Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΠΛΗΓΗ ΤΟΥ 1922 ΣΤΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΑΣΩΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΟΥ – ΚΗΠΟΥΡΟΥ
Του Θανάση Μουσόπουλου

Πολλές δεκαετίες γνωρίζω την Βάσω Τριανταφυλλίδου Κηπουρού (το ένα επώνυμο καλλιεργεί άνθη και το δεύτερο τα φροντίζει) κατά τον ίδιο τρόπο καλλιεργεί και φροντίζει το γραπτό λόγο με αγάπη σεβασμό και επιμέλεια.

  Έχω μιλήσει και έχω γράψει για το ποιητικό και πεζό έργο της. Σε βιβλία κυκλοφόρησαν τα πεζογραφήματα:

1) «Η Αγγελική χάθηκε» (Μυθιστόρημα), 2011.

2) «Το Ξερίζωμα» (Νουβέλα),  2016.

3) «Τα χρόνια που ζήσαμε κάποτε», αφηγήματα,  2016

4) «Στα αντικρινά παράλια», μυθιστόρημα, 2017

5) «Τη ζωή μας τη ζήσαμε», αφηγήματα 2018.

    Από αυτά τα αφηγήματα «Τα χρόνια που ζήσαμε κάποτε» και «Τη ζωή μας τη ζήσαμε», αναφέρονται στην Τρίτη ηλικία και συνδέονται με τη ζωή γερόντων και γεροντισσών στο γηροκομείο Ξάνθης «Ο ΜΕΓΑΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ». Τα άλλα τρία, για τα οποία θα μιλήσουμε στο κείμενό μας σχετίζονται με τη Μικρασιατική Πληγή του 1922.

  Να σημειώσουμε ότι τα βιβλία της, «ΣΤΑ ΑΝΤΙΚΡΙΝΑ ΠΑΡΑΛΙΑ» και «ΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΥ ΖΗΣΑΜΕ ΚΑΠΟΤΕ», βραβεύτηκαν από τον Ε.Π.Ο.Κ. ως βιβλία της χρονιάς για το 2017. Ακόμη το βιβλίο της με τίτλο «ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΤΗ ΖΗΣΑΜΕ» βραβεύτηκε από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών και από τον Ε.Π.Ο.Κ. ως βιβλίο της χρονιάς για το 2018. Την ίδια χρονιά πήρε το Α΄ Βραβείο διηγήματος από τον Ε.Π.Ο.Κ. με θέμα, «ΠΩΣ Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΛΑΟΣ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΤΗΣ Ε.Ο.Κ.Α. ΤΟ 1955 – 59 ΓΙΑ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗ –  ΕΝΩΣΗ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;».

*

  Το 2022 θυμόμαστε και τιμούμε τα γεγονότα που συνδέονται με τη Μικρασιατική εκστρατεία, έξοδο και καταστροφή. Κυρίαρχο ρόλο παίζει η τέχνη και ιδιαίτερα η  λογοτεχνία, στην αποτύπωση και ανάδειξη προσώπων και καταστάσεων. Το 2013 οργανώθηκε από το Δίκτυο Λόγου και Πράξης σε συνεργασία με Σύλλογο Φροντιστών Θράκης – Λογοτεχνικό Σεμινάριο αφιερωμένο στο Γιώργο Ιωάννου και τα ‘προσφυγικά’ κείμενά του – «Η προσφυγιά στη νεοελληνική λογοτεχνία» εισήγηση Θανάσης Μουσόπουλος, φιλόλογος – συγγραφέας, «Ο Γιώργος Ιωάννου στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση» εισήγηση Ηρακλής Ζωγράφος, φιλόλογος – ιστορικός, αναγνώσεις κειμένων Δήμητρα Κατάκη, φιλόλογος – ακρόαση τραγουδιών σε στίχους Γ. Ιωάννου και μουσική προσφύγων.

  Στην εισήγησή μου «Η προσφυγιά στη νεοελληνική λογοτεχνία» αναφέρω ανάμεσα στα άλλα:

«Η θεματολογία, που μπορούμε να συναντήσουμε γενικά στα λογοτεχνικά έργα, αναφέρεται στις πατρίδες που εγκατέλειψαν, στον πόλεμο, αλλά και στις προηγούμενες ευτυχισμένες στιγμές, στη μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, στη βίαιη μετακίνηση των προσφύγων, στην αντιμετώπισή τους από τους εντόπιους, στον αγώνα για επιβίωση και,  στη συνέχεια – όταν πια έχασαν την ελπίδα της επιστροφής στις πατρίδες – στον αγώνα για δημιουργία νέου σπιτικού και προοπτικής ανάπτυξης στη νέα πατρίδα».

  Η Βάσω Τριανταφυλλίδου Κηπουρού στα πεζογραφήματά της αναζητεί τον άνθρωπο. Τα κείμενά της μιλούν άμεσα στην καρδιά μας. Θα παραθέσουμε την υπόθεση των τριών έργων και αποσπάσματα από το τρίτο μυθιστόρημα.

