Εκδηλώσεις

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821 – 1930) – 2ο μέρος

Θέματα Ιστορίας και Πολιτισμού

 ΛΥΚΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ ΤΗΣ ΞΑΝΘΗΣ

 Διδάσκων: Θανάσης Μουσόπουλος

 ΤΡΙΤΗ  8 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022, ΩΡΑ 6 μμ

  Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2021 – 2022 στα μαθήματα Ιστορίας και Πολιτισμού που διδάσκω στο Λύκειον Ελληνίδων της Ξάνθης, ολοκληρώνουμε τα σχετικά με τα 200 χρόνια από το 1821 και ασχολούμαστε με τα 100  χρόνια από τη Μικρασιατική Πληγή του 1922.

  Ήδη στις 18 Ιανουαρίου είδαμε τα σχετικά με τους  Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα.

  Στο μάθημα της 8ης Φεβρουαρίου, θα  γίνεται αναφορά στα προσφυγικά ρεύματα κατά τον 20ο αιώνα.  Θα προσεγγίσουμε:

  ( 1.) Τα προσφυγικά ρεύματα κατά την περίοδο 1914 – 22 και

  ( 2) Τη Μικρασιατική  καταστροφή (για την οποία θα γίνει εκτενής αναφορά στα  επόμενα μαθήματα.

    Στους σπουδαστές και στις σπουδάστριες δόθηκε σχετικό φυλλάδιο  με τίτλο «ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ  (1821 – 1930)». Για το μικρασιατικό θα δοθεί τεύχος με τίτλο «Μικρασιατική Πληγή – Εκστρατεία και Έξοδος (1918 – 1923)».

Θ. ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

(1821-1930)

Σημειώσεις Θανάση Μουσόπουλου

Α. Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα

 Αφετηρία του προσφυγικού ζητήματος μπορούν να θεωρηθούν οι μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών στα χρόνια της επανάστασης του 1821 από διάφορα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προέλευση μεταναστών:

  • Μικρά Ασία, λόγω της ανασφάλειας των κατοίκων από αντίποινα τούρκων για να προληφθεί επέκταση της επανάστασης.Δεν υπήρχε σχέδιο ξεριζωμού μικρασιατών ελλήνων, όπως το 1914 – 1922
  • Ηπειρωτική Ελλάδα

Νησιά Αιγαίου, λόγω αποτυχία της επανάστασης εκεί.

 Δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία για τις μεταναστεύσεις αυτές. Μεγάλη η σημασία των μεταναστεύσεων, γιατί διαμόρφωσαν το δημογραφικό χάρτη του νέου Ελληνικού κράτους και έφεραν σε επαφή ελληνικούς πληθυσμούς ποικίλης προέλευσης, που επικοινωνούν και επιδρούν μεταξύ τους.

Έτσι, ενώ στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έχουμε κατακερματισμό, τώρα έχουμε συγκέντρωση και συγχώνευση των ελληνικών πληθυσμών.

Oι εντόπιοι αντιδρούσαν έντονα για την παρουσία των προσφύγων. Οι κυβερνήσεις αδιαφόρησαν γενικά για τα προβλήματα των προσφύγων. Επί Καποδίστρια υπήρχε κάποιο ενδιαφέρον, που αυξήθηκε επί Όθωνα. Η διαμάχη αυτοχθόνων – ετεροχθόνων ήταν έντονη. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τα αλυτρωτικά κινήματα Μακεδόνων, Ηπειρωτών και Κρητών προκάλεσαν μεγάλο προσφυγικό ρεύμα.

Β. Πρόσφυγες στην Ελλάδα κατά τον 20ό αιώνα

 Αρχές 20ού αιώνα πολλοί πρόσφυγες καταφθάνουν από πολεμικές συγκρούσεις, κατάσταση Βαλκανικής, Μικρασιατική Καταστροφή – ξεριζωμός Μ. Ασίας και Αν. Θράκης (1922) Το 1906 από Αν. Ρωμυλία (Βουλγαρία), από Ρουμανία, απελάσεις Ελλήνων. Το 1913 μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, από Βουλγαρία, Δ. Θράκη, Αν. Μακεδονία, Σερβία, Ρωσία.

Αποκορύφωμα του προσφυγικού κινήματος του 20ου αιώνα είναι ο ξεριζωμός του ελληνισμού της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης το 1922. Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων και ο οριστικός χαρακτήρας της εκδίωξης από τις πατρογονικές ρίζες ανάγκασε την ελληνική πολιτεία να λάβει συστηματικότερα μέτρα για την περίθαλψη και αποκατάσταση των προσφύγων στη νέα πατρίδα.

