«Νεοελληνική ποίηση και Ποδόσφαιρο»
Του Θανάση Μουσόπουλου

Το τελευταίο διάστημα δημοσίευσα δύο κείμενα που σχετίζονται με το ποδόσφαιρο. Πρόσφατα, το άρθρο «Ποιήματα για το Ποδόσφαιρο – της  Κυρίας του ΑΟΞ Δέσποινας Ουζγούρογλου» και προηγουμένως: «ΑΝΑΣΤ.  ΤΣΟΡΛΙΔΗΣ: ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΠΟΥ ΛΑΤΡΕΥΕΙ ΤΗΝ ΞΑΝΘΗ – «Από τα ‘Πέτρινα’ χρόνια… στα ‘Μεγάλα’ σαλόνια – Α. Ο. ΞΑΝΘΗΣ», εκδ. Σπανίδη, 2022.

Αναζητώντας με την ευκαιρία αυτή βρήκα ποιήματα πολλών σύγχρονων δημιουργών. Μου δόθηκε η ευκαιρία να θυμηθώ και να παραθέσω ένα ποίημα που έγραψα όταν έφυγε από τούτη τη ζωή ο Ντιέγκο Μαραντόνα:

Ποδόσφαιρο στο δρόμο 

Ήταν απομεσήμερο /  σ’ ένα κενό, / ανάμεσα στο πρωινό και / στο απογευματινό μάθημα, / στου Άη Γιώργη το στενό, / που μπάλα παίζαμε / της τάξης τα παιδιά.

Τρέχαμε εδώ κι  εκεί, / πάνω κάτω / να βάλουμε γκολ –

να πάμε στο σπίτι / χαρούμενοι να φάμε.

Θυμάμαι τη μέρα που έβαλα γκολ / με μια ξαφνική επίθεση,

από τ’ αριστερά.

Το γκολ αυτό έμεινε στη μνήμη μου / με δόξα να στέκομαι αργότερα / απέναντι στον Ψηλό Αντωνιάδη

που ήμασταν στην ίδια ομάδα.

Και τώρα, εξήντα χρόνια μετά, / να νιώθω τον Ντιέγκο σύντροφο / στα γκολ και στους αγώνες.

Κάθε αγώνα σύντροφοι, / στο δρόμο. (ΘΜ, ΝΟΕΜΒΡΗΣ 2020)

*

Μου έκανε τρομερή εντύπωση κάτι που λέγει ο Αλμπέρ Καμύ, 1913-1960, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1957 (στα νιάτα του ήταν τερματοφύλακας): «Όλα όσα ξέρω για την ηθική και την αίσθηση καθήκοντος τα έχω μάθει από το ποδόσφαιρο». Σε κάποιο σημείο, στην εξέλιξη του κειμένου μας, θα επανέλθουμε στον Καμύ.

Σε πρόσφατο κείμενο του Παντελή Μπουκάλα με τίτλο «΄Οταν η νεοελληνική ποίηση παίζει μπάλα» (18.07.2021 Η Καθημερινή) διαβάσαμε πολλά και ενδιαφέροντα, για τον τρόπο γραφής και με αναφορά στον Γιάννη Ρίτσο, Εγγονόπουλο, Καρούζο.  Συμπληρώνει: «Και άλλοι ποιητές χρησιμοποίησαν σαν θέμα τους το ποδόσφαιρο, λ.χ. ο Εκτορας Κακναβάτος, ο Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου, ο Τάκης Καρβέλης, ο Ανέστης Ευαγγέλου και βέβαια ο ΄Αρης Δικταίος, ο οποίος αφιέρωσε το ποίημα «Επίνικος Μήτσω Υφαντίδη, Πειραιεί, ποδοσφαίρα» στον Ηλία Υφαντή του Ολυμπιακού («Πολιτεία», 1959). Η γενιά του ’70 έχει προσφέρει τους περισσότερους ποδοσφαιρόθεμους στίχους. Πολλά μέλη της, εξοικειωμένα με το ποδόσφαιρο, ενισχύουν το κείμενό τους (συστηματικά ή σποραδικά) με εικόνες των γηπέδων ή με σχήματα και θραύσματα της γλώσσας που δεσπόζει εκεί. Σχεδόν όλοι οι άρρενες εταίροι της (και πάντως καμία από τις ποιήτριες της συγκεκριμένης γενιάς, όσο μπορώ να γνωρίζω) δανείστηκαν λίγο ή πολύ από την ποδοσφαιρική τράπεζα: Γιάννης Βαρβέρης, Νάσος Βαγενάς, Γιάννης Πατίλης, Χριστόφορος Λιοντάκης, Λευτέρης Πούλιος, Μιχάλης Γκανάς, Μίμης Σουλιώτης, Δημήτρης Καλοκύρης, Κώστας Παπαγεωργίου, Διονύσης Σαββόπουλος, Κώστας Σοφιανός, Γιώργος Χρονάς».

