«Φιλοσοφικός, Ιστορικός και Ποιητικός Βίος»
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΑ 50 ΧΡΟΝΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Του Θανάση Μουσόπουλου

Φιλόλογου – συγγραφέα – ποιητή

  Πριν από μερικά χρόνια, στις 10-5-2008 οργανώθηκε τιμητική εκδήλωση από την Ένωση Συγγραφέων Ν. Σερρών στις Σέρρες, με παρουσίαση του έργου μου. Στην εκδήλωση ευχαριστώντας τους οργανωτές και ομιλητές, παρουσίασα το κείμενο που ακολουθεί. Νομίζω ότι χαρακτηρίζει τα 50 χρόνια παρουσίας μου στα Γράμματα και στον Πολιτισμό.

*

Μπορεί να θεωρηθώ τρίγαμος ή τρισδιάστατος.

Βέβαια, αυτό που με ενδιαφέρει πρώτιστα είναι να ζω εγώ ευτυχισμένα – με όποιους τρόπους  νιώθω την ευτυχία – να ζω ευτυχισμένα μέσα σε ένα κατά το δυνατόν ευτυχισμένο ανθρώπινο και φυσικό περιβάλλον. Με ενδιαφέρει να έχω ισορροπία μέσα σε ένα επίσης ισορροπημένο οικογενειακό, επαγγελματικό, κοινωνικό, εθνικό και οικουμενικό περιβάλλον. Και πασχίζω, κατά το δυνατό, να λειτουργώ κάθε στιγμή ταυτόχρονα σε σχέση με όλες αυτές τις ισορροπίες.

Όταν ήμουν νεότερος είχα διαλέξει ως μέσον πιο πολλούς δρόμους. Τώρα που σε λίγες μέρες μπαίνω στα εξήντα, έχω καταλήξει σε τρεις δρόμους: τον φιλοσοφικό, τον ιστορικό και τον ποιητικό. Γι’ αυτό σας είπα πως νιώθω τρίγαμος.

Ο Φιλοσοφικός δρόμος με βοηθά να προβώ στις αναγκαίες αφαιρέσεις και γενικεύσεις ώστε να προσεγγίσω τα πράγματα και τους ανθρώπους μέσα στις σχέσεις και στις αλληλεπιδράσεις τους από την αναγκαία απόσταση.

Ο Ιστορικός δρόμος με βοηθά να δω τα πράγματα μέσα στην εξέλιξη και στην πορεία τους, ώστε να κατανοώ τις βαθύτερες αιτίες που κρύβονται στα πράγματα. Είναι πολύ αστείο να λέμε «τούτο ή το άλλο είναι πολύ παλιό» εννοώντας το 2000, όταν η ανθρώπινη παρουσία απλώνεται σε εκατομμύρια χρόνια … [Παρένθεση μεταγενέστερη: να προσθέσω ότι τα τελευταία χρόνια μελετώ Χαράρι, Χομπσμπάουμ και Γιάλομ, που συνδράμουν στη σκέψη μου – κάτι θα παρουσιάσω του χρόνου. Στα μαθήματά μου στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, θέλω να δείξω στα παιδιά ποιο είναι το παλιό και ποιο είναι το σύγχρονο].

Και έμεινε ο τρίτος δρόμος, ο Ποιητικός. Θα τον αφήσω για αργότερα.

*

Η Τέχνη, και ειδικότερα η Ποίηση, για πολλούς ανθρώπους της εποχής μας θεωρείται κάτι το περιττό ή και είδος πολυτελείας. Ξεχνούμε συχνά ότι, αν προσεγγίζουμε την πραγματικότητα μόνο με την ξηρή λογική και την επιστήμη, θα τρελαθούμε. Το θέμα είναι, τι κάνουμε για να εκτονωθούμε δημιουργικά, όταν αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα που μας πιέζει – και δόξα τω θεώ – πολλά είναι τα προβλήματα που μας συνθλίβουν, από την πρώτη στιγμή της σύλληψής μας.

Η ποίηση για τον ποιητή αλλά και για τον αναγνώστη μπορεί, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, να αποτελεί ένα μέσο εκτόνωσης. Η ποίηση, όταν τη γράφεις και όταν τη διαβάζεις, είναι ‘φάρμακο’, όχι ‘πανάκεια’, για να αντιμετωπίσεις την παθολογία του ανθρώπου και της εποχής. Όταν έχεις ένα πρόβλημα, καταφεύγεις στην επιστήμη, στη θρησκεία, στην πολιτική, στην τέχνη. Ο κάθε χώρος, είναι ένα καταφύγιο που δεν είναι μοναδικό, είναι όμως αναντικατάστατο.

Όπως σημειώνει ο Ερνστ Φίσερ στο περίφημο βιβλίο «Η Αναγκαιότητα της Τέχνης» ο καλλιτέχνης είναι ένας αντιπρόσωπος, ένας εντεταλμένος της κοινωνίας. Δεν ασχολείται με τη δική του τύχη, αλλά με την τύχη της κοινωνίας. Αυτή είναι η κοινωνική του αποστολή.

