Ο θρύλος των Οχυρών Μεταξά
Γράφει ο Π. Χόχολης
Αντγος ε.α.
1. Τα προ της Γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα,
την 6η Απριλίου 1940
α. Τον Απρίλιο του 1939 Ιταλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Αλβανία, και αποτέλεσαν το ιταλικό προγεφύρωμα για την εισβολή στην Ελλάδα την 28η Οκτωβρίου 1940.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 οι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν κατά της Πολωνίας. Η Ρωσία, παρά τις προσπάθειες συνεννόησης, που κατέβαλαν Γαλλία και Βρετανία για την υποστήριξη της Πολωνίας, συμπράττει με τη Γερμανία για το διαμελισμό αυτής (Πολωνίας).
Γράφει ο Π. Χόχολης
Αντγος ε.α.
1. Τα προ της Γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα,
την 6η Απριλίου 1940
α. Τον Απρίλιο του 1939 Ιταλικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Αλβανία, και αποτέλεσαν το ιταλικό προγεφύρωμα για την εισβολή στην Ελλάδα την 28η Οκτωβρίου 1940.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 οι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν κατά της Πολωνίας. Η Ρωσία, παρά τις προσπάθειες συνεννόησης, που κατέβαλαν Γαλλία και Βρετανία για την υποστήριξη της Πολωνίας, συμπράττει με τη Γερμανία για το διαμελισμό αυτής (Πολωνίας).
Η Γαλλία και η Βρετανία μετά την εισβολή των γερμανικών δυνάμεων στην Πολωνία, κηρύσσουν τον πόλεμο κατά της Γερμανίας.
Μετά την κατάκτηση της Πολωνίας οι γερμανικές δυνάμεις μέσα σε 48 ώρες με αποβατικές επιχειρήσεις εξουδετέρωσαν την άμυνα της Νορβηγίας. Μεταξύ 9 και 12 Απριλίου 1940 καταλαμβάνουν τη Δανία. Στις 10 Μαϊου 1940 εξαπολύουν κεραυνοβόλα επίθεση εναντίον των ολλανδικών, βελγικών, βρετανικών και γαλλικών δυνάμεων. Η πολυδιαφημισμένη οχυρωμένη τοποθεσία άμυνας των γάλλων “Μαζινώ” εξουδετερώνεται δια της παράκαμψής της. Η Γαλλία καταρρέει και στις 22 Ιουνίου 1940 υπογράφει ανακωχή. Η Βρετανία συνεχίζει τον πόλεμο μόνη της, απομονωμένη στο νησιωτικό της έδαφος.
Η Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία τελούν υπό γερμανικό έλεγχο και αρχές του 1941 προσχωρούν στο τριμερές Σύμφωνο Γερμανία – Ιταλία – Ιαπωνία. Η Αλβανία είναι υπό ιταλική κατοχή – συμμαχία.
Τα κατακτητικά σχέδια του άξονα Βερολίνου – Ρώμης, σύντομα θα οδηγούσαν σε εμπλοκή της Ελλάδος στον πόλεμο, προς υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας της.
Η Βουλγαρία και η Γιουγκοσλαβία προσφέρθηκαν να βοηθήσουν τον “Αξονα”, για την υποταγή της Ελλάδας, με αντάλλαγμα, η μεν Βουλγαρία να καταλάβει την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η δε Γιουγκοσλαβία τη Θεσσαλονίκη.
β. Στις 5.30 ώρα της 28ης Οκτωβρίου 1940 δώδεκα ιταλικές φάλαγγες επιτέθηκαν κατά των ελληνικών τμημάτων προκαλύψεως. Η Ιταλική αεροπορία βομβαρδίζει τον Πειραιά, το Τατόϊ, την Πάτρα, τη διώρυγα Κορίνθου, την Κηφισιά, την Πρέβεζα, τα Μέγαρα και την Ιστιαία.
