ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΚΑΜΠΑΚΗ ΒΟΥΓΙΟΥΚΛΗ: ΕΤΣΙ ΘΕΛΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ!
Του Θανάση Μουσόπουλου
Παρουσιάζει τους άλλους και τις άλλες προφορικά και γραπτά. Ένιωσα την ανάγκη να την παρουσιάσω τώρα εγώ, με την ευκαιρία που συμπλήρωσε ένα χρόνο από τη στιγμή που αποχαιρέτησε το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο μας.
Αναφέρομαι στην αγαπητή μου Πένη, την Πηνελόπη Καμπάκη σύντροφο του φίλου Θωμά Βουγιουκλή. Τους γνωρίζω πάνω από σαρανταπέντε χρόνια: όσα χρόνια υπάρχει και λειτουργεί το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, η Πολυτεχνική Σχολή στην Ξάνθη. Και οι δύο τους είναι δρώντες πολίτες στον επιστημονικό, στον πολιτιστικό και στον ποιητικό στίβο. Η συμπόρευσή μας αυτή στα πολιτιστικά δρώμενα, από τη ΦΕΞ παλιά, συνεχίζεται ως τις μέρες μας, σε πολλούς χώρους. Οπαδοί του τρίπτυχου: Πόλη – Πολιτική – Πολιτισμός. Δημιούργησαν μια «πλούσια» οικογένεια με τις δύο χαριτωμένες κόρες τους, την Ελένη και τη Σουζάνα, που κάνουν περήφανη την Ξάνθη και τη Θράκη, στην Ελλάδα και όπου γης.
Δεν παρασύρθηκα. Απλώς μιλώντας για την Πένη, δεν είναι δυνατόν να την αποκόψεις από την ωραία φαμίλια της…
*
Το αφιερωματικό τούτο κείμενό μου έχει ως αφετηρία το βιβλίο «Η Ελληνική Γλώσσα κατά την Επανάσταση του 1821 – Στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση», σελ. 104, Παρατηρητής, Κομοτηνή 2021. Ο τόμος αποτελεί μία από τις εκδόσεις της Κοσμητείας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και των εκδόσεων Παρατηρητής της Θράκης, με την ευκαιρία του εορτασμού των Εκατό Χρόνων από την Απελευθέρωση/Ενσωμάτωση της Θράκης στον εθνικό κορμό και των Διακοσίων Χρόνων από την Εθνική Παλιγγενεσία. Η Επιστημονική επιμέλεια ανήκει στην Πηνελόπη Κ. Β. που ως Κοσμητόρισσα παρέδωσε τα ηνία της Σχολής στους νεότερους/νεότερες, αφού παρουσίασε πλούσιο και ποικίλο έργο.
Ο πρωτοποριακός αυτός τόμος περιέχει τις εξής εργασίες:
Μαρία Καμηλάκη, «Ιχνηλατώντας τη γλώσσα των αγωνιστών του 1821: Η περίπτωση των απομνημονευμάτων»
—Ζωή Γαβριηλίδου, «Μιλώντας μεταφορικά για την Επανάσταση του 1821. Μια προκαταρκτική μελέτη»
—Ελπίδα Κ. Βόγλη, «“Την ελληνική φωνήν πάτριον έχοντες”: Η γλώσσα ως κριτήριο ταυτότητας του πολίτη»
—Ευαγγελία Θωμαδάκη, «“…μετεχειρίσθην απλούν ύφος…” οι γλωσσικές επιλογές στα κείμενα του Ρήγα»
—Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, «Οι όρκοι των αγωνιστών του 1821 στο δημοτικό τραγούδι, ως μυστικός κώδικας επικοινωνίας»
—Σοφία Αυγέρη, «Διακόσια χρόνια μετά: το ιστορικό δημοτικό τραγούδι ως οδηγός διδασκαλίας του ’21»
—Μανόλης Γερ. Βαρβούνης, «Η Επανάσταση του 1821 και ο ελληνικός έντεχνος λαϊκός λόγος: η περίπτωση των παραδόσεων».
