ΜΟΥΡΑΤΗΣ ΚΟΡΟΣΙΑΔΗΣ: ΑΤΡΑΠΟΙ ΛΟΓΟΥ ΑΠΟ ΤΟ «ΣΥΝΘΗΜΑ» ΣΤΙΣ «ΉΜΕΡΕΣ ΗΜΕΡΕΣ»
Εισήγηση του Θανάση Μουσόπουλου ΞΑΝΘΗ, Δευτέρα 6 Σεπτεμβρίου 2021 Οργάνωση: Σύλλογος Φίλων Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης & Παράδοσης

 Στο τελευταίο διάστημα ασχολούμαι με τους δημιουργούς όχι μόνο της Θράκης αλλά και της Ανατολικής Μακεδονίας. Η αλήθεια είναι ότι κατά τα πενήντα χρόνια που ανακατεύομαι με τα κοινά και τον πολιτισμό, γνώρισα πολλούς και πολλές εκπροσώπους των γραμμάτων και τεχνών από την Καβάλα και τη Δράμα. Ανάμεσα στους νέους δημιουργούς, είμαι χαρούμενος που γνώρισα έναν γείτονα συγγραφέα από τη Δράμα, συνάδελφο εκπαιδευτικό και επιπλέον με φιλοσοφικές σπουδές σε διδακτορικό και μεταδιδακτορικό επίπεδο. Δεν μου φάνηκε καθόλου παράξενο, όταν, διαβάζοντας  τα εννιά διηγήματα της πρώτης του συλλογής «Το σύνθημα» συνάντησα το χώρο και το χρόνο μου  στη σκέψη και στην περίσκεψή του. Γιατί, αναμφίβολα διαβάζοντας ένα βιβλίο – και δη λογοτεχνικό – ο αναγνώστης κουμπώνει με τον συγγραφέα κατά έναν καθαρά προσωπικό τρόπο και με την άποψη αυτή γίνεται συνδημιουργός. Συνηθίζω να λέω ότι η αξία του συγγραφέα αποδεικνύεται από το δεύτερο βιβλίο του. Επί του προκειμένου η νέα συλλογή του Μουράτη «Ήμερες ημέρες» επισφραγίζει τη μεγάλη του και πρωτοπόρα αξία. Είχαμε ετοιμαστεί να παρουσιάσουμε την πρώτη συλλογή, όταν μπήκε «απαγορευτικό».  Θα σας παρουσιάσω και το πρώτο βιβλίο του που προεικάζει το δεύτερο, στο οποίο θα επικεντρωθεί η αγαπητή Βασιλική Στρώλη.

  O Μουράτης Κοροσιάδης γεννήθηκε το 1960 στη Δράμα. Αποφοίτησε από το Τμήμα Γερμανικής Φιλολογίας και Γλώσσας του ΑΠθ. Οι μεταπτυχιακές και διδακτορικές του σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠθ αναφέρονται στις απόψεις του Αυστριακού φιλοσόφου L. Wittgestein σχετικά με τη γλώσσα, τα όριά της και τη σιωπή, καθώς επίσης και με τα πολιτικά-εντροπικά χαρακτηριστικά της τέχνης του 19ου και 20ού αιώνα. Εκπονεί μεταδιδακτορική έρευνα στο τμήμα των Πολιτικών Επιστημών του ΑΠθ σχετικά με τον λαϊκισμό. Το 2017 εξέδωσε μια διαδικτυακή συλλογή διηγημάτων με τίτλο “Επιστολές στον καθρέφτη”.

  Διαβάζοντας και απολαμβάνοντας τα διηγήματα του Συνθήματος, και στη συνέχεια των Ήμερων ημερών έφερα στο νου  μου συγγραφείς με φιλοσοφική διάσταση στα έργα τους. Τον δικό μας θρακιώτη Γεώργιο Βιζυηνό και τον γερμανόφωνο Φραντς Κάφκα. Και οι δύο συγγραφείς έχουν φιλοσοφικό υπόβαθρο. Το ίδιο συμβαίνει με τον συγγραφέα που παρουσιάζουμε σήμερα. Ο Μουράτης Κοροσιάδης το 2015 υπέβαλε στο Αριστοτέλειο ΠΘ και εγκρίθηκε η διδακτορική του διατριβή με τίτλο «Γλώσσα, τέχνη και σιωπή: έρευνα με αφετηρία τις σκέψεις των Βιτγκενστάιν, Κάφκα και Ζβάιγκ».