«Η Αγγελική χάθηκε!…» 2011

Έτος 1922. Το βράδυ που η Σμύρνη καίγεται, μια οικογένεια Ελλήνων, ψάχνει απεγνωσμένα να βρει βάρκα, να περάσει στ’ απέναντι νησιά. Της’ άλογα του Τουρκικού Στρατού προλαβαίνουν τα μέλη της. Στην προσπάθεια που κάνει η μητέρα να σωθεί, χάνει μέσα στο πανδαιμόνιο, την κόρη της, Αγγελική, που είναι μόλις τριών χρονών. Η οικογένεια καταφέρνει να περάσει στην ελεύθερη πατρίδα, μένει της πίσω η Αγγελική, την οποία βρίσκει συμπτωματικά, κάποιος τούρκος φίλος του πατέρα της. Η Αγγελική μεγαλώνει μέσα στην τουρκική οικογένειά του, με πολλή αγάπη. Τα χρόνια κυλούν και το μυστικό βαραίνει της καρδιές του Νιχάτ και της Ασιέ. Έτσι, ένα βράδυ, της αποκαλύπτουν όλη την αλήθεια. Ο Ανδρέας και η Αρετή, οι φυσικοί γονείς της Αγγελικής, ζουν στο μεταξύ με την ελπίδα, να βρουν τη χαμένη της κόρη… Ένα γράμμα που φτάνει, κάποτε, στο σπιτικό της, αναπτερώνει της ελπίδες της.

«Το Ξερίζωμα» (Νουβέλα),  2016.

Αύγουστος 1922. Το βράδυ που καίγεται η Σμύρνη, η νιόπαντρη κόρη του στρατηγού Νουρεδήν πασά, η Μελέκ με τον άντρα της Κασήμ, περιμένουν στην προβλήτα της Σμύρνης το καράβι για το γαμήλιο ταξίδι της στη Ρόδο.

Το καράβι δεν έφθασε ποτέ. Της το ζευγάρι βρήκε τη μικρή Παρασκευή να κλαίει σε μια γωνιά, ανάμεσα της σαπισμένες βάρκες. Ήταν κόρη μιας Ελληνικής φιλικής οικογένειας που είχε χαθεί. Το ζευγάρι την περιέθαλψε, την προστάτεψε με την ελπίδα πως κάποτε όταν θα τελείωνε ο πόλεμος να την παραδώσει της γονείς της.

Το ζευγάρι μετά από ταλαιπωρία φτάνει στην Κωνσταντινούπολη και φιλοξενείται στο σπίτι της γιαγιάς Ελένης και αποκτάει άλλα δυο κορίτσια.

Η Παρασκευή της μεγαλώνοντας θα αγαπήσει και θα παντρευτεί κάποιο μουσουλμάνο στρατιωτικό γιατρό τον Σαμή και θα αποκτήσει δυο αγόρια.

Κάποια στιγμή οι ενοχές του Κασήμ και τα επανωτά γεγονότα θα τον αναγκάσουν να πει στην Παρασκευή την αλήθεια. Τότε εκείνη θα πάρει τη μεγάλη απόφαση να αναζητήσει της πραγματικούς της γονείς… Θα τα καταφέρει; Μήπως ο γάμος της με ένα μουσουλμάνο και η αγάπη για τα παιδιά της θα σταθούν εμπόδια για το όνειρο αυτό

«Στα αντικρινά παράλια» 2017

Η Ελένη ήταν δώδεκα χρονών, όταν σ’ έναν περίπατο στο λιμάνι της Αλικαρνασσού, (Μπόντρουμ) έπεσε ξαφνικά στη θάλασσα!… Ο Μαχμούτ της νεαρός δεκαεπτά χρονών, αψηφώντας τον κίνδυνο, βούτηξε με τόλμη και έσωσε την Ελένη από βέβαιο πνιγμό.

Με τον καιρό η Ελένη και Μαχμούτ ήρθαν πιο κοντά. Ώσπου μια βραδιά οι δυο ερωτευμένοι νέοι, απομακρύνθηκαν με μια βάρκα και έφθασαν της Κυδωνιές (Αϊβαλί).

Η Ελένη γίνεται Αλιέ και ζει ευτυχισμένη με τον άντρα της, δημιουργώντας μια όμορφη οικογένεια. Πριν ξεσπάσουν τα σύννεφα της Μικρασιατικής καταστροφής, η Ελένη έπεισε τον άντρα της να μεσολαβήσει προκειμένου να σωθούν οι δικοί της. Ο Μαχμούτ έκανε της ανάλογες ενέργειες έτσι οι γονείς και της’ αδέλφια της αποφάσισαν να περάσουν στη Χίο, για να βρεθούν στην ελεύθερη πατρίδα.

Στο μεταξύ μετά τον πόλεμο, οι ανακατατάξεις σ’ όλα τα επίπεδα της ζωής των λαών στα δύο κράτη, συνεχίστηκαν. Μεσολάβησαν πολλά γεγονότα, της, μετανάστευση μελών της Ελληνικής οικογένειας, τα δύσκολα χρόνια της χούντας και η απόβαση των Τούρκων στην Κύπρο.