Σε άλλο κείμενο θα παρουσιάσω τα ενδιαφέροντα περιεχόμενα αυτού του τόμου. Εδώ θα περιοριστώ στην Πένη. Η Κοσμητόρισσα στην εισήγησή της μίλησε για δημοτικά τραγούδια που κρύβουν επαναστατικά μηνύματα. Παρατηρεί: «Το τραγούδι και ο χορός δεν ήταν τίποτα άλλο εκτός από ένα έξυπνο τέχνασμα για να διαδοθούν οι επαναστατικοί λόγοι». Ως παράδειγμα, δυο στίχους θα παραθέσω με βαθύ ανθρωπιστικό νόημα:
«Μα την άγια Πολυξένη / είμαστ’ όλοι αδελφωμένοι».
Θα επανέλθω στο σημαντικό αυτό έργο.
*
Θα παρουσιάσουμε λίγα στοιχεία για την επιστημονική πορεία της Πένης και τον αποχαιρετισμό της στο ΔΠΘ.
Η Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή έχει τις εξής σπουδές: Πτυχίο, Φιλοσοφική, ΑΠΘ, Diploma Boston University (USA), MA στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία, PhD στη Γλωσσολογία, Πανεπιστήμιο της Ουαλίας. Τα ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ: Επικοινωνιακές στρατηγικές, με έμφαση στο μάντεμα ως στρατηγική ανάγνωσης / κατανόησης/ μάθησης, χρήση λεξικού ως στρατηγικής μάθησης/ επικοινωνίας, ο παράγοντας της βεβαιότητας/αυτοπεποίθησης στη διαδικασία της μάθησης, διαθεματική προσέγγιση της γλώσσας μαθηματικά μοντέλα στη γλωσσική έρευνα και διδασκαλία, η διδασκαλία της ελληνικής ως μητρικής/δεύτερης/ξένης γλώσσας, διαλεκτολογία, ειδική αγωγή.
Ένα χρόνο πριν, τον Μάη του 2021, η Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή αποχαιρετούσε το Πανεπιστήμιο. Είπε ανάμεσα στα άλλα:
«Ήρθα νεαρή πτυχιούχος, διδασκάλισσα τεχνικής ορολογίας στους Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς, στην τότε νεαρότατη Πολυτεχνική Σχολή, στην Ξάνθη, κι έφτασα πρωτοβάθμια Καθηγήτρια στο Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, στην Κομοτηνή. Πρύτανης, βέβαια, δεν έγινα όπως μου ευχήθηκε ο Καθηγητής Λυσίμαχος Μαυρίδης. Σε όλους την ίδια ευχή έδινε… Σε κάποιους βγήκε… και σε μένα έπιασε μιας και η εκλογή μου στη θέση του Κοσμήτορα της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών είναι πολύ τιμητική …Πού να το περίμενα τότε… Τα τρία τελευταία μου εξάμηνα ήταν πολύ περίεργα… Είναι αλήθεια ότι αλλιώς τα περίμενα …Φανταζόμουν χαρές, πανηγύρια, μαθήματα στο γρασίδι με εδέσματα τοπικής κουζίνας… αντ’ αυτού, μέσα στο σπίτι, με ψηφιακούς φοιτητές/τριες, που δεν συνάντησα ποτέ στην αληθινή ζωή… Μια ψηφιακή πραγματικότητα που με ιντρίγκαρε μεν από τα (μετά) φοιτητικά μου χρόνια στην Αγγλία, την απευχόμουν δε… Παρόλα αυτά, ουδέν κακός αμιγές καλού, ή όλα είναι ασαφή, πήρα πολλά, έμαθα πολλά, συνάντησα ιντερνετικά εκλεκτούς συναδέλφους, αναθέρμανα παλιές επιστημονικές φιλίες και ξεκίνησα νέες συνεργασίες, πρόλαβα να οργανώσω την διαλεκτολογική μου έρευνα σε ολόκληρη τη Θράκη, σχεδόν, μου μένουν κάποια μέρη ακόμη… Προπαντός όμως έκανα μια σημαντική τομή στη διδασκαλία των ποικίλων μορφών της θρακιώτικης διαλέκτου και συγκεκριμένα με την διδασκαλία της Σουφλιώτικης … Κι αυτό για ΠΡΩΤΗ φορά παγκοσμίως! Ευχαριστώ τους φοιτητές και τις φοιτήτριες της κατεύθυνσης γλωσσολογίας που με στήριξαν συμμετέχοντας μέσω αυτού του περίεργου, ασυνήθιστου, διαδικτυακού τρόπου στα μαθήματα! Παιδιά, είστε πρωτοπόροι/ές!».
