ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ Ο ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ ΝΕΟΥ ΤΥΠΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Β. ΡΟΥΔΟΜΕΤΩΦ (1933 – 2017)
Του Θανάση Μουσόπουλου
Του Θανάση Μουσόπουλου
Το τελευταίο χρονικό διάστημα καταπιάστηκα με τη μελέτη και παρουσίαση της τέχνης του λόγου, της λογοτεχνίας ειδικότερα και του πολιτισμού ευρύτερα, της περιοχής Ανατολικής Μακεδονίας. Στο παρελθόν ασχολήθηκα κυρίως με τη Θράκη. Με τη νέα μου προσπάθεια φιλοδοξώ να αναδείξω γενικότερα τα πλαίσια της περιφερειακής συνείδησης Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Ήδη προσέγγισα αρκετούς δημιουργούς της Καβάλας και της Δράμας. Εδώ και πολλές δεκαετίες γνώρισα το έργο ή και προσωπικά πολλούς/πολλές που γράφουν, δημοσιεύουν, παρουσιάζουν. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι που ενεργούν κάπως διαφορετικά.
Στην Ξάνθη, χρησιμοποίησα τον όρο «ευεργέτης» για τον Θωμά Εξάρχου, τον Στέφανο Ιωαννίδη, τον Πέτρο Γεωργαντζή, την Κατίνα Βέικου Σεραμέτη. Ευεργέτες, γιατί εκτός από το όποιο δικό τους έργο, φρόντιζαν και το ευρύτερο καλό. Κλασικά ευεργέτης είναι «αυτός που πρόσφερε βοήθεια, ιδίως οικονομική, για να πραγματοποιηθεί κάποιο έργο χρήσιμο στο κοινωνικό σύνολο – που προσφέρει χρήματα για κάποιον σκοπό». Από το 2007, μάλιστα, καθιερώθηκε η Ημέρα Μνήμης των Εθνικών μας Ευεργετών.
Οι Ευεργέτες «νέου τύπου» εκτελούν άλλα έργα. Μελετώντας τα μεταπολεμικά δρώμενα της Καβάλας συνάντησα την προσωπικότητα του Νικολάου Β. Ρουδομέτωφ (1933 – 2017). Τον γνώρισα και τον συνάντησα από κοντά μερικές φορές, περισσότερο όμως συνάντησα το έργο του ως πηγή και μήτρα δράσεων της γειτονικής μας Καβάλας. Κατεξοχήν έργο του το Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας.
Λίγα λόγια πρώτα για τη ζωή και το έργο του Νικόλαου Ρουδομέτωφ.
Ο Νικόλαος Β. Ρουδομέτωφ γεννήθηκε στην Καβάλα στις 28 Ιουλίου 1933. Γονείς του ήταν οι Βίκτωρ Ρουδομέτωφ, τοπογράφος μηχανικός, εμιγκρές Ρωσικής καταγωγής, και Αγγέλα Νισήμ. Ο Νικόλαος Ρουδομέτωφ ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Καβάλα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο Πόλεμο, και συνέχισε για ένα διάστημα τις σπουδές του στην τότε Δυτική Γερμανία. Το 1957, λόγω της κατάστασης της υγείας του πατέρα του, αναγκαστικά διέκοψε τις σπουδές του και επέστρεψε στην Καβάλα όπου και δραστηριοποιήθηκε στον κατασκευαστικό τομέα. Ίδρυσε και διεύθυνε μέχρι το 1982 την Ανώνυμη Τεχνική Εταιρεία ΡΟΥΔΟΜΕΤΩΦ Α.Ε.
Τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και μέσω φορέων εκτέλεσε εκτεταμένο φιλανθρωπικό έργο, όπως πχ η αποστολή υλικού στην ελληνική κοινότητα της Βορείου Ηπείρου στις αρχές της δεκαετίας του ’90, αλλά και η στήριξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως. Υπήρξε επίσης σημαντικός συλλέκτης και συγγραφέας ή/και επιμελητής έργων καθώς και άτομο με μεγάλη δημόσια παρουσία στην πνευματική ζωή της πόλης.
Οι πρώτοι φάκελοι με αρχειακό υλικό έχουν χρονολογία συλλογής 1959, ενώ από το 1965 άρχισε η συστηματική εργασία περισυλλογής και διάσωσης ιστορικών τεκμηρίων της περιοχής. Πρέπει να σημειωθεί ότι διετέλεσε επίσης για πολλές δεκαετίες φανατικός συλλέκτης πετρωμάτων, γραμματοσήμων, νομισμάτων, βιβλίων, χαρτών, καρτ ποστάλ, CDs & DVDs.