Οι τελευταίες οδηγίες του Γεν. Στρατηγείου, τις οποίες προσκόμισε ο τότε ταγματάρχης Γεώργιος Γρίβας στο διοικητή της VIII Μεραρχίας, Υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσημήτρο ήταν ελαστικές και του άφηναν αρκετά περιθώρια πρωτοβουλίας να κρατήσει σταθερή άμυνα στην τοποθεσία Ελαία (Καλπάκι) – Καλαμάς και να θραύσει την επιθετική ορμή των ιταλών.
Μετά την αναχαίτιση των ιταλών, επακολουθεί στις 14 Νοεμβρίου 1940, θυελλώδης αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων. Οι ιταλοί ανατρέπονται και απωθούνται στο εσωτερικό της Αλβανίας.
Ο ίδιος ο Μουσολίνι, προς τη οδυνηρής ήττας των στρατευμάτων του, φθάνει στο μέτωπο της Αλβανίας και παρουσία του, αρχίζει σφοδρότατη επίθεση, από 9 έως 16 Μαρτίου 1941, χωρίς αποτέλεσμα.
Ολος ο κόσμος θαυμάζει την Ελλάδα. Ακόμη και ο ίδιος ο Χίτλερ, ο οποίος για να περισώσει το Μουσολίνι από τη δεινή ήττα του, αλλά και να αποφύγει τη δημιουργία ενός μακεδονικού μετώπου, όπως στον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, στις 12 Νοεμβρίου 1940, δίδει σχετικές οδηγίες για προετοιμασία εισβολής στην Ελλάδα.
γ. Στις 28 Φεβρουαρίου 1941 αρχίζει η γεφύρωση του Δούναβη και η διαπεραίωση των γερμανικών δυνάμεων από τη Ρουμανία στη Βουλγαρία.
Προ της άμεσα διαγραφόμενης απειλής κατά της Ελλάδας, από τα συγκεντρούμενα στη Βουλγαρία γερμανικά στρατεύματα, ένα δίδυμο όνομα ψιθυριζόταν ανάμεσα σε πολλούς έλληνες στρατιωτικούς Βέρμιο – Ολυμπος.
Ηταν τα δύο βουνά που θα μπορούσαν, ίσως, να αναχαιτίσουν τον “Μπλιτς Κριγκ” (κεραυνοβόλο πόλεμο) αν είχαν οργανωθεί για άμυνα και είχαν εγκατασταθεί έγκαιρα, εκεί αρκετές δυνάμεις.
Πράγμα, που προϋπόθετε ότι θα εγκαταλείπονταν αμέσως, πριν από τη γερμανική επίθεση η Θράκη, η Ανατολική και Κεντρική Μακεδονία – Θεσσαλονίκη, δηλαδή όλη η οχυρωμένη “γραμμή Μεταξά”, που είχε σχεδιαστεί και οχυρωθεί για την αντιμετώπιση, τοπικά, σε βαλκανικό επίπεδο, της βουλγαρικής απειλής και όχι ασφαλώς της διαγραφομένης γερμανικής απειλής σε συνδυασμό με την αποκρουσθείσα ιταλική απειλή.
δ. Αναφορά Αντιστρατήγου Ιωάννου Πιτσίκα,
διοικητού ΤΣΔΜ
Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας)
Την 1η Μαρτίου 1941 ο Αντιστράτηγος Πιτσίκας υποβάλλει αναφορά στον Αρχιστράτηγο Παπάγο με την οποία πρότεινε και ζητούσε:
Να εγκαταλειφθεί όλη η Θράκη και σχεδόν όλη η Μακεδονία με τη Θεσσαλονίκη για να καταληφθεί μια απείρως ισχυρότερη και οικονομικότερη, με πολύ μικρότερο ανάπτυγμα, αμυντική τοποθεσία. Οσον αφορά το στρατό που δρούσε στην Αλβανία να συμπτυχθεί και αυτός σε μια νέα τοποθεσία άμυνας, που θα συνδεόταν με την πιο πάνω αμυντική τοποθεσία. Ασφαλώς θα γινόταν η ενδεδειγμένη κατάνομη και αναδιάταξη, σύμφωνα με τις αρχές του πολέμου, του συνόλου του ελληνικού στρατού και του εκστρατευτικού βρετανικού σώματος W, υπό το στρατηγό Ουίλσον.
