ΘΟΔΩΡΗΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ: ΠΕΖΑ ΠΟΥ ΑΓΑΠΗΘΗΚΑΝ
Του Θανάση Μουσόπουλου
Στη σειρά των κειμένων μου για τη Λογοτεχνία της Καβάλας , το τελευταίο διάστημα δημοσίευσα δύο κείμενα. Στο πρώτο με τίτλο «Ο ρέων λόγος του Θεόδωρου Γρηγοριάδη» μίλησα για το πρώτο του έργο (1990) «Κρυμμένοι άνθρωποι» και για το βραβευμένο «Ζωή μεθόρια» (2015). Στο δεύτερο με τίτλο «Ο ποιητικός λόγος του Θεόδωρου Γρηγοριάδη» αναφέρθηκα στην ποίησή του που ανάγεται στη δεκαετία 1977 – 1987 και δεν έχει δημοσιευθεί σε ξεχωριστό βιβλίο.
Στο κείμενο που ακολουθεί θα παρουσιάσω τρία έργα που διάβασα και δύο που δημοσιεύθηκαν τελευταία και δεν έχω διαβάσει ακόμη. Επειδή σε πολλά έργα του ο συγγραφέας αναφέρεται στον τόπο που γεννήθηκε, θα τον ακούσουμε να μιλά σε πρόσφατη συνέντευξη για τα παιδικά του χρόνια:
«Γεννήθηκα σε μια γειτονιά που έσφυζε από ζωή, στο Παλαιοχώρι Καβάλας, στους πρόποδες του Παγγαίου. Το σπίτι μας ήταν κολλητά με του παππού μου, του Θόδωρου, κι έτσι ως παιδί έχω εικόνες με πολύ κόσμο – έξι παιδιά είχε ο παππούς, ήμουν το πρωτότοκο εγγόνι και απολάμβανα την αγάπη όλων. Ύστερα, ήταν μια γειτονιά γεμάτη παιδιά, με αυλές που ακουμπούσαν η μία στην άλλη – πηδούσαμε φράχτες και πηγαινοερχόμασταν. Πάνω απ’ όλα, ήταν ένα χωριό με κοντά 4.000 κόσμο, ένας προκομμένος τόπος, αυτάρκης, με πολλά μαγαζιά και κινηματογράφο. Δηλαδή, από τα παιδικά μου χρόνια έχω την εικόνα μιας μικρής ολοκληρωμένης κοινωνίας που θα κατακερματιζόταν όσο μεγάλωνα, ειδικά από τη στιγμή που θα έφευγα από το χωριό για να σπουδάσω» (Γιάννης Πανταζόπουλος – 22.2.2020).
*
Πριν από είκοσι χρόνια πρωτοκυκλοφόρησε «Το Παρτάλι» (Πατάκης 2001, επανέκδοση με κριτικές 2017). Είναι ένα μυθιστόρημα που, νομίζω, καθόρισαν τη θετική πορεία του Γρηγοριάδη.
«Θεσσαλονίκη, στα χρόνια της µεταπολίτευσης. Ένα αινιγµατικό γοητευτικό πλάσµα, µε παλιοµοδίτικα φορέµατα, περιφέρεται στα στενά του Βαρδαρίου. “Παρτάλι” τον φωνάζουν. Ποιος είναι; Ποιο είναι το παρελθόν του; Κανείς δεν ξέρει κι όλοι θέλουν να µάθουν. Ο Μανουήλ και ο Μάικ, φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής, σαγηνευµένοι, εισβάλλουν ριψοκίνδυνα στη ζωή του…
Ερµηνεύουν µε τον τρόπο τους την περιπέτειά του, µάλιστα κάποιοι τον υποδύονται. Στην πραγµατικότητα, όµως, το Παρτάλι είναι εκείνο που εισβάλλει στη ζωή των άλλων και τους παγιδεύει. Τίποτα δεν είναι αυτό που φαίνεται. Το Παρτάλι δεν είναι το “κοριτσάκι” της Κατοχής ούτε η drag queen της Νέας Υόρκης. Κρύβονται πολλά ακόµη µυστικά στους ξεφλουδισµένους τοίχους του ξενοδοχείου Λιµάνι.
Το “Παρτάλι” είναι ένα βιβλίο συγκινητικό και ανθρώπινο, µυστηριώδες και τολµηρό, µε ζωντανούς και σαν παραµυθένιους χαρακτήρες και µε απρόβλεπτες καταστάσεις».