Με την συνταξιοδότηση του το 1997, αποφάσισε να ιδρύσει το Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας (ΙΛΑΚ) ως αστική εταιρεία μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Διετέλεσε Πρόεδρος του ΙΛΑΚ έως το θάνατο του στις 27 Οκτωβρίου 2017. Μέσω του ΙΛΑΚ, ο Νικόλαος Β. Ρουδομέτωφ εξέδωσε μεταξύ του 1997 και του 2017, μια σειρά από συγγράμματα, αλλά και πρακτικά συνεδρίων, και άλλα έργα.
Η πρώτη του συγγραφική παρουσία γίνεται το 1991 με την έκδοση του βιβλίου για τα τοπικά νομίσματα της ύστερης Οθωμανικής περιόδου, ενώ ένα από τα πρώτα έργα που δημοσιεύονται από το ΙΛΑΚ αφορά τον Κώδικα της Δημογεροντίας της Καβάλας των ετών 1895 – 1908. Επιπλέον ο Νικόλαος Ρουδομέτωφ συνέγραψε σειρά παρουσιάσεων και δημοσιεύσεων από την δεκαετία του ’80. Έλαβε μέρος ως εισηγητής σε πολλά Ελληνικά και διεθνή συνέδρια όπου και παρουσίασε πηγές και στοιχεία της τοπικής ιστορίας της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, με επίκεντρο τις πόλεις Δράμα – Καβάλα – Ξάνθη.
Ξεχωριστή μνεία πρέπει να γίνει στα τρία συνέδρια Βαλκανικής και τοπικής ιστορίας τα οποία οργάνωσε μέσα από το ΙΛΑΚ (2001, 2005 και 2010), των οποίων τα πρακτικά επιμελήθηκε ο ίδιος προσωπικά, και τα οποία είναι διαθέσιμα μέσω του ΙΛΑΚ. Στα πρακτικά των συνεδρίων έχουν δημοσιεύσει εργασίες τους δεκάδες Έλληνες και ξένοι πανεπιστημιακοί και ερευνητές. Επίσης σημαντικής σημασίας είναι το πολύτομο έργο του «Τετράδια Βουλγαρικής Κατοχής», το οποίο αποτελεί σημαντική πηγή για την τοπική ιστορία του 20ου αιώνα. Ιδιαιτέρως πρέπει να αναφερθεί η συνεργασία του ΙΛΑΚ με ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια (ΑΠΘ, ΔΠΘ, Πανεπιστήμιο Κύπρου κ.ά.) και Ιδρύματα. Το έργο του τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και μέσω του ΙΛΑΚ, έχει γίνει αντικείμενο δημόσιου επαίνου. Ο Δήμος Καβάλας τον τίμησε μετά θάνατο (24/11/2017), ενώ σχετικοί έπαινοι είχαν δοθεί επίσης από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών και άλλους φορείς.
*
Συμπληρώνοντας την παρουσίαση του πολύπλευρου έργου του Νικόλαου Ρουδομέτωφ, θα του δώσουμε το λόγο για κάποιες δικές του ανάσες για τη μεγάλη αγάπη του, την Καβάλα (2005):
Πώς ήταν η ζωή στην προκατοχική Καβάλα;
Η Καβάλα είχε μια πολύ έντονη κοινωνική ζωή πριν από την Κατοχή 1941 – 44. Ήταν το σπουδαιότερο πολιτιστικό κέντρο της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης. Να φανταστείτε ότι στις αρχές του 20ου αιώνα, η Καβάλα είχε όσους κινηματογράφους είχε και η Θεσσαλονίκη! Ακόμα, η κίνηση του λιμανιού της Καβάλας ήταν μεγαλύτερη σε οικονομική αξία εμπορευμάτων από αυτή του λιμανιού της Θεσσαλονίκης! Ήταν μια πόλη σημαντική για την οικονομία της Ελλάδας, γι’ αυτό και την εποφθαλμιούσαν οι Βούλγαροι, οι οποίοι γνώριζαν καλά όλα αυτά τα στατιστικά στοιχεία. Ήταν μια πόλη με ιδιαίτερα έντονη νυχτερινή ζωή και κάθε είδους πολιτιστικές δραστηριότητες. Οι μεγαλύτεροι θίασοι των Αθηνών θεωρούσαν την Καβάλα ως μια από τις καλύτερες θεατρικές πιάτσες της Ελλάδας και έρχονταν πολύ συχνά εδώ. Δεν περνούσαν δεκαπέντε μέρες δίχως να εμφανιστεί κάποιος μεγάλος θίασος στην πόλη. Υπήρχε, επίσης, μια πλειάδα πολιτιστικών συλλόγων με πολύ αξιόλογο έργο, αλλά και ιδιαίτερα δραστήριοι πνευματικοί άνθρωποι. Ένα παράδειγμα, ο Γιάννης Πριμικίδης, ο δημοσιογράφος που οι παλαιότεροι πολύ καλά γνωρίζαμε. Δεν είναι καθόλου γνωστό ότι ήταν και θαυμάσιος θεατρικός συγγραφέας. Καταφέραμε να σώσουμε, δυστυχώς, μόνο τρία από τα πολλά θεατρικά έργα που είχε γράψει και ήταν τα μοναδικά που είχε αφιερώσει και χαρίσει στην αγαπημένη του σύζυγο Μαρίκα, η οποία και μας τα προσέφερε προς έκδοση πριν από τον θάνατό της. Δεν είναι γνωστό επίσης ότι, αρκετά δικά του θεατρικά έργα ανέβηκαν στην Καβάλα στις αρχές της δεκαετίας του ’30 και για τα οποία βρήκαμε πληροφορίες στις εφημερίδες της εποχής.