Με τον τρόπο αυτό κατέληγε ο στρατηγός Πατσίκας “θα δυνηθώμεν να καλύψωμεν για ολόκληρον το 1941 την Παλαιάν Ελλάδα και να παραμείνωμεν υπολογίσιμος στρατιωτικός παράγων στα Βαλκάνια”.
Δεν υποπτευόταν ο στρατηγός Πατσίκας πως η προοπτική που χάρασσε, στην πραγματικότητα, ήταν παρά πολύ πιο ελπιδοφόρα, διότι δε γνώριζε ότι, ο Χίτλερ ετοιμαζόταν να επιτεθεί κατά της Σοβιετικής Ενωσης, σύμφωνα με το σχέδιο “Βαρβαρόσσας” την 15 Μαϊου 1941 και ασφαλώς θα χρειαζόταν το μεγαλύτερο μέρος των δυνάμεών του, που διατέθηκαν για την κατάκτηση της Ελλάδας.
Ασφαλώς τότε θα σωζόταν, ως το τέλος του πολέμου, η παλαιά Ελλάδα. Δε θα είχε έλθει η κατοχή, οι εμφύλιες συγκρούσεις και η τύχη της Ελλάδας, μετά, θα ήταν περισσότερο ελπιδοφόρα και χωρίς τα επακολουθήσαντα, μετά τον πόλεμο δεινά, που ενώ όλοι, νικητές και ηττημένοι, έκτιζαν, εμείς οι έλληνες, συνεχίζαμε να συσσωρεύουμε ερείπια.
ε. Απόψεις Στρατηγού
Σπύρου Γεωργούλη,
Επιτελάρχη του ΤΣΔΜ
Πιο κατηγορηματικός ο στρατηγός Σπύρος Γεωργούλης σε συνέντευξή του τονίζει:
“Αδικα καταστραφήκαμε, άδικα πάθαμε την ολέθρια κατοχή. Μπορούσαμε και έπρεπε να κρατήσουμε ένα μέτωπο απέναντι των γερμανών, χάρις στην εδαφική μας μορφολογία που αποτελούσε ανυπέρβλητο εμπόδιο για τον “Μπλιτς Κριγκ”, τον “κεραυνοβόλο πόλεμο” του Χίτλερ.
Αλλά έπρεπε ο στρατός από την Αλβανία έγκαιρα να μεταφερθεί σε μίαν άλλη αμυντική γραμμή εγκαταλείποντας την Ηπειρο”…
Η ιδέα ότι πρέπει να κρατήσωμε μέρχι της τελευταίας στιγμής άθικτον το έναντι των ιταλών μέτωπο, εν παθητική αμύνη, μολονότι επέκειτο η επίθεσης των γερμανών αποτελεί άρνησιν των θεμελιωδών βάσεων της στρατηγικής και υπήρξε η κυρία αιτία συντριβής του ελληνικού στρατού κατά το 1941″.
στ. Γερμανός στρατιωτικός συγγραφέας
Αλεξ Μπουνχερ
Γράφει ότι “Εάν τις προβή εις συντόμον επισκόπησιν των παρά της Ελληνικής Ηγεσίας, ληφθέντων μέτρων διαπιστώνει το εκπληκτικό γεγονός ότι, οι Ελληνες, αν και αντιμετωπίζαν, ως επικείμενο διμέτωπον πόλεμον, συνεχίζουν, εν τούτοις, δια του μεγαλυτέρου όγκου των στρατευμάτων των, την επιθετικήν των προσπάθειαν εν Αλβανία”
Και αυτό διότι την 27 Μαρτίου ο στρατηγός Σίμοβιτς ανατρέπει τη Γιουγκοσλαβική κυβέρνηση, που είχε προχωρήσει στο τριμερές σύμφωνο Γερμανίας – Ιταλίας – Ιαπωνίας. Ετσι, η θέση του ΓΣ Ελλάδας, που ήταν ανεξάρτητα της εξέλιξης, των επιχειρήσεων στο βουλγαρικό μέτωπο, να συνεχιστεί η επίθεση κατά των ιταλών, σε συνεργασία με τους γιουγκοσλάβους, για διατήρηση της θέσης του νικητού, έναντι των ιταλών, γινόταν πιο ρεαλιστική, ασφαλώς κατά την άποψή του.