   Στο παλιότερο άρθρο μου «Η σχέση της Φιλοσοφίας με τη Λογοτεχνία –  η περίπτωση του Νίκου Καζαντζάκη» αναφέρομαι στη «λογοτεχνίζουσα φιλοσοφία (που) είναι γνωστή από την εποχή του Πλάτωνα, ο οποίος παρουσίασε τις φιλοσοφικές του απόψεις σε έξοχα λογοτεχνικά κείμενα. Στα νεότερα χρόνια, ο Βολταίρος με τις Φιλοσοφικές επιστολές, ο Ρουσσώ με τη Νέα Ελοΐζα, ο Νίτσε με τον Ζαρατούστρα και αργότερα ο Σαρτρ με το Κεκλεισμένων των θυρών, παρουσιάζουν φιλοσοφία με τη μορφή λογοτεχνικού κειμένου […] Η φιλοσοφία από την άλλη τροφοδότησε έργα της λογοτεχνίας. Ο Δάντης, ο Γκαίτε, ο Ντοστογιέφσκι, ο Κάφκα, ο Καμύ, η Σιμόν ντε Μπωβουάρ παρουσίασαν έργα υψηλής λογοτεχνικής αξίας που διακρίνονται για τις φιλοσοφικές ιδέες και ρίζες τους».

  Θα ξεκινήσω την προσέγγισή μου με το Σύνθημα. Στα  εννέα διηγήματα της συλλογής του Μουράτη μέσα από τα γεγονότα και τους ήρωες και τις ηρωίδες και πέρα από αυτά υπάρχει το διαχρονικό, το καθολικό και ενίοτε το οικουμενικό.

  Το κάθε διήγημά του αποτελεί έναν ολοκληρωμένο κόσμο με δυναμικές σχέσεις λόγου και σιωπής. Θα επιχειρήσω να παρουσιάσω κάποιες πλευρές που δικαιολογούν την προσέγγιση των έργων του ως προτύπων φιλοσοφικών διαστάσεων καθημερινής χρήσης.

     Ένα θέμα συμπαθές στο συγγραφέα σε πολλά διηγήματά του  είναι ο χορός. Ο χορός μπορεί να είναι ομαδικός ή ατομικός. Σημειώνεται ότι ο ομαδικός χορός εκτός από ιστορία (παράδειγμα ο χορός στη Θράκη) περιέχει και κοινωνικό βάθος. Το πιο σημαντικό είναι η ταύτιση του ομαδικού χορού με τη ζωή – είναι προσομοίωση της ζωής. Από την άλλη η ζωή είναι μια προσομοίωση του χορού.   Ανάλογο πρότυπο είναι και το παιχνίδι, που κατά τον συγγραφέα είναι μια πολύ σοβαρή υπόθεση. Όλα ξεκινούν από ένα παιχνίδι. Είναι μέσο επικοινωνίας και προσέγγισης. Υπό την έννοια αυτή θα λέγαμε ότι είναι παράλληλο του ότι:  Κάποιος σχεδιάζει το παιχνίδι, το στήνει και εμείς μπαίνουμε σ’ αυτό ανύποπτοι.

  Σε πολλά διηγήματά του ο συγγραφέας παρουσιάζει και ασχολείται επίσης  με θέματα που σχετίζονται με τη γλώσσα.  Πολλές ηρωίδες του είναι γυναίκες.  Πολύ ωραία προσεγγίζει το θέμα του γλωσσικού σεξισμού, όπως την αντιμετωπίζουμε στην εξωφρενική  φράση «γυναικεία αντρεία» [παράδειγμα στη σελ. 28].  Γλώσσα και σιωπή – όπως μέρα και νύχτα. Η αντίθεση αυτή λειτουργεί στις ανθρώπινες σχέσεις, δημιουργεί όμως και την τέχνη. Θέλουμε να σιωπήσουμε, να κρυφτούμε, ο άλλος όμως γίνεται καταπατητής της σιωπής μας. Στην τέχνη πάλι, στη μουσική, στη ζωγραφική, στη λογοτεχνία. Το παρόν αναδεικνύεται από το απόν – σιωπή, σκιά, απόκρυψη   Έτσι οδηγούμαστε και στην   έννοια του διπλού.  Σε πολλά σημεία των διηγημάτων συναντούμε το διπλό αυτό, με ποικίλες μορφές. Ζωντανοί και νεκροί, καθρέφτης, η άλλη πλευρά των πραγμάτων.  Είναι θα έλεγα φροϋδικής προέλευσης η έννοια του υπόγειου σπηλαίου που καθορίζει την επάνω ζωή.

  Επίσης μιλά για αρχαία Ελλάδα αλλά και για πλανήτη. Συναντούμε τον Ορφέα, τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη, την ιστορία της Θράκης και της ευρύτερης περιοχής), αλλά και για έναν Πλανήτη χωρίς χρόνο – που μας θυμίζει τον Μικρό Πρίγκιπα του αγαπητού μας των παιδικών και όχι μόνο χρόνων Εξυπερύ.  Εξαιρετική η αναφορά στον πλανήτη του Κοροσιάδη – θα επανέλθω.

   Το τελευταίο διάστημα ξαναδιαβάζω τα διηγήματα του Έντγκαρ Άλλαν Πω. Μου τον  θυμίζει ο Κοροσιάδης, αναφέρω  για παράδειγμα το διήγημά του «Το Μαύρο Τετράγωνο», που πέρα από το νεορεαλιστικό του στοιχείο  κρύβει μια βαθύτατη φιλοσοφική προσέγγιση και διάσταση. Τα διηγήματα κινούνται πέραν από ηθογραφικά και νατουραλιστικά στοιχεία, μεταβαίνοντας σε άλλο επίπεδο.