Επιστημονικά συνέδεσα την Πένη με τη γλωσσολογία και τη διαλεκτολογία.
Το ένα βιβλίο της «Εισαγωγή στη νεοελληνική διαλεκτολογία κατά παράδοση» (εκδ. Σπανίδη, 2009) όπου έμαθα ότι «Διαλεκτολογία είναι ο κλάδος της γλωσσολογίας που ασχολείται με τη συγχρονική και διαχρονική μελέτη, δηλαδή την περιγραφή και την ερμηνεία των διαλέκτων, είτε γεωγραφικών – κυρίως παλιότερα- είτε κοινωνικών πλέον σήμερα, και συχνά στη συγκριτική μελέτη των διαλέκτων μιας περιοχής».
Το δεύτερο βιβλίο είναι «Μαθήματα γλωσσολογίας κατά παράδοση» (εκδ. Σπανίδη, 2011). Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε πέντε μέρη το κάθε ένα από τα οποία αποτελεί μία ενότητα. Έτσι στο 1ο μέρος παρατίθενται οι βασικοί ορισμοί, στο 2ο υπάρχει μια ιστορική αναδρομή, το 3ο περιλαμβάνει τα σχετικά με την ομιλία (langage) και το 4o εισάγει τους/τις φοιτητές/τριες στη γλώσσα (langue). Στο 5ο και τελευταίο μέρος καταγράφεται μια διεπιστημονική προσέγγιση της γλώσσας με αναφορές στην υπολογιστική γλωσσολογία και στη συνεργασία με τα μαθηματικά.
Το βιβλίο που με συγκίνησε περισσότερο είναι «ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ» (εκδ. Κυριακίδη, 2015).
«Η γλώσσα, ως αναπόσπαστο τμήμα της σκέψης και των ικανοτήτων του ανθρώπου να επικοινωνεί, να παράγει επιστήμη και εφαρμογές της επιστήμης, όπως και να δημιουργεί τέχνη και πολιτισμό, δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός της απαίτησης ενός μοντέλου (προτύπου) δόμησης, ενός ή περισσοτέρων προτύπων και δομών που θα καθιστούν τη διδασκαλία της γλώσσας εύκολη και τη μεταφορά της από γενιά σε γενιά όχι μόνο δυνατή αλλά και ευέλικτη. […] Πρόθεση του παρόντος έργου είναι να συνεισφέρει στην κατανόηση αυτής της ανάγκης της διαθεματικής -διεπιστημονικής προσέγγισης της γλώσσας από πολλές πλευρές και, ιδιαίτερα, στον πιθανό εντοπισμό παραμέτρων που είναι «κρυμμένες» και δεν μπορούν να ανιχνευθούν με τις κλασικές διαδικασίες».