Ως εκ τούτου στις 6 Απριλίου 1941 διατάσσεται το ΤΣΔΜ να αρχίσει την επίθεση κατά των ιταλών από την περιοχή Στρούγκας προς Κλεισούραν. Κατά τραγική ειρωνεία στις 6 Απριλίου 1941 και ώρα 05.15, τα γερμανικά στρατεύματα επιτίθενται κατά της Ελλάδας (οχυρωμένη γραμμή Μεταξά, Μπέλες – Νέστος), εφαρμόζοντας το σχέδιο “ΜΑΡΙΤΑ”.
ζ. Θέσεις Αγγλων για την Αμυνα
Κατά των Γερμανών στην Ελλάδα
Οι άγγλοι θεωρούσαν πρωταρχικό μέτρο για την άμυνα κατά των γερμανών, τη σύμπτυξη του στρατού, από την Αλβανία στην Ελλάδα, σε ένα νέο μέτωπο. Από τα αρχεία του Φορεϊν Οφις που δημοσιεύτηκαν το 1971 παρατίθενται πρακτικά όπου αναφέρουν
“Υπεμνήσθησαν συνεχείς προσπάθειαι αι οποία κατεβλήθησαν, όπως πεισθούν οι Ελληνες να μετακαλέσουν το κύριο σώμα, του εν Αλβανία στρατού των, ώστε αποφευχθεί ο κίνδυνος να εγκλωβισθεί ο στρατός, με την κάθοδο των γερμανών, από τη Φλώρινα, εις τον Αμβρακικόν κόλπον”.
2.Η ηρωϊκή μάχη των Οχυρών
Η τιτανομαχία επί των ελληνικών συνόρων κράτησε τρία ημερόνυκτα αδιάκοπα, με αποτέλεσμα να καθηλωθούν οι γερμανικές δυνάμεις μπροστά στη γραμμή των οχυρών, από το Στρυμόνα μέχρι το Νέστο. Κάθε οχυρό και ένα έπος. Κάθε οχυρό και μια θυσία ηρώων. Κάθε οχυρό και μια παγίδα, ένας τάφος του επιτιθμένεου (555 νεκροί, 2.134 τραυματίες, 170 αγνοούμενοι οι γερμανικές απώλειες).
Οι γερμανοί έτριβαν τα μάτια τους, αφού στα οχυρά Μεταξά τους αναχαίτισαν και τοςυ καθήλωσαν, ενώ αυτοί είχαν στο περάσμά τους σαρώσει όλα τα οχυρά της Ευρώπης και είχαν κατακτήσει όλες τις χώρες της. Κάποια οχυρά εξουδετερώθηκαν. Το στρατηγικό αποτέλεσμα όμως δεν είχε επέλθει για τους γερμανούς, διότι, η άμυνα συνεχίζονταν αποτελεσματικά επί των υπολοίπων οχυρών και στην τοποθεσία, νότια καμπή Στρυμόνος – Κρούσια.
Η ελληνική άμυνα στήριξε το αριστερό της πλευρό στη Γιουσκοσλαβία, η οποία όμως κατέρρευσε και οι τεθωρακισμένες γερμανικές φάλαγγες ξεχύθηκαν από Στρωμνίτσα – Δοϊράνη, στον πεδινό χώρο Πολυκαστρον – Κιλκίς και το βράδυ της 8ης Απριλίου 1941 βρισκόταν20 χλμ.ΒΔ της Θεσσαλονίκης.
