Ειδήσεις

«Η Ελληνική Γλώσσα κατά την Επανάσταση του 1821» –
Του Θανάση Μουσόπουλου

Οι ποικίλοι εορτασμοί για τα 200 χρόνια από τον Αγώνα του 1821 – παρά τις ποικίλες ελλείψεις και τα αντικειμενικά προβλήματα – άφησαν κάποια έργα που δεν εξάντλησαν τη σημασία και χρησιμότητά τους. Αναφέρομαι κυρίως σε μια σειρά βιβλίων που φωτίζουν αφώτιστες πλευρές ή κακώς κοιταγμένα θέματα και πρόσωπα. Το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης συμμετέχοντας στον εορτασμό  οργάνωσε εκδηλώσεις και εξέδωσε βιβλία σχετικά. Ένα τέτοιο έργο είναι το αναφερόμενο στην ελληνικά γλώσσα κατά το 1821.

  Για το σχετικό βιβλίο αναφέρθηκα προ λίγου καιρού και στο κείμενό μου: «Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή: Έτσι θέλουμε τους ακαδημαϊκούς ανθρώπους!», επειδή η ομότιμη πλέον καθηγήτρια – τότε κοσμητόρισσα της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών είχε την επιστημονική επιμέλεια για τη σχετική ημερίδα και την έκδοση του τόμου.

  Ας προσεγγίσουμε το έργο εξ αρχής.

  «Η Ελληνική Γλώσσα κατά την Επανάσταση του 1821 – Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση», σελ. 104, Παρατηρητής, Κομοτηνή 2021. Ο τόμος  αποτελεί μία από τις εκδόσεις της Κοσμητείας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και των εκδόσεων Παρατηρητής της Θράκης, με την ευκαιρία του εορτασμού των Εκατό Χρόνων από την Απελευθέρωση/Ενσωμάτωση της Θράκης στον εθνικό κορμό και των Διακοσίων Χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία. Η Επιστημονική επιμέλεια ανήκει στην Πηνελόπη Κ. Β.  που ως Κοσμητόρισσα παρέδωσε τα ηνία της Σχολής στους νεότερους/νεότερες, αφού παρουσίασε πλούσιο και ποικίλο έργο.

  Ο πρωτοποριακός αυτός τόμος περιέχει τις εξής εργασίες:

Μαρία Καμηλάκη, «Ιχνηλατώντας τη γλώσσα των αγωνιστών του 1821: Η περίπτωση των απομνημονευμάτων»
—Ζωή Γαβριηλίδου, «Μιλώντας μεταφορικά για την Επανάσταση του 1821. Μια προκαταρκτική μελέτη»
Ελπίδα Κ. Βόγλη, «“Την ελληνική φωνήν πάτριον έχοντες”: Η γλώσσα ως κριτήριο ταυτότητας του πολίτη»
Ευαγγελία Θωμαδάκη, «“…μετεχειρίσθην απλούν ύφος…” οι γλωσσικές επιλογές στα κείμενα του Ρήγα»
Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, «Οι όρκοι των αγωνιστών του 1821 στο δημοτικό τραγούδι, ως μυστικός κώδικας επικοινωνίας»
Σοφία Αυγέρη, «Διακόσια χρόνια μετά: το ιστορικό δημοτικό τραγούδι ως οδηγός διδασκαλίας του ’21»
Μανόλης Γερ. Βαρβούνης, «Η Επανάσταση του 1821 και ο ελληνικός έντεχνος λαϊκός λόγος: η περίπτωση των παραδόσεων».

  Στους χαιρετισμούς του τόμου η απερχόμενη Κοσμητόρισσα, η Αντιπρύτανης Ζωή Γραβριηλίδου και ο νέος Κοσμήτορας Μ. Γ. Βαρβούνης σημειώνουν τη μεγάλη σημασία του θέματος της Ημερίδας. Ο νέος κοσμήτορας μάλιστα τονίζει τη «σφραγίδα» των δύο γλωσσολόγων, της Π. Καμπάκη Βουγιουκλή και της Ζ. Γαβριηλίδου, για την πρωτοποριακή εργασία τους.

  Η αντιπρύτανης Ζ. Γαβριηλίδου στον χαιρετισμό της τονίζει:

«Ο τόμος έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία, προσφέροντας υψηλού επιπέδου ερευνητικές εργασίες οι οποίες, έχοντας ως βασικό συνεκτικό καμβά τη γλώσσα κατά την Επανάσταση του 1821, διερευνούν από γλωσσολογική, ιστορική, λαογραφική ή παιδαγωγική σκοπιά ζητήματα που αφορούν τη χρήση της γλώσσας στην πράξη και το πώς αυτή επηρεάζει την ταυτότητα των ομιλητών και των αγωνιστών του 1821, τη μεταφορική αναπαράσταση της Επανάστασης, τον λόγο λογίων που προετοίμασαν την Επανάσταση, τη δημοτική ποίηση, τον έντεχνο λαϊκό λόγο. Αυτή η διεπιστημονική προσέγγιση αποτελεί και ένα από τα δυνατά σημεία του τόμου».