*
Η Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή πολλές φορές και σε πολλές περιπτώσεις συνεργάστηκε με πολιτιστικούς συλλόγους και πνευματικούς ανθρώπους της Ξάνθης και της Θράκης ευρύτερα. Όχι μόνο για τη γλώσσα αλλά και για τη λαογραφία. Για το Καρναβάλι αναφέρω το έργο «Θρακιώτικη Απουκριά – Το παρελθόν του μέλλοντός μας» που συνέθεσε με τον Δημήτρη Βραχιόλογλου το 2008. Δύο χρόνια πριν, το 2006 έχουμε το πολύ σημαντικό έργο «Αναζήτηση κοινών ριζών του γλωσσικού ιδιώματος, ηθών και εθίμων Κύπρου – νησιών Ανατολικού Αιγαίου και Θράκης» όπου η συμβολή της Πένης είναι καθοριστική. Πρόσφατα, επιμελήθηκε τα Πρακτικά του 18ου Πανελλήνιου Συνεδρίου του Λυκείου των Ελληνίδων Ξάνθης, 2017 / 2019. Μίλησε στο Συνέδριο με θέμα «Η συμβολή του Λυκείου Ελληνίδων σε μια πιθανή αλλαγή στάσης απέναντι στα νεοελληνικά ιδιώματα / διαλέκτους: Μια εμπειρική μελέτη».
Πολλές φορές στα μαθήματα και στις εισηγήσεις ήταν κοντά μου, με βοηθούσε και συνέδραμε. Ξεχωρίζω κλείνοντας, από τις πάμπολλες συνδρομές της, δύο σημαντικές συμβολές της.
Το ποίημα μου «Mέγας Αλέξανδρος , ο ανίκητος γιος του Φιλίππου και του Άμμωνα Δία» βραβεύθηκε στον 5ο διεθνή ποιητικό Διαγωνισμό με το βραβείο «Επίγονος ο Θεσσαλονικεύς», ξεκινά με τους στίχους:
Κανένας δεν το πίστευε / πως θα γενείς τρανός στη δύναμη
τρανός στη δόξα / μα πιότερο, τρανός στο βλέμμα.
Μου το μετέφρασε η Πένη:
« Alexander the Great, Son to Philippe and to Ammon Zeus»
Nobody would ever believe / that so great you will be
in power and in glory / but, even more so, so great in your gaze
Το ποίημα και η μετάφραση στα αγγλικά περιλαμβάνεται στη συλλογή «Ανακουφιστικό Τρίγωνο», 2014.
Την ίδια χρονιά στο βιβλίο που επιμελήθηκα «Ανάσες και Σκιές της Παλιάς Ξάνθης» περιλαμβάνεται το εξαίρετο κείμενό της «H κρυφή γοητεία της ξαθθιώτκης γλωσσικής ποικιλίας» (σελ. 18 – 21). Θα παραθέσω δύο ενότητες:
«Λένε ότι τα νότια ιδιώµατα είναι πιο «τραγουδιστά», πιο εύηχα δηλαδή. Λένε ακόµα, ότι τα βόρεια είναι σκληρά, αδρά… Τι το κακό βρίσκετε στην αδρότητα, αν όντως είναι έτσι, µιας και στη γλώσσα τίποτε δεν µπορεί να είναι αντικειµενικό. Τα πάντα είναι ζήτηµα έκθεσης, συνήθειας, εξοικείωσης, επιβολής πολλάκις… Κατά τη γνώµη µου, το σηµαντικό µε κάποια από τα λεγόµενα νότια ιδιώµατα, όπως η κυπριακή ή η κρητική διάλεκτος, είναι ότι σ’ αυτές γράφτηκαν –και συνεχίζουν να γράφονται – ποιητικά έργα, κάτι που δεν συνέβη, τουλάχιστον όχι στην έκταση του Ερωτόκριτου ή του Χρονικού του Μαχαιρά, µε τα βόρεια. Οι λόγοι είναι πολλοί, κυρίως κοινωνικοί, πάντως όχι ενδογενείς, δεν αφορούν δηλαδή το ιδίωµα αυτό καθαυτό, πάντα κατά την προσωπική µου άποψη. Ποιητικός και ευρύτερα λογοτεχνικός λόγος, πέρα από τον καθαρά δηµώδη, σε βόρειο ιδίωµα ανιχνεύεται, παρόλα αυτά, σποραδικά σε πολλές περιοχές του βορειοελλαδίτικου χώρου. Παράδειγµα αυτής της χρήσης στην πόλη της Ξάνθης αποτελεί ένα κοµµάτι του ποιητικού και λογοτεχνικού λόγου της Κατίνας Βέικου Σεραµέτη και του Στέφανου Ιωαννίδη.