Στις 8 το πρωί της 9ης Απριλίου 1941 η γερμανική εμπροσθοφυλακή μπήκε στη Θεσσαλονίκη και στις 2 το απόγευμα υπογράφηκε το πρωτόκολλο συνθηκολόγησης μεταξύ του στρατηγού Μπακόπουλου, διοικητή ΤΣΑΜ , (Τμήμα Στρατιάς Ανατολικής Μακεδονίας), και του στρατηγού Veiel, διοικητή της θωρακισμένης γερμανικής μεραρχίας.
Με τον όρο “Ανατολική Μακεδονία” περιλαμβάνονταν όλη η ελληνική επικράτεια από Αξιού ποταμού μέχρι Εβρου ποταμού (ελληνοτουρκικά σύνορα).
Μέχρι να διαβιβαστούν οι διαταγές κατάπαυσης του πυρός η μάχη συνεχιζόταν αμείωτη, όλη σχεδόν την ημέρα της 9ης Απριλίου 1941.
Ολες οι επιθέσεις των γερμανών αποκρούστηκαν και συνελήφθησαν 350 αιχμάλωτοι γερμανοί. Επειδή οι γερμανοί από τη Θεσσαλονίκη μπορούσαν να στραφούν προς Ανατολάς και να βρεθούν στα νώτα των αμυνομένων, κάθε αντίσταση κρίθηκε μάταιη και οι αμυνόμενοι Ελληνες κατέθεσαν τα όπλα και παραδόθηκαν αιχμάλωτοι, εκτός από ένα μικρό τμήμα που διέφυγε στη Θάσο.
Η ταξιαρχία Εβρου συμπτύχθηκε στο τουρκικό έδαφος, όπου αφοπλίστηκε. Ο διοικητής της ταξιαρχίας Εβρου, ταξίαρχος Ζήσης, αυτοκτόνησε στο χωριό Υψαλα της Ανατολικής Θράκης.
Ενώ εξουδετερωνόταν η ελληνική άμυνα στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, άλλες γερμανικές φάλαγγες αφού συνέτριψαν κάθε γιουγκοσλαβική αντίσταση προέλαυναν από Περλεπέ – Μοναστήρι προς Φλώρινα και στη συνέχεια Καστοριά – Γρεβενά, στην καρδιά της Ελλάδας. Κάθε άμυνα ελληνοβρετανική καταρρέει. Ο ελληνικός στρατός, (δέκα τέσσερες μεραρχίες) που δρούσε στην Αλβανία εγκλωβίστηκε. Μάτια και κατόπιν εορτής το γενική στρατηγείο σπασμωδικά, επιχειρεί να εφαρμόσει το σχέδιο άμυνας που είχε προτείνει ο στρατηγός Πιτσίκας και οι βρετανοί στρατηγοί, πλην όμως είναι πολύ αργά, αφού ο γερμανικός χείμαρρος παρασέρνει τα πάντα.
Ο πρωθυπουργός Ελλάδας Α. Κορυζής δε θέλησε να επιζήσει την τελική καταστροφή και στις 18 Απριλίου αυτοκτονεί.
Η ελληνική ηγεσία έδωσε μεγάλη σημασία στο αναμενόμενο θετικό αποτέλεσμα άμυνας του γιουγκοσλαβικού στρατού, ο οποίος κατά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, ως σερβικός στρατός, είχε διεξαγάγει νικηφόρα, τις πρώτες επιχειρήσεις εναντίον των εισβολέων Αυστροούγγρων. Για το λόγο αυτό η ελληνική ηγεσία υπέστη ένα στρατηγικό αιφνιδιασμό. Άλλο βασικό στοιχείο του στρατηγικού αιφνιδιασμού που υπέστη το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο ήταν η συνέχιση του αγώνα κατά των ιταλών, ενώ ο μεγαλύτερος κίνδυνος προερχόταν από τις γερμανικές φάλαγγες που επέρχονταν ολοταχώς προς τη Μακεδονία.
