Περί ελευθέρων οικονομικών κλπ ζωνών ή χώρων. Τί γνωρίζουμε και τι μπορούμε να διδαχθούμε

Διαβάζουμε αυτές τις μέρες στον τύπο,μέσα στη δίνη της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που βίαια χτύπησε την Χώρα μας, για την πιθανή δημιουργία 12 ΕΟΖ στην Περιφέρειά μας. Η κρίση είναι η συνέπεια της αρνητικής  χρόνιας συσσώρευσης σε στρεβλώσεις και βαθειά ελλείμματα σε υγιείς δομές, αρχές  και αξίες, δημιουργείται έντονος προβληματισμός και νέες αναζητήσεις για να υπάρξουν διέξοδοι και διορθώσεις. Λάθη δεν πρέπει να επαναληφθούν, και οι ενέργειες μας να είναι βαθειά μελετημένες.

Διαβάζουμε αυτές τις μέρες στον τύπο,μέσα στη δίνη της μεγάλης οικονομικής κρίσης, που βίαια χτύπησε την Χώρα μας, για την πιθανή δημιουργία 12 ΕΟΖ στην Περιφέρειά μας. Η κρίση είναι η συνέπεια της αρνητικής  χρόνιας συσσώρευσης σε στρεβλώσεις και βαθειά ελλείμματα σε υγιείς δομές, αρχές  και αξίες, δημιουργείται έντονος προβληματισμός και νέες αναζητήσεις για να υπάρξουν διέξοδοι και διορθώσεις. Λάθη δεν πρέπει να επαναληφθούν, και οι ενέργειες μας να είναι βαθειά μελετημένες. Όλα αυτά συμβαίνουν σε ένα κόσμο όπου το χρηματοπιστωτικό σύστημα δρα ανεξέλεγκτα, οι «τεχνοκράτες» του ασύδοτου κέρδους, οι «αόρατες» αγορές,  σχεδιάζουν εάν όχι παγκόσμια τουλάχιστον πολυεθνικά, το παγκόσμιο περιβάλλον έχει μικρύνει πολύ, οι ταχύτητες των συναλλαγών και της γνώσης παραβιάζουν και κατακρημνίζουν τα τείχη των παραδοσιακών οικονομικών δομών, συνηθειών και αντιλήψεων.

Οι αναζητήσεις και τα αντίδοτα για την επιβίωση της Χώρας μας είναι επιβεβλημένα. Σ’αυτή τη λογική βρίσκεται σε εξέλιξη η συζήτηση στην περιφέρειά μας, την Ανατολική Μακεδονία Θράκη αλλά και σε πολλά σημεία της Χώρας για τις Ειδικές Οικονομικές Ζώνες(ΕΟΖ). Ότι είναι να γίνει πρέπει να γίνει σωστά και έγκαιρα, να είναι υλοποιήσιμο άμεσα ,ώστε ο αμείλικτα διερχόμενος χρόνος να μην το ακυρώσει. Κάθε ενέργεια, όμως, πρέπει, να στέκεται μακριά από τις καταστρεπτικές παθογένειες του παρελθόντος, να είναι βιώσιμη και να εντάσσεται ανταγωνιστικά, ολοκληρωμένα και επικαιροποιημένα στο γενικότερο περιβάλλον. Το παγκόσμιο οικονομικό και παραγωγικό περιβάλλον γίνεται ολοένα και πιο σκληρό, οι ξένες άμεσες επενδύσεις όλο και πιο δυσεύρετες και ,όλα αυτά,  για τη Χώρα μας μέσα σε έντονη  κρίση, ανεργία, φαινόμενα φτώχειας και ανέχειας, όπου και το κάθε ημερομίσθιο έχει περισσότερη αξία απ ότι στο παρελθόν. Κάθε άμεση ξένη επένδυση και κάθε ανταγωνιστική επιχείρηση θεωρείται πολύτιμη για την επανεκκίνηση της οικονομίας και της ανάπτυξης. Σήμερα όλο και περισσότερες χώρες εξετάζουν τις δυνατότητες των ειδικών οικονομικών ζωνών για αναπτυξιακή εκτίναξη (kickstart ανάπτυξη).

Το ζητούμενο είναι, μετά την συζήτηση που άνοιξε για τις «ελεύθερες ζώνες ή χώρους» υπό ευρεία έννοια, τις  Ειδικές οικονομικές Ζώνες (ΕΟΖ) και τις παρεμφερείς μορφές ειδικότερα,   τι γνωρίζουμε από την διεθνή εμπειρία και τι μπορούμε να διδαχθούμε επί του θέματος αυτού. Πέρασαν περισσότερα από 50 χρόνια από την ίδρυση των πρώτων σύγχρονων ειδικών οικονομικών ζωνών. Μετά τη δεκαετία του 1990, η δημοτικότητα τους ως μέσο οικονομικής πολιτικής και άρσης ανισοτήτων έχει απογειωθεί. Η βάση δεδομένων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας των ειδικών οικονομικών ζωνών είχε  176 περιοχές σε 47 χώρες το 1986. Μέχρι το 2006 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 3.500 περιοχές-ΕΟΖ σε 130 χώρες . 