Και το επόμενο μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 2010 «Ο Παλαιστής και ο δερβίσης (Πατάκης ), είναι από τα βιβλία που επιβεβαιώνουν την καλλιτεχνική βούληση και αξία του συγγραφέα:
«Καυτό καλοκαίρι. Σ’ ένα πανηγύρι σ’ ένα χωριό της Μακεδονίας, η Μιρέλα, νεαρή Αθηναία φωτογράφος, ενώ βρίσκεται σε αποστολή ενός ταξιδιωτικού περιοδικού, συναντάει τον Τούρκο παλαιστή της ελληνορωμαϊκής πάλης Τζεμάλ, που παλεύει στα θρησκευτικά πανηγύρια με Έλληνες και Bαλκάνιους παλαιστές. Η σχέση τους θα συνεχιστεί δυνατά, με αλλεπάλληλα ταξίδια από τη μια χώρα στην άλλη, μόνον που ο Τζεμάλ, ποθητός και απελευθερωμένος χαρακτήρας, έχει μπει στο στόχαστρο και άλλων (και όχι πάντα χωρίς τη θέλησή του) πυροδοτώντας απρόβλεπτες επιθυμίες και εξελίξεις. Κάπως έτσι, μια ολόκληρη παρέα εμπλέκεται σε ένα ερωτικό γαϊτανάκι που συμπεριλαμβάνει μια εκκεντρική Βορειοελλαδίτισσα δημοσιογράφο, ένα συγγραφέα που προσπαθεί να γίνει δερβίσης, έναν καθηγητή οθωμανικής ιστορίας. Μέσα από τα λόγια και τις πράξεις τους χτίζεται το πορτρέτο του – άλλοτε πονηρού και άλλοτε καλοπροαίρετου – Τούρκου. Ποια όμως θα διεκδικήσει τελικά τον αήττητο παλαιστή στην ερωτική παλαίστρα; Ποιες θα είναι οι συνέπειες στους υπόλοιπους της παρέας, που ζούνε και εμπνέονται από την περιρρέουσα ατμόσφαιρα που δημιουργεί η παρουσία του παλαιστή; Ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα που διαδραματίζεται στα πρώτα χρόνια του αιώνα μας, από το 2001 μέχρι το 2008, και σε διαφορετικές πόλεις: Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Σέρρες, Ξάνθη, Αδριανούπολη, Κωνσταντινούπολη.
Στις εκδόσεις Πατάκη εκδόθηκε το 2015 το έργο «Ο ξεχασμένος άγγελος των Φιλίππων. Ο αναπόφευκτος τόπος».
Πρόκειται για έναν μονόλογο και ένα αφήγημα με κοινές αναφορές στην Ιστορία, τους μύθους, τις λατρείες και τις ζωές των ανθρώπων της ευρύτερης περιοχής των Φιλίππων.
Ο ξεχασμένος άγγελος «γράφτηκε ειδικά για την παράσταση “Οι επτά άγγελοι των Φιλίππων” στα πλαίσια του Φεστιβάλ Φιλίππων και Καβάλας 2015. Πρόκειται για την αφήγηση του Άγγελου, ενός ντόπιου καντινιέρη. Ενός ανήσυχου άντρα που κουβαλάει από τη φύση του μια τρέλα και που, μέσα από μιαν αινιγματική οραματική επαφή, αποκαλύπτει μια κρυμμένη ιστορία και μεταμορφώνεται σε έναν διαχρονικό άγγελο τραγωδίας. Στο αφήγημα “Ο αναπόφευκτος τόπος”, ο συγγραφέας, με μια πανοπτική ματιά από το πατρικό του στους πρόποδες του Παγγαίου, καταγράφει τις προσωπικές του μνήμες, τις επισκέψεις και τις συγγραφικές του επιρροές από τον κάμπο των Φιλίππων, τον αρχαιολογικό χώρο και το αρχαίο θέατρο. Ένας τόπος με μυστική δύναμη και υποβλητική ομορφιά που κάθε φορά ανακαλύπτεται λες και είναι η πρώτη».