Ακόμη δεν εφαρμόστηκαν οι αρχές της άμυνας σε στρατηγικό και τακτικό επίπεδο. (Δεν εμμένεις να αμυνθείς σε μια τοποθεσία άριστα οργανωμένη και οχυρωμένη όταν αυτή παρακάμτεται, γραμμή “Μαζινώ”, γραμμή “Οχυρών Μεταξά” κ.λ.π.).
Με όλα αυτά που σχολιάσαμε δεν επιχειρούμε να μειώσουμε την ηρωϊκή αντίσταση των μαχητών των οχυρών, όπου μόνοι, τους χωρίς αεροπορική υποστήριξη, χωρίς τεθωρακισμένα, με ελάχιστα αντιαρματικά και αντιαεροπορικά, κράτησαν ακλόνητοι τις θέσεις τους, κάτω από ένα κατακλυσμό βομβαρδισμών. Πουθενά σε κανένα πολεμικό μέτωπο της Ευρώπης δεν έγινε αυτό. Ολοι έφευγαν, κρύβονταν. Μόνο οι γενναίοι μαχητές των οχυρών με το χαμόγελο και με ψυχραιμία αντιμετώπισαν τα στούκας.
Η ηρωϊκή αντίσταση των οχυρών προκάλεσε το θαυμασμό της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας των γερμανών. Ενδεικτικά: ο διοικητής της 72ης μεραρχίας δήλωσε στον έλληνα αντιστράτηγο Δέδε “επολέμησα εις την Πολωνία και τη Γαλλία, αλλ’ ουδαμού συνήντησα τόσον αποτελεσματικήν αντίσταση όσον εις την Ελλάδα”. Ο ίδιος ο Χίτλερ σε λόγο του στις 4 Μαϊου 1941 στο Ραϊχστραγ είπε ” η ιστορική δικαιοσύνη όμως με υποχρεώνει να διαπιστώσω ότι από όλους τους αντιπάλους, τους οποίους αντιμετωπίσαμεν ο Ελλην στρατιώτης ιδίως, επολέμησε με ύψιστον ηρωϊσμόν και αυτοθυσίαν. Εσυνθηκολόγησε μόνον όταν η εξακολούθησις της άμυνας του, δεν ήταν πλέον δυνατή και δεν είχε κανένα λόγο”.
3. Σχόλιον
Είναι δυνατόν να φανταστούμε ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα του πολέμου, εάν οι γενναίοι μαχητές των οχυρών και του αλβανικού έπους (21 Μεραρχίες και 3 Ταξιαρχίες) μαζί με το εκτρατευτικό βρετανικό σώμα W (2 Μεραρχίες, 1 Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία) είχαν οργανώσει μια αμυντική τοποθεσία, κατάλληλη, ισχυρή και μικρού αναπτύγματος, όπως πιο πάνω αναπτύχθηκε εις το εσωτερικό της Ελλάδα; Απαντούμε. Θα ήταν ένα θαύμα, όπου οι δύο στρατοκρατικές αυτοκρατορίες, η φασιστική ιταλική και η ναζιστική γερμανική, θα είχαν ματώσει και συντριβεί επάνω στο ελληνικό αμυντικό φράγμα.
Αυτή είναι η μοίρα του έλληνα στρατιώτη “να νικά” και να μην απολαμβάνει τους καρπούς της νίκης του. Αυτό έγινε το 1941, ενώ προηγήθηκε το ίδιο στη Μικρά Ασία το 1922, γεγονός, το οποίο επιφυλασσόμεθα να σχολιάσουμε αργότερα.
Βιβλιογραφία
– Ελληνοϊταλικός
και Ελληνογερμανικός πόλεμος, ΔΙΣ
– Στρατιωτική ιστορία της Ελλάδος,
υποστράτηγου Ιωάννη Πολιτάκη
– Εικοστός αιώνας στα βαλκάνια, εφημερίδα …
Παναγιώτης Χόχολης
Αντγος ε.α.