Είναι πολύ ετερογενές και δύσκολο να καθοριστεί ο ακριβής ορισμός των κάθε μορφής ελεύθερων ζωνών ή χώρων με την νομοθετική και τη δομική ποικιλία που παρουσιάζουν.  Οι υφιστάμενες ζώνες-χώροι είναι δύσκολο να ταξινομηθούν σε κατηγορίες και να τεθούν σε κοινούς παρονομαστές αλλά ενδεικτικά μπορούμε να διακρίνουμε ονομασίες όπως:

 Κλειστές ζώνες ελεύθερες  των τελωνειακών – ζώνες ελεύθερων συναλλαγών.

 Κλειστές οικονομικές ζώνες. 

 Ζώνες- περιοχές για την εφαρμογή του νέα επιτεύγματα της επιστήμης και της υψηλής τεχνολογίας.–

 Κλειστές ζώνες εξαγωγών-εισαγωγών.

 Κλειστές ζώνες προσδιορισμένων κλαδικών παραγωγών.

 Γεωγραφικούς χώρους- ζώνες offshore  εταιριών.

 Ζώνες τομέων-κλάδων της βιομηχανίας και άλλες μορφές.

Η ποικιλότητα συνεχίζεται: Σε μερικές από αυτές στηρίζεται κυρίως σε φθηνό εργατικό δυναμικό, ενώ σε άλλες στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών, με την ονομασία τεχνολογικών πάρκων. Για παράδειγμα, στην Ταϊβάν  η ανάπτυξη τους βασίζεται σε επτά τεχνολογίες προτεραιότητας: αυτοματισμού, η βιοτεχνολογία, νέα υλικά, λογισμικό, εξοικονόμηση ενέργειας, γεωφυσικές έρευνες και οπτοηλεκτρονική.  Στη Μαλαισία και στην Ινδονησία και την Ταϊλάνδη έχουν δημιουργήσει διαφορετικές περιοχές με κλάδους  για την ανάπτυξη της ελαφράς βιομηχανίας και ηλεκτρονικών ειδών. Ζώνες έχουν δημιουργηθεί στο Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, την Ινδία, στη γειτονική Βουλγαρία με διάφορους στόχους και αντικείμενα.

Στις Η.Π.Α. υπάρχουν οι Ζώνες εξωτερικών συναλλαγών ΗΠΑ (U.S.foreign–trade zones)— όπου ξένα και εγχώρια εμπορεύματα μπορεί να γίνονται δεκτά σε ζώνες για λειτουργίες όπως αποθήκευσης, έκθεσης, συναρμολόγησης, κατασκευής και μεταποίησης, χωρίς να υπόκεινται σε επίσημες διαδικασίες εισόδου, την πληρωμή των δασμών ή την πληρωμή των ομοσπονδιακών ειδικών φόρων κατανάλωσης. Όταν το τελικό εμπόρευμα εξέρχεται από μια ζώνη του εξωτερικού εμπορίου, οι δασμοί εξαλείφονται εάν τα εμπορεύματα εξάγονται προς άλλες χώρες.. Εάν το εμπόρευμα όμως προωθηθείται στην αγορά των ΗΠΑ, υπόκειται στους φόρους, δασμούς και ειδικούς φόρους κατανάλωσης.

 Σε μια πρώτη γενική προσέγγιση – θα λέγαμε ότι υπό γενική έννοια «ΕΟΖ» είναι “εδαφική” ελεύθερη ζώνη που προσδιορίζεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή «εκμετάλλευσης», που κινείται εκτός  της τελωνειακής νομοθεσίας μιας χώρας και η  “λειτουργία” της  τελεί υπό ειδικό φορολογικό καθεστώς ή  ένα πάγιο φόρο, για τις εντός αυτής εγκατεστημένες «ορισμένες» οικονομικές μονάδες και υπηρεσίες. Μπορούμε, άλλως, να την περιγράψουμε ως ένα ολοκληρωμένο εργαλείο της συνολικής οικονομικής στρατηγικής και πολιτικής μιας Χώρας, που στοχεύει στην ελευθέρωση εντός ορισμένων ορίων και την τόνωση οικονομικών εν γένει δραστηριοτήτων, που αποσκοπούν- πρωτίστως-στις προς το εξωτερικό οικονομικές σχέσεις “. 