Προσφυγικά ρεύματα κατά την περίοδο 1914 – 22

 α. Ο διωγμός του 1914 (ο πρώτος διωγμός): Στη Μικρά Ασία υπήρχε μακραίωνη ελληνική παρουσία, που ενισχύθηκε το 18ο –19ο αι. Η εθνική αφύπνιση των Τούρκων είχε ως αποτέλεσμα να βάλουν στο στόχο Έλληνες και Αρμενίους. Το 1914 μεταναστεύουν μουσουλμάνοι από τα Βαλκάνια στη Μ. Ασία, ενώ οι Τούρκοι εκδιώκουν Έλληνες, πρώτα από Ανατ. Θράκη. Τους καθοδηγούν Γερμανοί. Πολλοί Έλληνες καταφεύγουν στην Ελλάδα. Στις περιουσίες των Ελλήνων που φεύγουν εγκαθίστανται Μουσουλμάνοι μετανάστες. Αυτό συνεχίζεται ως το 1918.

 β. Άλλα προσφυγικά ρεύματα: Το 1916 εγκαταλείπουν Έλληνες την Ανατολική Μακεδονία, λόγω των Βουλγάρων που κατέλαβαν την περιοχή, αργότερα επέστρεψαν. Το 1919 με τη συνθήκη του Νεϊγύ, έφυγαν 50.000 Βούλγαροι από την Ελλάδα και ήρθαν 30.000 ΄Έλληνες  από Βουλγαρία. Στο διάστημα 1919-21, λόγω Ρωσικής Επανάστασης, Έλληνες, Αρμένιοι και Ρώσοι έρχονται στην Ελλάδα. Επίσης ήρθαν Έλληνες από Β. Ήπειρο, Ρουμανία, Νοτιοδυτική Μικρά Ασία, Αϊδίνιο, Δωδεκάνησα (ιταλοκρατούμενα).

Ως το 1920 ήρθαν περίπου 800.000 Έλληνες πρόσφυγες.

 Παλιννόστηση: Το  1918 επιστρέφουν οι πρόσφυγες στη Μικρά Ασία. Οι περισσότεροι επέστρεψαν μετά την απόβαση στρατού στη Σμύρνη, 1919. Ως το τέλος 1920 οι περισσότεροι επέστρεψαν στη Μ. Ασία και Ανατ. Θράκη. Η κατάσταση που βρήκαν ήταν άθλια. Δημιουργήθηκε στη Σμύρνη Υπηρεσία Παλιννοστήσεως και Περιθάλψεως. Τον Αύγουστο του 1922 έπαιρναν το δρόμο της προσφυγιάς.

 Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922 έφτασαν στην Ελλάδα 900.000 πρόσφυγες. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες.

 Σύμβαση Λωζάννης και ανταλλαγή πληθυσμών: Η ανταλλαγή που προβλεπόταν (1923) είχε αναδρομική ισχύ από το 1912. Η συμφωνία διέφερε από τις προηγούμενες, γιατί πρόβλεπε μαζική μετακίνηση πληθυσμών, είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα. Οι πρόσφυγες αντέδρασαν με συλλαλητήρια. Βενιζέλος και Κεμάλ ήθελαν την ανταλλαγή, ενώ η Κοινωνία των Εθνών συμφωνούσε.

 Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, έγινε με πρωτοβουλία ΚΤΕ, είχε ως σκοπό εργασία και στέγαση. Το κράτος διέθεσε χρήματα, οικόπεδα και προσωπικό. Οι γεωργοί αποκαθίστανται σε αγροτικές περιοχές, οι αστοί σε πόλεις. Δόθηκε βάρος στη γεωργία και προτεραιότητα στην εγκατάσταση σε Μακεδονία και Δυτ. Θράκη, για την κάλυψη δημογραφικού κενού. Υπήρχε όμως μεγάλη κινητικότητα προσφύγων. Εκτός από ΕΑΠ (λειτούργησε ως 1930) με τους πρόσφυγες ασχολήθηκαν το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων, τα Υπουργεία Πρόνοιας και Αντιλήψεως και Γεωργίας.

 Αποζημίωση ανταλλαξίμων: Μικτή επιτροπή ανέλαβε να εκτιμήσει την αξία των περιουσιών αυτών που εγκατέλειψαν ως πρόσφυγες τη χώρα τους. Το έργο προχωρούσε πολύ αργά. Γι’ αυτό δόθηκε μια προκαταβολή, με προσωρινές δηλώσεις. Η τουρκική πλευρά υπονόμευε τη διαδικασία.

Ελληνοτουρκική προσέγγιση: Στο διάστημα ως το 1930 υπήρχαν διακυμάνσεις στις σχέσεις Ελλάδας – Τουρκίας. Το 1930 υπογράφεται η Συμφωνία της Άγκυρας και στη συνέχεια Σύμφωνο φιλίας, ουδετερότητας και διαιτησίας. Οι ελπίδες όμως διαψεύσθηκαν. Δεν υπήρχαν βέβαια τριβές μεταξύ των κρατών, ο συμψηφισμός των ανταλλαξίμων δεν έγινε δεκτός από Έλληνες πρόσφυγες. Οι πρόσφυγες που ψήφιζαν στην αρχή το κόμμα των Φιλελευθέρων, απομακρύνονται και συντελούν στην ήττα τους (1932-33).

 Θανάσης Μουσόπουλος

Σχετικά Άρθρα

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Back to top button