Ο άνθρωπος αλλοτριώθηκε και διασπάσθηκε. Ο καλλιτέχνης έχει ως αποστολή να αποκαθιστά την καταστραμμένη ενότητα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος πλήρωσε πολύ ακριβά την άνοδό του σε πολυπλοκότερες, παραγωγικότερες και ανώτερες μορφές της κοινωνίας. Έτσι μέσω της τέχνης επιστρέφει από το ατομικό στο συλλογικό. Βέβαια, ο καλλιτέχνης με το έργο του εκφράζει την ατομικότητά του αλλά ταυτόχρονα εκφράζει και νέες διαδικασίες που συντελούνται μέσα στην κοινωνία.

Σε μια παρακμάζουσα κοινωνία πρέπει και η τέχνη, αν δεν ψεύδεται, να αντικατοπτρίζει την παρακμή, και, αν δε θέλει να απιστήσει στην κοινωνική της λειτουργία, να παριστάνει τον κόσμο σαν κάτι μεταβλητό και να συμβάλλει στην αλλαγή του. Ο μηδενισμός είναι συνάρτηση της παρακμής και της αλλοτρίωσης, γι’ αυτό επηρεάζει και τον δημιουργό και το κοινό του έργου τέχνης.

Ο Αντώνης Σαμαράκης μιλώντας το Μάη του 1994 κατά την αναγόρευσή του ως επιτίμου διδάκτορα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διάβασε ένα διήγημα με τίτλο «Η αναγόρευση», με το οποίο διατυπώνει τις θέσεις του για τη λογοτεχνία και το ρόλο της. Ένα μικρό απόσπασμα αυτού του θαυμάσιου και καίριου κειμένου:

«Οι ώρες είναι τόσο κρίσιμες για όλους μας, συγγραφείς και μη, και συνεπώς εκείνος που εκφράζεται με τη λογοτεχνία, με την τέχνη, θα μπορούσε με να είναι η φωνή του αλλά συγχρόνως και η φωνή αυτών που ‘δεν έχουν φωνή’.  Είναι τόσοι γύρω μας, πλάι μας, που αδίκως πάσχουν, είναι σε βάσανα, σε μοναξιά όχι παθολογική αλλά λόγω ανωτέρας βίας, κοινωνικής βίας, είναι σε αποξένωση, οι ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι, σε φυλακές και σε εξορίες από ολοκληρωτικά καθεστώτα, είναι σε μαρτύρια σώματος και πνεύματος και ψυχής, είναι εν σκότει και σκιά θανάτου…

Η λογοτεχνία, η τέχνη, είναι δύναμη. Πολλές ευεργετικές ανακατατάξεις στην πορεία της ανθρωπότητας οφείλονται στη βραδυφλεγή αλλά σταθερή και σε βάθος διάτρηση συνειδήσεων που κατορθώνει η λογοτεχνία. Έτσι, καρποφορεί σιγά σιγά ο σπόρος  διαμαρτυρίας και εξέγερσης».

*

Στην εκδήλωση που οργάνωσε η ΦΕΞ (στις 13 Μαΐου 2019)  στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Ξάνθης: «Η Ξάνθη στο έργο του Θανάση Μουσόπουλου» συμπλήρωσα το κείμενο  «Φιλοσοφικός, Ιστορικός και Ποιητικός Βίος». Παραθέτω   δύο αποσπάσματα.

Η Τέχνη γενικά και η Ποίηση ιδιαίτερα είναι ένα φάρμακο που μπορεί – πρόσκαιρα ίσως – να αντιμετωπίσει κάποια από τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου.

Γι’ αυτό από πολύ μικρός, εδώ και εξήντα χρόνια, ασχολούμαι με την ποίηση. Και όταν λέω ποίηση, όπως έγραψε η κόρη μου σε ένα ποίημα, όλοι οι άνθρωποι ποιούν, «αν όχι με σοφία, / τουλάχιστον με καλή προαίρεση». Χαίρομαι γιατί και η κόρη μου (με έχει ξεπεράσει βέβαια πάρα πολύ – το λέω όχι ως πατέρας αλλά ως συμπολίτης), η Ξάνθη δείχνει την αξία της.

Αυτό είπα και στην εκδήλωση της Θεσσαλονίκης  με θέμα: «Το  περιοδικό Θρακικά Χρονικά του Στέφανου Ιωαννίδη και η λογοτεχνία  της Ξάνθης του 20ού αιώνα» – Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 16^η  Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 11 Μαΐου 2019  (στο πλαίσιο του ετήσιου εορτασμού «Ξάνθη 1919 – 2019. Εκατό χρόνια ελεύθερης ζωής»

«Φέτος γιορτάζουμε τα 100 χρόνια ελεύθερης ζωής. Η αξία μας 4^ης Οκτωβρίου 1919,  αποδεικνύεται από το τι ακολούθησε στην Ξάνθη και στην περιφέρειά της. Αυτό οφείλουμε να τονίσουμε στον εφετινό εορτασμό […]    Η Ξάνθη δεν είναι μόνο η πόλη του καπνού, είναι η πόλη του πνεύματος. Γι’ αυτό είναι άξια της ελευθερίας που απόκτησε το 1919.

*

Χαίρομαι  που γεννήθηκα και πορεύτηκα στην Ξάνθη με την τόσο  μεγάλη πνευματική παράδοση. Βαδίζοντας στους δρόμους φιλοσοφίας, ιστορίας και ποίησης, εδώ και πενήντα χρόνια.  Κάτι κατάφερα…

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2021