Η Ελένη πληρώνει βαρύ τίμημα. Βρίσκεται πληγωμένη ως τα κατάβαθα της ψυχής της. Έτσι κάποια στιγμή παίρνει τη μεγάλη απόφαση.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

Η ζωή της φάνταζε σαν παραμύθι. Ένα απόγευμα της που τα παιδιά βρίσκονταν στο λιμάνι για τον απογευματινό της περίπατο, η Ελένη γλίστρησε στο μουράγιο και βρέθηκε στα βαθιά νερά. Ήταν τότε γύρω στα δώδεκα. Μάταια προσπαθούσε να κολυμπήσει!… Ο φόβος, το ξάφνιασμα αλλά και οι γοερές φωνές των αδελφών της, την έκαναν να τα χάνει περισσότερο. Ξαφνικά της όμορφος νεαρός, αψηφώντας τα θολά βαθιά νερά, έπεσε στη θάλασσα και άρπαξε την Ελένη βγάζοντάς την από το νερό. Η κοπέλα είχε σωθεί χάρη στη θυσία αυτού του νεαρού. Σε λίγο όλη η Αλικαρνασσός μιλούσε για το γεγονός. «Ο Μαχμούτ έσωσε την Ελένη του Μανωλιού από βέβαιο πνιγμό».

   Από την ημέρα εκείνη και μετά η Ελένη συνάντησε της φορές το νεαρό Μαχμούτ και του έδειχνε μεγάλη συμπάθεια και ευγνωμοσύνη. Με το πέρασμα του καιρού η συμπάθεια αυτή μετατράπηκε σε αγάπη. Δεν φανταζόταν η Ελένη πως η αγάπη αυτή θα κατέληγε σε ένα φλογερό έρωτα που σαν φωτιά θα κατέτρωγε της καρδιές όλων. Η μεγάλη κόρη του Μανώλη πίστεψε πως τη ζωή της τη χρωστούσε στα χέρια του Μαχμούτ. Όταν της ένα βράδυ της έστειλε πεσκέσι μεταξωτό μαντήλι με μαστίχα και βασιλικό, εκείνη σαν τρελή έσπευσε να τον συναντήσει.

   Ένα χρόνο ο έρωτάς της κρατήθηκε κρυφός. Ύστερα η είδηση της παράνομης σχέσης της, σαν πύρινες γλώσσες απλώθηκε και έφτασε στ’ αυτιά και της καρδιές των δικών της. Το της έγινε κανείς δεν ήταν σε θέση να το περιγράψει. Την ίδια βραδιά ο Μαχμούτ και η Ελένη μέσα σε μια βάρκα, έπλεαν στα σκοτεινά νερά του Αιγαίου αναζητώντας στα παράλια τη μοίρα της. Μετά από ταλαιπωρία ωρών έφτασαν στο Αϊβαλί της λεγόμενες Κυδωνιές. Εκεί ο Μαχμούτ είχε ένα θείο, αδελφό του πατέρα του, που δέχτηκε αρχικά να της φιλοξενήσει. Έτσι η μικρή και άπειρη Ελένη τρελή κι ερωτευμένη, από Ελένη έγινε Αλιέ και στο χρόνο επάνω γέννησε το γιο της το Μεχμέτ.

Β

   Ο Μεχμέτ τρελάθηκε με τα δυο δίδυμα αγόρια του θείου Νικόλα, τα ξαδέλφια του. «Ο Μανώλης θείε σου μοιάζει αλλά ο της είναι Γάλλος με τα όλα του. Κοίτα κάτι γαλανά μάτια!.. θα κάψει καρδιές». Γέλασαν όλοι με τα λεγόμενά του και ο Νικόλας συμπλήρωσε. «Της θα κάψει, τον άρπαξε η νύφη μην τον χάσει». Πράγματι από το πρώτο έτος του πανεπιστημίου ο Φρανσουά είχε αρραβωνιαστεί. Την άλλη μέρα το πρωί ο Μεχμέτ της αποχαιρέτησε και έφυγε. Σε μια δυο μέρες πετούσε για την Ουάσιγκτον.

Ο Νικόλας και η Ελένη μίλησαν για όλους και για όλα. Θυμήθηκαν της βόλτες με τον παππού Νικόλα, τα παιχνίδια στον κήπο με τη γιαγιά Βασιλική… Όταν ήρθε η στιγμή στο περιστατικό που έγινε η αιτία να αναστατωθεί η οικογένειά της, ο Νικόλας την παρακάλεσε. «Έλα Ελένη της της’ αφήσουμε αυτά. Μίλησέ μου για την κόρη σου!…» Τότε εκείνη άρχισε να περιγράφει τη ζωή της Τουσούν.

*

  Έχω την άποψη ότι τα έργα της Βάσως Τριανταφυλλίδου Κηπουρού θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αναγνώσματα στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ώστε να νιώσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες τα θέματα που σχετίζονται με τη Μικρασιατική Πληγή του 1922.

  Μεγάλο το κέρδος…

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, 2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2022