Εξαιρετικό δείγµα ποιητικής γραφής στο ιδίωµα της παλιάς Ξάνθης, αποτελεί η ποιητική συλλογή, ουσιαστικά σαράντα τετράστιχα, επιγράµµατα θα τολµούσα να τα αποκαλέσω, τα ΞΑΘΘΙΩΤΚΑ της Κατίνας Βέικου Σεραµέτη, 1978, σε επιµέλεια του Θανάση Μουσόπουλου και εξώφυλλο Χρήστου Παυλίδη, στο πλαίσιο των Θρακικών Λαογραφικών Γιορτών. Η ίδια η ποιήτρια στην εισαγωγή παραδέχεται ότι τα έγραψε σε τετράστιχα για να κάνει το υλικό της πιο προσιτό, εγώ θα έλεγα αποµνηµονεύσιµο, και µε θέµατα διάφορες εκφάνσεις του λαϊκού µας πολιτισµού, που είναι τόσο κοινές αλλά και τόσο διαφορετικές συγχρόνως ακόµη και σε πολύ κοντινές αποστάσεις [… ] Ο πλούτος του υλικού που βρίσκεται στα ΞΑΘΘΙΩΤΚΑ θα µπορούσε να δώσει θέµατα για έρευνα σε πολλούς νέους ερευνητές, και λέγοντας νέους δεν εννοούµε µόνο ηλικιακά!».
«Το δεύτερο βιβλίο που θα µας απασχολήσει και πάλι ακροθιγώς, αφορά ένα κοµµάτι της δουλειάς του σπουδαίου Στέφανου Ιωαννίδη, ο οποίος, σύµφωνα µε τον Χαραλαµπάκη, µας έδωσε ένα έργο πλούσιο σε διαλεκτικά –ιδιωµατικά στοιχεία που ακόµη περιµένουν να µελετηθούν συστηµατικά. Σ’ ένα από αυτά ασχολείται µε µία διαλεκτική ποικιλία του ξανθιώτικου ιδιώµατος, µία συνθηµατική ουσιαστικά γλώσσα, τη γλώσσα των ντεγκτσήδων. Όπως µαθαίνουµε από τον Στέφανο Ιωαννίδη, στο βιβλίο του «Οι ντεγκτσήδες και άλλα διηγήµατα» εκδόσεις ΑΣΕ, ΑΕ, το 1979, οι ντεγκτσήδες είναι οι περίφηµοι καπνεργάτες που έδρασαν µέχρι και την αρχή του δεύτερου µισού του 20ου αιώνα. Όπως κάθε συντεχνία είχαν αναπτύξει µία ιδιαίτερη, συνθηµατική γλώσσα, για να συνεννοούνται. Συνήθως οι συνθηµατικές γλώσσες περιλαµβάνουν ένα περιορισµένο σύνολο λέξεων, που συναποτελούν µια συµβατική φρασεολογία µε τοπικές παραλλαγές και µε το συνοπτικό τηλεγραφικό τους ύφος δυναµώνει ο συνθηµατικός τους χαρακτήρας. Η γλώσσα των ντεγκτήδων δεν µου φάνηκε να έχει αυτή την απόλυτη µυστικότητα των µαστόρικων».
* Είμαι πολύ χαρούμενος που τόσες δεκαετίες συνεργάζομαι με την Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή. Μία ακαδημαϊκό άνθρωπο άξια του ονόματος και του ρόλου του. Να ναι γερή και δημιουργική…
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2022