Με ποιο σκεπτικό ξεκινήσατε το αρχείο; Τι ήταν αυτό που επιδιώκατε;
Με ενδιέφερε να κάνω αυτό που αγαπούσα, χωρίς να έχω κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Ήξερα, βέβαια, ότι αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό το οποίο θα έπρεπε περισσότεροι άνθρωποι να το κάνουν για την πόλη, αλλά τότε δεν υπήρχε κανένα απολύτως ενδιαφέρον, καθώς οι συμπολίτες μας είχαν άλλες επείγουσες, κυρίως βιοποριστικές, προτεραιότητες. Οποιοδήποτε, λοιπόν, παλιό έντυπο έβρισκα, ήταν για μένα ένα μεγάλο εύρημα και, κυριολεκτικά, το ρουφούσα!
Τη μεγάλη αγάπη σας για την Καβάλα του παρελθόντος, την αναγνωρίζετε όταν περπατάτε σήμερα στους δρόμους της;
Η Καβάλα που γνώρισα εγώ, δεν υπάρχει σήμερα, παρά ελάχιστα μόνο κομμάτια της. Η Καβάλα άρχισε να αλλάζει με το χτίσιμο των πολυκατοικιών από την αρχή της δεκαετίας του 1960, και οι αλλαγές στην πόλη, αλλά και σ’ ολόκληρη την Ελλάδα, είναι δραματικές. Μετά τον πόλεμο, που σ’ εμάς κράτησε μέχρι το 1949, ξεκίνησε η Ελλάδα την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων πόλεων και χωριών, καθυστερημένη τουλάχιστον πέντε χρόνια από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Οι ανάγκες για κατοικία ήταν σ’ ολόκληρη τη χώρα τεράστιες και οι δυνατότητες των τότε κρατικών προϋπολογισμών, μηδαμινές. Στην προσπάθεια, λοιπόν, των τότε κυβερνήσεων να ανοικοδομήσουν τη χώρα ταχύτατα, επέλεξαν το πιο στρεβλό μοντέλο, παρόμοιο του οποίου δεν υπάρχει ούτε σε τριτοκοσμικές χώρες. Όλες οι πόλεις, της Ευρώπης και Αμερικής, όταν άρχισαν να δημιουργούνται νέες αυξημένες ανάγκες στέγασης, τι έκαναν; Δίπλα στην παλιά πόλη, έχτισαν μια καινούρια. Αυτό δεν έγινε πουθενά στην Ελλάδα, εν ονόματι των μεγάλων δαπανών για τις απαραίτητες υποδομές (δρόμοι, αποχετεύσεις, ύδρευση, φωτισμός, τηλέφωνα κλπ.) Εδώ ακολουθήθηκε το τελείως αντιεπιστημονικό μοντέλο «ανεβαίνουμε προς τα επάνω»! […] Όλα τα παραπάνω συνετέλεσαν στην καταστροφή πολλών θαυμάσιων νεοκλασικών κτηρίων της πόλης μας, και όχι μόνον, αφού οι ιδιοκτήτες τους έσπευσαν να τα γκρεμίσουν για να κτιστούν στη θέση τους διαμερίσματα που θα τους έφερναν σημαντικά εισοδήματα. Ελάχιστα έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα, χάρις στην, έστω καθυστερημένη, νομοθετική ρύθμιση του χαρακτηρισμού τους ως διατηρητέα. Είναι αυτονόητο ότι πρέπει όσα απέμειναν να διασωθούν πάση θυσία […]
Καταγοητεύτηκα, πράγματι, από την απάντηση του Ρουδομέτωφ στην ερώτηση: «Σε αυτά τα χρόνια που ασχολείστε με το Αρχείο, είστε ικανοποιημένος από τον τρόπο που κινηθήκατε;»
«Είμαι διαρκώς ανικανοποίητος. Ίσως θα μπορούσαμε να κάνουμε αρκετά περισσότερα πράγματα αν είχαμε μεγαλύτερη οικονομική δυνατότητα».
ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ
ΞΑΝΘΗ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2021