Οι ΕΟΖ, ανά τον κόσμο, καταγράφουν και λειτουργούν με τις εξής πρακτικές και αρχές και κανόνες:

· Για να διατηρήσει τον έλεγχο μια ΕΟΖ λειτουργεί σε περιφραγμένες εκτάσεις με αυστηρούς τελωνειακούς ελέγχους κατά την είσοδο-έξοδο, και οι πωλήσεις έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό.

· Επιτρέπουν στους επενδυτές την εισαγωγή και την εξαγωγή χωρίς δασμούς και συναλλαγματικούς ελέγχους.

· Υπάρχει διευκόλυνση και ταχύτητα στην αδειοδότηση  και άλλες ρυθμιστικές διαδικασίες.

· Υπάρχει απελευθέρωση  των επιχειρήσεων από υποχρεώσεις καταβολής εταιρικών φόρων, ΦΠΑ και  άλλους τοπικούς φόρους και τέλη. Καθιερώνουν μια σειρά από διοικητικά κίνητρα για « ξένους παίκτες», όπως το    καθεστώς της καταχώρησης των εταιρειών και επιχειρήσεων, φορολογικές ελαφρύνσεις, μείωση του μεγέθους του φόρου εισοδήματος για ένα χρονικό διάστημα, τη μη πληρωμή στην πώληση γηπέδων  φόρου ακίνητης ιδιοκτησίας, την απαλλαγή ή μείωση ορισμένων τελών, τη δημιουργία ευνοϊκών πολιτικών για τους επενδυτές, για την πρόσληψη εργαζομένων και άλλα.

· Ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες, επέτρεψαν την εγκατάσταση τοπικών βιομηχανικών μονάδων που βρίσκονται στις ζώνες ελεύθερου εμπορίου, ώστε να εκμεταλλευθούν το εξαγωγικό κίνητρα.  Οι κυβερνήσεις αυτών των χωρών χαλαρώνουν τους κανόνες που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος και τα εργατικά θέματα, τις φορολογικές διαδικασίες για μια περίοδο και ,μερικές φορές, το αρχικό κόστος για τη δημιουργία μονάδας παραγωγής.

Παραδοσιακά ελεύθερες  ζώνες σχεδιάστηκαν για να προσελκύσουν νέες ανταγωνιστικές επενδύσεις ώστε να επιτρέπουν στις χώρες να αξιοποιήσουν καλύτερα τα συγκριτικά γεωγραφικά και τα εργασιακά τους πλεονεκτήματα ή να εξισορροπούν τα μειονεκτήματα τους σε παραμεθόριες περιοχές έναντι γειτονικών χωρών που πλεονεκτούσαν.

Η  γεωγραφική θέση, η  γειτνίαση με περιοχές χαμηλού κόστους εργασίας , τα γραφειοκρατικά εμπόδια, η μετανάστευση επιχειρήσεων σε διπλανές χώρες άλλων νομικών ευνοϊκών εργασιακών και φορολογικών καθεστώτων, η προσέλκυση επενδύσεων και η αξιοποίηση πλεονεκτημάτων τοποθετούνται στο επίκεντρο του προβληματισμού για την δημιουργία ΕΟΖ.

Το μοντέλο είχε εξαιρετική επιτυχία σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα, επέτρεψε τη Δομινικανή Δημοκρατία για να δημιουργήσει περισσότερες από 100.000 θέσεις εργασίας την δημιουργία βιομηχανίας και την μετατόπιση αποτελεσματικά μακριά από την εξάρτηση από τη γεωργία. Παρόμοιες αναφορές εκβιομηχάνισης και  δημιουργίας θέσεων εργασίας μπορεί να δει κανείς στο Μαυρίκιο, την Κορέα, την Ταϊβάν, την Ονδούρα, το Ελ Σαλβαδόρ, και τη Μαδαγασκάρη, και πιο πρόσφατα στο Μπαγκλαντές και το Βιετνάμ.

Οι διεθνείς πρακτικές αποδεικνύουν ότι δεν είναι η ύπαρξη μιας ειδικής οικονομικής ζώνης, η «πανάκεια» – το «συναρπαστικό» σχέδιο, που θα κάνει τη διαφορά στην προσέλκυση επενδύσεων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας, και την παραγωγή δευτερογενών επιδράσεων στην τοπική οικονομία. Μάλλον, είναι η εκάστοτε επιλεγόμενη δομή της ειδικής οικονομικής ζώνης, το πρόγραμμά της, το συγκεκριμένο πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται, καθώς και η αποτελεσματικότητα με την οποία έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί, καθορίζει την επιτυχία ή την αποτυχία.