*
Ο Γιώργος Χ. Μπαλούρδος για το πλούσιο λογοτεχνικό έργο του Θ. Γρηγοριάδη. Σε κείμενο της 8ης Αυγούστου 2015 που βρήκα στο Διαδίκτυο διαβάζω ανάμεσα στα άλλα:
«Σίγουρα ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης, είναι μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μυθιστορηματικές φωνές της εποχής μας, έχει την ευχέρεια της σύνθεσης, διαθέτει την αμεσότητα της ανάπλασης, την μυθιστορηματική αποτελεσματικότητα της σύνθεσης, χειρίζεται με μαεστρία την γλώσσα που χρησιμοποιεί, έχει μυθιστορηματικό στόχο, χρησιμοποιεί έξυπνα την τεχνική της κινηματογραφικής ροής στην σύνθεση ή αποσύνθεση των ιστοριών του, προσλαμβάνει και χρησιμοποιεί διακριτικά και συστηματικά όταν του είναι απαραίτητα τα ιστορικά και πολιτικά στοιχεία της εποχής και της γενιάς του, τροφοδοτεί διακριτικά με πολιτιστικές πληροφορίες τις συγγραφικές του υποθέσεις».
Δύο έργα του Θ. Γρηγοριάδη που κυκλοφόρησαν το 2018 και 2019 έχουν σχέση με την ιδιαίτερη πατρίδα του.
«Γιατί πρόδωσα την πατρίδα μου ( Πατάκης 2018):
«Από το Παγγαίο, την Καβάλα, τον Έβρο µέχρι την Αθήνα, αλλά και τη Σαµψούντα, την Τυνησία, τη Συρία, το Βερολίνο και τη Στοκχόλµη, οι άνθρωποι διασχίζουν σύνορα, πολιτισµούς και προσωπικά όρια, βιώνουν ιστορικές αλλαγές, διεκδικούν διαφορετικές ταυτότητες, αναζητούν µια καινούργια αρχή ή και το άδοξο τέλος τους, ακροβατούν ανάµεσα στο πάθος για τη ζωή και στο βάρος µιας απώλειας.
Οικογενειακές ιστορίες, αδιέξοδες σχέσεις και παθιασµένοι έρωτες, µοναχικοί και αινιγµατικοί άνθρωποι, αποτραβηγµένοι και περιθωριακοί χαρακτήρες, µετανάστες και πρόσφυγες, πόρνες και τραβεστί, µικροαστοί και αγρότες, άνθρωποι της γειτονιάς αλλά και φερµένοι από τα όνειρα.
Είκοσι έξι ανθρώπινες ιστορίες, δοσµένες µε χιούµορ και συγκίνηση, γραµµένες την τελευταία εικοσιπενταετία, καταγράφουν τις συµπεριφορές και τις αλλαγές σε σχέση µε την κοινωνία και την Ιστορία, συνθέτοντας µία πολύχρωµη τοιχογραφία µέσα στην οποία κάθε αναγνώστης µπορεί να αναγνωρίσει και τη δική του φωνή».
«Το τραγούδι του πατέρα ( Εκδόσεις Πατάκη 2019):
«Στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα, σε ένα καπνοχώρι του Παγγαίου τρεις νέοι αγρότες, προσφυγόπουλα και κανταδόροι στις γειτονιές των κοριτσιών, φτιάχνουν ένα µουσικό τρίο, κιθάρα, ακορντεόν και βιολί, το Τρίο Καντάδα. Παίζουν στους γάµους και στις γιορτές του χωριού, τραγουδάνε ισπανόφωνα τραγούδια και γράφουν ένα δικό τους τανγκό. Ονειρεύονται µια καριέρα παραπέρα, όµως είναι ερασιτέχνες και δεµένοι µε τον κάµπο. Ο κιθαρίστας ήταν ο πατέρας µου. Πρόλαβα να τους γνωρίσω παιδί, τους ακολούθησα στα γλέντια και στις νυφιάτικες αυλές. Χρόνια µετά αποφάσισα να γράψω την ιστορία τους σε ένα µικρό βιβλίο, µε φωτογραφίες που συµπληρώνουν το κείµενο. Ήθελα µια γραφή εξοµολογητική και βιωµατική, διάσπαρτη µε ιστορίες αληθινές, σαν να βγαίνουν από µυθιστόρηµα. Ένα βιβλίο που να ακούγεται σαν τραγούδι. Ένα τραγούδι για τον πατέρα, τους φίλους του και τη γενιά τους, µια γενιά που πάλεψε να ορθοποδήσει, που τόλµησε να ονειρευτεί µε κέφι και ελπίδα».
Φρονώ ότι το έργο του Θοδωρή Γρηγοριάδη είναι ένας σημαντικός κρίκος στη λογοτεχνία της περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Θα έλεγα μάλιστα ότι στην «Τοπική Ιστορία», που πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητη στην εκπαίδευσή μας, η εργογραφία του Γρηγοριάδη είναι αυτονόητη ύλη.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021