Διαπιστώνουμε ότι πολλοί ποιητές μιλούν για το ποδόσφαιρο, τους ποδοσφαιριστές και το ποδοσφαιρόφιλο κοινό.    Επιλέξαμε και, κατά χρονολογική σειρά, θα παρουσιάσουμε τρεις παλιότερους και τρεις νέους ποιητές.

ΑΣΗΜΑΚΗΣ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ (1903 – 1 Σεπτεμβρίου 1984)
Ποδοσφαιρικό ματς

Είκοσι δυο λεβέντες και μια μπάλα / τις ώρες της δουλειάς και της σχόλης μας / με ιδανικά τις γέμισαν μεγάλα, / να φτιάξουν, λέει, το μέλλον της φυλής μας. / Πόδια στραβά, στραβά μυαλά και χέρια, / κωλοπηδούν να πιάσουνε τα’ αστέρια!

[…] Κι ω να βρισκόταν και στον κόσμο μια άκρη / που η χλαλοή του ματς να μην τη σκιάζει, / να υπάρχει μια χαρά και μες στο δάκρυ / κι ένας καημός στων κοριτσιών το νάζι, / της Κυριακής χρυσή να πέφτει η εσπέρα / χωρίς κραυγή πολέμου και φοβέρα.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ (1926  –  28 Σεπτεμβρίου 1990)
Αγχώδης εμπειρία

Τ’ απογεύματα της Κυριακής / ανοίγω το ραδιόφωνο / σηκώνω το καπάκι της σιωπής. / Ποδόσφαιρο. Χρωματιστές φανέλες.
«Έχουμε φτάσει στο ένατο λεπτό / του πρώτου ημιχρόνου;»

ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΠΟΥΛΙΟΣ (1944 – )
Η μπάλα

[…] Οι φίλαθλοι γαβγίζουν στις εξέδρες / το γκολ μπαίνει
θρίαμβος στα δίχτυα / ιαχές στους δρόμους / κι ο πόλεμος με το κουτσό του ποδάρι / έτοιμος να κλοτσήσει τη γη / με το γήπεδο και τους φιλάθλους / στου διαόλου τα δίχτυα.

 

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ (1951 – )
Ωδή στον παίκτη της Α.Ε.Κ. και της Εθνικής
Χρήστο Αρδίζογλου

[…]θα υμνήσω και εγώ / με τη φτωχή την πένα μου / τον μοναχικό πλην όμως φιλότιμο χαρακτήρα / του παίκτου της Α.Ε.Κ. και της Εθνικής / Χρήστο Αρδίζογλου.

Θα υμνήσω

Γιατί το παιδί αυτό / από τις ταπεινές τις γειτονιές του  /Περισσού / προερχόμενο. / Της Ριζουπόλεως και της Σαφράμπολης. / Ήταν το μόνο από πολλούς άλλους / που παρά την υπεροψία της νεότητας του / εκράτησεν ενός λεπτού στα μυστικά σιγή / για τους αποχωρήσαντες βετεράνους
που δεν επέτυχαν πολύτιμο γκολ / σε κρίσιμη στιγμή
απορρίπτοντας έτσι ακόμα και τον θάνατο / μια και αγνόησε όλους αυτούς τους αθλητές / που τώρα βρίσκονται στο χώμα.

Θα υμνήσω.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΒΕΡΗΣ (1955 – 25 Μαΐου 2011)
Κόκκινη κάρτα

Για λόγους πρόνοιας / συχνά επικοινωνώ από τώρα / με την Κόλαση / […] Όμως εσχάτως επιμένουν / στον αθλητισμό:
εδώ οι ποδοσφαιριστές, μου λένε / με κομμένα πόδια
παίζουν νυχθημερόν / επάνω στ’ αναπηρικά τους καροτσάκια.
Οι πρώην μπασκετμπολίστες / τώρα νάνοι δίχως χέρια
με το κεφάλι μάταια προσπαθούν / να φτάσουν το καλάθι.

Το πιο φρικτό: οι μπάλες είν’ τετράγωνες / Κι οι φίλαθλοι, σε απόλυτη αμνησία / μπερδεύουν τις ομάδες τους / ζητωκραυγάζουν λάθος / και φεύγουν πάντα κι όλοι
λυπημένοι.