Διαβάζοντας όσα γράφονται για τις ΕΟΖ στην ΑΜΘ αυτές τις μέρες, ανησυχώ, για τι διαφαίνεται ότι δεν έχει μελετηθεί σε βάθος η δημιουργία τους, μάλλον υπακούει σε στις γνψστές παλιές λογικές «πάρε κόσμε» και ας μην γίνει τίποτε σωστό,δεν προδίδεται δυναμική, ούτε εξασφαλίζεται η δημιουργία τους. Εκτιμώ ότι δεν έγινε καμμιά μελέτη κόστους οφέλους που να εγγυάται τόσο την δημιουργία τους, όσο και την βιωσιμότητά τους. Επιχειρώντας να προσδιορίσουμε τα κατά την εκτίμησή μας καίρια σημεία προσοχής, με βάση τα συμπεράσματα μας από τις καταγραφόμενες διεθνώς εμπειρίες, προσαρμοσμένα με ευελιξία στην περιοχή μας, με δεδομένο ότι δεν υπάρχει παγιωμένη μορφή, ενδεικτικώς αναφέρουμε:

α)  Απαιτείται ισχυρή και καθαρή κυβερνητική βούληση ,συνοδευόμενη από διάθεση πόρων.

β)  Τα σχέδια εφαρμογής κάθε ζώνης πρέπει να είναι προσεκτικά μελετημένα. Να διέπονται από ένα καθαρό και διαφανές νομικό και κανονιστικό πλαίσιο (χωρίς λαϊκισμούς) που να κωδικοποιεί τη στρατηγική του προγράμματος και προσδιορίζει τους «κανόνες του παιχνιδιού» για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη που εμπλέκονται στη διαδικασία., Να μην παραβλέπει την εμπορική προοπτική και διάσταση, το υπάρχον περιβάλλον κρίσης και χαμηλής εθνικής ανταγωνιστικότητας, ανεξάρτητα από το τι γίνεται εντός των ζωνών, να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις  ισχυρής διασύνδεσης των ζωνών με τις παγκόσμιες αγορές, να συμπεριλαμβάνει κρίσιμες επιλογές υποδομών, όσον αφορά τα λιμάνια, τους δρόμους και τις επιλογές ενέργειας.

Να έχει η δομή διαχείρισης της ή των ΕΟΖ, που να είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη, την προώθηση και τη ρύθμιση της, οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια και το ανάλογο θεσμικό κύρος για την εκτέλεση της εντολής της.

γ)  Να μην λειτουργούν ανταγωνιστικά απέναντι στην εγχώρια οικονομία και τις εκτός αυτής επενδύσεις, που θα πρέπει να εισπράττουν θετικά από την ύπαρξή της. Να ενσωματώνει στρατηγικά τις εγχώριες επιχειρήσεις.

Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποτελέσουν όχημα μίας «εξίσωσης προς τα κάτω» των πολιτικών της αύξησης των κινήτρων, του ελάχιστου μισθού και των εργασιακών δικαιωμάτων.

δ)  Να μην είναι βαλτωμένοι ,γραφειοκρατικά και λειτουργικά, θύλακες των λογικών ενός χθεσινού κράτους. Να επικεντρώνονται στη διευκόλυνση ενός πιο αποτελεσματικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος για την προώθηση των επιχειρήσεων σε επίπεδο ανταγωνιστικότητας, την τοπική οικονομική ολοκλήρωση, την καινοτομία και την κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα .

ε) Να προσφέρουν ευκαιρίες για ποιοτική απασχόληση και την επαγγελματική εξέλιξη σε εκπαιδευμένο προσωπικό,  να μην αντλούν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα από την εκμετάλλευση των χαμηλόμισθων εργαζομένων και να μην παραμελούν  την περιβαλλοντική βιωσιμότητα γιατί αλλιώς οδηγεί σε μια «εξίσωση προς τα κάτω». Η ειδική οικονομική ζώνη  δεν μπορεί να γίνει περιβάλλον για  κοινωνικό και περιβαλλοντικό πειραματισμό, λόγω της φύσης της ως θύλακα αλλά και των ενσωματωμένων μηχανισμών συμμόρφωσης, που συνήθως δεν υπάρχουν εκτός των ζωνών.

στ)       Να τοποθετούνται υγιώς οι ζώνες σε όλη την Ανατολική Μακεδονία Θράκη με έμφαση στις υστερούσες και πληττόμενες από τις οικονομίες γειτονικών Χωρών περιοχές, σε αριθμό που να είναι ελέγξιμος και βιώσιμος..

Η επιτυχία στα προγράμματα ΕΟΖ απαιτεί την υιοθέτηση  ευέλικτης προσέγγισης όσον αφορά τη χρήση των μέσων και εργαλείων για να αξιοποιηθούν στο μέγιστο έπακρο οι πηγές συγκριτικών πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων της Περιφέρειας και της χώρας μας.