    Σε ένα λεωφορείο του ΚΤΕΛ, ταξιδεύει ένας καθωσπρέπει κύριος, που κάθεται (εξ ανάγκης) δίπλα σε έναν γερο – παππού (που κατά τη γνώμη του κυρίου, δεν καλάκουγε και ήταν μάλλον χαμηλής λαϊκής στάθμης). Ο κύριος λειτουργούσε με προκαταλήψεις. Κάποια στιγμή ανακαλύπτει ότι ο παππούς λύνει σταυρόλεξο. Αυτός ξέρει και θέλει να τον βοηθήσει – επιβάλλοντας βέβαια τις απόψεις του. Τελικά ο ηλικιωμένος συνεργάζεται μια χαρά με μια κοπέλα. Είναι ένα τρίγωνο σχέσεων με άξονες τη συνεργασία – την απομόνωση – την επιβολή. Σε πολλά σημεία του κειμένου του ο συγγραφέας «φιλοσοφεί» για τη ζωή, για το σταυρόλεξο και το σκάκι (πάλι παιχνίδια).  Ένα απόσπασμα (σελ. 138 – 9) νομίζω συμπυκνώνει και περιέχει και τον τίτλο της συλλογής.

«Τι σχέση έχει η ζωή με το σταυρόλεξο; Τι λες τώρα;»

«Φαντάσου το σαν μια αναλογία. Μόνο όταν ολοκληρωθεί το σταυρόλεξο, μόνο τότε έχεις κάποια σιγουριά. Κάποια εποπτεία. Το ίδιο δεν συμβαίνει και με τη ζωή; Μόνο όταν ολοκληρωθεί, καταλαβαίνει κανείς αν τα μαύρα στίγματα, τα μαύρα τετραγωνάκια, ήταν στη σωστή θέση και έδωσαν το σύνθημα, τόσο για το τέλος όσο και για μια καινούρια αρχή. Τότε όμως είναι αργά. Και για το σταυρόλεξο και για τη ζωή».

  Αφού προσεγγίσω πολύ σύντομα τη δεύτερη συλλογή με τον τίτλο «Ήμερες Ημέρες», θα διαβάσω κλείνοντας δύο αποσπάσματα ένα από το πρώτο βιβλίο και ένα από το δεύτερο για να ρωτήσω τον συγγραφέα. Από την πρώτη συλλογή, στο διήγημα Το Αντάμωμα, σελ. 16 και από τη δεύτερη συλλογή, στο διήγημα η Σιωπή, σελ. 79 – 80, διαβάζω λίγες γραμμές.

  Η συλλογή «Ήμερες Ημέρες» αποτελείται από δεκαπέντε διηγήματα. Οι γενικές γραμμές  συγκλίνουν με τα κείμενα  της πρώτης συλλογής.  Η θεματολογία σε πολλά σημεία είναι παρόμοια. Η τέχνη, η καθημερινή ζωή, οι σχέσεις των ανθρώπων, η επικοινωνία ζωής και θανάτου, ζωντανών και νεκρών είναι διαρκής και, θα έλεγα, μοτίβο δημιουργικής ανάπλασης της πραγματικότητας. Το ερώτημα, τι είναι αληθινό και τι όχι, τι πραγματικό και τι φανταστικό, είναι ένα λάιτ μοτίβ θα λέγαμε της φιλοσοφικής του προσέγγισης.  Η δική του συμβολή συνδέεται με το ηρακλείτειο «τα πάντα ρει»:

«Όποιος δεν προσαρμόζεται στις αλλαγές είναι καταδικασμένος  […] Το αποδεικνύει η φύση. Όποια ζώα δεν προσαρμόστηκαν , χάθηκαν. Το ίδιο ισχύει και για τον άνθρωπο και τις κοινωνίες που δημιουργεί. Πρέπει να τις ανασυγκροτεί, να τις αναπροσαρμόζει στις εποχή του, στις ανάγκες του» (σελ. 85).

Η λεγόμενη κρίση περιγράφεται σε πολλά σημεία με ποικίλους τρόπους, ενώ  στο αριστούργημα της συλλογής «Τα δώρα των Δαναών»  γίνεται αναφορά στη σημερινή κατάσταση «Στην Κίνα ξεκίνησε μια επιδημία. Πεθαίνουν άνθρωποι εκεί. Λέτε νε έρθει και κατά δω το κακό;» (σελ. 201).

  Το άλλο αριστουργηματικό διήγημα της συλλογής είναι «Η σιωπή», απόπου θα διαβάσουμε απόσπασμα μετά το απόσπασμα από «Το αντάμωμα» της πρώτης συλλογής.

  Η ερώτηση και η απορία μου είναι;

  Ο Συγγραφέας, ο Ποιητής, η Τέχνη γενικά, αναζητά ένα άλλον πλανήτη;  Επιδιώκει να κατοικήσει στον νέο πλανήτη του Σύμπαντος;

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2021