 

ΗΛΙΑΣ ΛΑΓΙΟΣ (1958 –  5 Οκτωβρίου 2005)
Μπαλάντα του απερχόμενου ντριπλέρ
του καιρού τούτου

Στη δίψα μου ονειρεύομαι τον Ντιέγκο, / νεροσυρμή στην εσχατιά του πόνου / με τον Μακρή, τη Νοταρά, τον Βέγγο.

Ένας χωριάτης, πάνω στου ημιόνου / την πλάτη, με την έλλαμψη του μόνου / Έλληνος, που θα χτίσει Παρθενώνα.
Να θεωρεί με την πίκρα του αυτοκτόνου / το περιστέρι, ο Ντιέγκο Μαραντόνα.

[…] Κυρά της μοναξιάς, μάνα του πλήθους, / κυρά του ξεπεσμού, του χαμού μάνα, / σταμάτα του αναθέματος τους λίθους. / Κι εμπρός στον επερχόμενο χειμώνα / μέμνησο να ταΐζει στην αλάνα / το περιστέρι, το Ντιέγκο Μαραντόνα.

*

Κλείνοντας το κείμενό μας θα αναφερθούμε στην εισήγηση του Σάββα Παύλου  «Ποίηση και ποδόσφαιρο», στο Συνέδριο ΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΠΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ, που οργάνωσε το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου (2013).

Ανάμεσα στα άλλα πρόσωπα προσεγγίζει τον Μανόλη Αναγνωστάκη και τον Νάσο Βαγενά. Διαβάζουμε: «Το βασικότερο κείμενο του Αναγνωστάκη για το ποδόσφαιρο έχει τίτλο: Άγιαξ, για πάντα Άγιαξ, που δημοσιεύτηκε στην Αυγή, στις 28 Οκτωβρίου 1984, με το ψευδώνυμο Αλ. Καμής, αργότερα έγινε γνωστό ότι ήταν δικό του. Ο Αναγνωστάκης χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο αυτό ως φόρο τιμής προς τον Γάλλο συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ, ποδοσφαιρόφιλο που δήλωσε ότι η παρακολούθηση του ποδοσφαίρου τον βοήθησε στην κατανόηση του κόσμου και στην εμβάθυνση των φιλοσοφικών θεωριών του.

Στο κείμενο για τον Άγιαξ, ο Αναγνωστάκης θεωρεί ότι αυτή η ομάδα μετέβαλε το ομαδικό παιγνίδι σε έργο τέχνης, έφτασε σε δυσθεώρητα επίπεδα ποιότητας, με την έμπνευση και τη γοητεία του απρόοπτου, του αυθορμητισμού που γίνεται σοφία και της σοφίας που φαντάζει σαν αυθορμητισμός. Ήταν η Μεγάλη Κυρία των γηπέδων, πραγματική Κυρία κι όχι όπως οι ψιμυθιωμένες εταίρες των πολυεθνικών. Γιατί μετά ακολούθησε το αλισβερίσι των συστημάτων της κυριαρχίας του κόουτς-σκηνοθέτη, των αγοραπωλησιών και των λεγεωναρίων. Με άλλα λόγια η νεοφιλελεύθερη οικονομία της αγοράς».

Και η αναφορά στον Βαγενά : «Ο Νάσος Βαγενάς (γεν. 1945), ποιητής, κριτικός και πανεπιστημιακός φιλόλογος, εκτός από τις τρεις ιδιότητες που αναφέραμε προηγουμένως: α) φίλαθλος – Δόξα Δράμας, Γιουβέντους, Αρσεναλ – β) με ποιήματα που αναφέρονται στο ποδόσφαιρο, και γ) θεωρητικά κείμενα για το ποδόσφαιρο, συνενώνει ακόμη μια ιδιότητα σχετική με το θέμα μας, υπήρξε ο ίδιος ποδοσφαιριστής όταν ήταν νέος – έπαιξε στον Εθνικό Πειραιώς και στην Εθνική Νέων της Ελλάδας. Κλείνω με την παράθεση ενός ποιητικού αποσπάσματος του Νάσου Βαγενά, αφού δώσω την εξωτερική πληροφορία ότι στους ποδοσφαιρικούς κύκλους θεωρείται ότι όταν βρέχει και ο χλοοτάπητας είναι βρεγμένος η Άρσεναλ παίζει με έμπνευση και δυναμισμό, καθίσταται ακαταμάχητη. Γράφει ο Βαγενάς:

Ο χρόνος παίζει άνετα στο δέρμα μου,/ όπως  η Άρσεναλ σε βρεγμένο γήπεδο / σκοράροντας ακατάπαυστα. Και το στήθος μου / γεμίζει χώμα συνεχώς.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2022