κατέφυγε στην ουδέτερη Τουρκία. Εκεί πέρασαν πρώτα δύο τάγματα και την επομένη πέρασε και το τρίτο τάγμα, ένα τμήμα του επιβιβάστηκε στην Μάκρη, στο ατμόπλοιο «ΕΣΠΕΡΟΣ» και οδηγήθηκε στο εσωτερικό.Έτσι, την 8 Απριλίου 1941, όλη η Ταξιαρχία Έβρου βρισκόταν σε τουρκικό έδαφος και συγκεκριμένα στην πόλη Ύψαλα (πόλη που βρίσκεται δίπλα στον Έβρο, στην δίοδο των Κήπων). Σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, παρέδωσαν τον οπλισμό τους και τότε οι Τούρκοι ανακοίνωσαν ότι θα παρέμεναν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, ως το τέλος του πολέμου. Ο Ιωάννης Ζήσης μη δεχόμενος να παραδώσει τον οπλισμό του αυτοκτόνησε στις 9 Απριλίου στα Ύψαλα.

Από εδώ αρχίζει το δράμα της Ταξιαρχίας του Έβρου, η οποία έμεινε σε στρατόπεδο της Ζίγδης επί 2,5 μήνες και ύστερα από επίμονες προσπάθειες των προξενικών αρχών Ελλάδας και Αγγλίας, επιτράπηκε σε αξιωματικούς και 1300 περίπου οπλίτες, να πάνε στη Μέση Ανατολή τον Ιούλιο του 1941, με επικεφαλείς τους ταγματάρχες Καραθανάση και Καλομοίρη.Οι υπόλοιποι (χίλιοι περίπου) επέστρεψαν στην Ελλάδα, τον Φεβρουάριο του 1942, με τον λοχαγό Γιωτόπουλο.

Αυτοί οι άνδρες της Ταξιαρχίας του Έβρου, μαζί με τους λιγοστούς Αιγυπτιώτες Έλληνες που είχαν συγκροτήσει την «Δωδεκανησιακή Φάλαγγα», που την εκπαίδευε ο συνταγματάρχης του ιππικού Χαρ Οικονομόπουλος, αποτέλεσαν τον πυρήνα του Ελληνικού στρατού της Μέσης Ανατολής. Στην συνέχεια, κατέφθασαν αρχικά από την Κρήτη και μετά από όλη την Ελλάδα και ιδίως από τα νησιά, φυγάδες που εντάχθηκαν στον στρατό αυτό.

Ο Αλ. Ζαούσης γράφει: «Υπηρέτησα εις το Όρος Μπέλες και διέφυγα αμέσως με άλλους Αξιωματικούς και μέσω Αγ. Όρους, Λήμνου-Μυτιλήνης-Χίου έφθασα στο Τσεσμέ της Τουρκίας, την 4η Μαΐου 1941 και την επομένη εις Πέργαμο, όπου ήδη ευρίσκετο ολόκληρη η Ταξιαρχία Έβρου. Με την είσοδο των Γερμανών εις την Θράκη, η Ταξιαρχία εισήλθε εις το τουρκικό έδαφος και αφοπλίστηκε από τους τούρκους…..»

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε και την μάχη των οχυρών όπου ήταν μια ένδοξη σελίδα στην ιστορία των Θρακών πολεμιστών που   από το Ρούπελ μέχρι τον Εχίνο και τη Νυμφαία υπερασπίστηκαν  την ιδιαίτερη πατρίδα τους .