  Η Π. Καμπάκη Βουγιουκλή στην εισήγησή της μίλησε για δημοτικά τραγούδια που κρύβουν επαναστατικά μηνύματα. Παρατηρεί: «Το τραγούδι και ο χορός δεν ήταν τίποτα άλλο εκτός από ένα έξυπνο τέχνασμα για να διαδοθούν οι επαναστατικοί λόγοι». Ως παράδειγμα, δυο στίχους θα παραθέσω με βαθύ ανθρωπιστικό  νόημα: «Μα την άγια Πολυξένη / είμαστ’ όλοι αδελφωμένοι».

  Οι εκδόσεις του Παρατηρητή της Θράκης, όπως ο εν λόγω τόμος, είναι δείγμα αισθητικής αρτιότητας – απλότητας και αρμονίας. Για το βιβλίο που παρουσιάζουμε ο Κώστας Μαρκενδούδης (Παρατηρητής, 31/3/21) δημοσιεύει μια εκτενή βιβλιοπαρουσίαση. Θα περιοριστούμε σε δύο εισηγήσεις.

  Θα παραθέσω πρώτα την περιεκτική αναφορά του στην εισήγηση της Μαρίας Καμηλάκη, Προϊσταμένης της Διεύθυνσης της Βιβλιοθήκης της Βουλής, που διερεύνησε όψεις της προφορικότητας κατά την Επανάσταση του 1821, μέσα από σπάνια και πολύτιμα τεκμήρια των Ειδικών Συλλογών της Βιβλιοθήκης της Βουλής. Διακόσια χρόνια μετά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, σημείωσε, ο μακρινός απόηχος των συγκλονιστικών εκείνων γεγονότων ζωντανεύει για εμάς μέσα από σελίδες γραπτών αφηγήσεων, έργα τέχνης και αντικείμενα, όπως τα όπλα και τα ενθυμήματα ηρώων. Το βίωμα όμως των Επαναστατημένων εκφράστηκε με εκφωνούμενες λέξεις, με ιαχές και συνθήματα ξεσηκωμού, που έχει χαθεί ανεπιστρεπτί. Για αυτό και μέσα από την ομιλία της απάντησε στις απορίες σχετικά με ποιες κουβέντες εμψύχωναν οι οπλαρχηγοί τα παλικάρια τους στα πεδία των μαχών, πώς μιλούσαν μεταξύ τους οι καπεταναίοι κατά τον ναυτικό αγώνα και σε ποιες αγωνιώδεις λέξεις εκφράστηκε το δράμα των Μεσολογγιτών πριν από την ηρωική Έξοδο. Η γλώσσα των αρχείων της Ελληνικής Παλιγεννεσίας, σημείωσε, δεν είναι η άκαμπτη Καθαρεύουσα που διαμορφώθηκε μετά το 1830, αλλά παρεισφρέουν σε αυτή πολλά στοιχεία προφορικότητας παρά το γεγονός ότι είναι επιμελημένη.

  Και η δεύτερη αναφορά του Κ. Μερκενδούδη στην εισήγηση της Σοφίας Αυγέρη που αναφέρθηκε στο θέμα: «Το ιστορικό δημοτικό τραγούδι ως οδηγός διδασκαλίας του ’21». Τα ιστορικά δημοτικά τραγούδια, τις κατηγορίες και τα βασικά τους χαρακτηριστικά ως διδακτικού υλικού, παρουσίασε τέλος η Σοφία Αυγέρη – διδάκτορας του ΠΤΔΕ του ΔΠΘ και μεταδιδακτορική ερευνήτρια Γλωσσολογίας, του ΤΕΦ. Το κύριο ερώτημα που έθεσε, ήταν πώς τα δημοτικά τραγούδια με τον γλωσσικό πλούτο, τη ζωντάνια και την ποικιλομορφία τους υπηρετούν άριστα τη διδασκαλία της Ιστορίας της ευρύτερης περιόδου της Οθωμανοκρατίας, των επαναστατικών χρόνων και των πρώτων μετεπαναστατικών δεκαετιών, παρουσιάζοντας χαρακτηριστικά αποσπάσματα.

  Να σημειώσουμε ότι οι εισηγήσεις στηρίζονται και συνοδεύονται από πλούσια ελληνική και ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

  Νιώθω την ανάγκη να συγχαρώ τη φίλη Πένη Καμπάκη Βουγιουκλή για το πλούσιο και ποικίλο έργο της. Επαινώ το Δημοκρίτειο ΠΘ εν συνόλω, ιδιαίτερα τους συναδέλφους όλων των τμημάτων των Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του ΔΠΘ. Τέλος, συγχαίρω και ευχαριστώ τον Παρατηρητή Θράκης και τις εκδόσεις που επιμελείται γιατί αναβαθμίζουν τη Παιδεία και τον Πολιτισμό της Θράκης.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΕΒΔΟΜΑΔΑ ΔΙΑΚΑΙΝΗΣΙΜΟΥ 2022

Σχετικά Άρθρα

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Back to top button