ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΑΞΙΩΤΗ
Του Θανάση Μουσόπουλου

Σε πρόσφατο κείμενό μου με τίτλο «Διαμαντής Αξιώτης – Ο τετραγωνισμός του λογοτεχνικού κύκλου της Καβάλας» επιχείρησα μια συνολική προσέγγιση στο έργο του  καβαλιώτη δημιουργού. Παρουσίασα το μυθιστόρημα «Πλωτές γυναίκες», ένα κείμενο που με συγκίνησε ιδιαίτερα, καθώς και το διήγημά του «Η Άννα του Κλήδονα» από τη συλλογή διηγημάτων «Ξόβεργα με μέλι» που διδάσκεται στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ Γυμνασίου.

  Στο σημερινό κείμενο θα προσεγγίσω συνοπτικά τα υπόλοιπα πεζά του έργα – μυθιστορήματα και διηγήματα, με βάση τις παρουσιάσεις των βιβλίων.

  Θα ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας κάποιες απόψεις  του Αλέξη Ζήρα που στο «Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» των εκδόσεων Πατάκη, 2007, αναφέρεται αναλυτικά στο έργο του Διαμαντή Αξιώτη (σελ. 134).

– Στα ποιήματα χρησιμοποίησε έναν λόγο υπαινικτικό εκφράζοντας τη θλίψη για τα ανεκπλήρωτα της περιορισμένης ζωής.

«Αυτό το ποίημα / θα τα’ αφήσω χωρίς λέξεις / άδειο / Έτσι θα χωρέσει περισσότερη / Αγάπη»  (Δ. Αξιώτης)

– Στα διηγήματά του ένα είδος πεζού λόγου με πολλές παραχωρήσεις στη συνειρμική, ποιητική φαντασία.

– Στα μυθιστορήματα η γενέθλια πόλη της Καβάλας ως πρωταγωνιστικό πρόσωπο – μεγάλες και πολυπρόσωπες συνθέσεις με λυρική διάθεση, αφηγηματική ευφορία, προβάλλουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της πόλης –  πεπρωμένο ατόμων που επηρεάζονται από γεγονότα και φαινόμενα συλλογικού χαρακτήρα.

1. 1990Το μισό των Κενταύρων(διηγήματα, εκδ. «Παρατηρητής» – 2016, εκδ. «Επίκεντρο»)

Έντεκα αφηγήματα διπλής όψεως, όπου το ένα μισό αντικατοπτρίζει τη σκοτεινή, άγρια πλευρά της ανθρώπινης φύσης που βουλιάζει στη λάσπη του ένστικτου και επιζητεί να αυτοκαταστραφεί στη δίνη του πάθους, ενώ το άλλο μισό διανύει τις φωτισμένες πεδιάδες της λογικής, επιχειρώντας να απλωθεί ως το βάθος του ουρανού. Τον Κένταυρο επιλέγει ως σύμβολο αυτού του διπλού κόσμου ο συγγραφέας για να υποδηλώσει το έλλογο που συνδέεται ακατάλυτα στο ίδιο σκαρί με το άλογο.
Ο Διαμαντής Αξιώτης εκφράζεται για τον διπλό του κόσμο με λέξεις σμιλεμένες, ενός ανθρώπου που περιπλανήθηκε σε στέρνες μιας πλούσιας, αλλά ωστόσο ανέγγιχτης παράδοσης, για να χαθεί στη συνέχεια με ταχύτητα σε φωτισμένες σύγχρονες λεωφόρους, από όπου ακροάστηκε και μας μεταφέρει τον παλμό της εποχής μας. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

2. 1994Ξόβεργα με μέλι(διηγήματα, εκδ. Τραμ – 2η εκδ. Νεφέλη)

Τα άλλα τι μας νοιάζαν εμάς; Αγόρια εμείς, σιγουρεμένα στα. παντελόνια μας απ’ τα γεννοφάσκια, ας κάναν καλά με τα θηλυκά τους αυτοί που τα είχαν. Οι συμφορές, βλέπεις, έρχονταν από πάνω -ή από κάτω;- και πώς να τις ελέγξεις ή να τις κρατήσεις; Κάθε κορίτσι κι ένα δυστύχημα και μύρια προβλήματα με τη γέννηση του. Καβγάδες, χωρισμοί από κοίτης και τραπέζης, βουβαμάρα απ’ τον ντροπιασμένο πατέρα που δε συγχωρούσε με τίποτα το σφάλμα της λεχώνας. Καημός και ντροπή: άλλο ένα θηλυκό στο σόι και τι να το κάνουμε: Καημός και πρόβλημα μέγα: η προίκα του. Η τιμή του – όχι το πόσο πάει, αλλά η άλλη που τιμή δεν έχει και χαρά σ’ όποιο την είχε, τουτέστιν η κοινωνική υπόληψις, η αγνότης, η παρθενία – ερχόταν αργότερα, σαν μεγάλωνε και σχηματίζονταν. Με τι μούτρα θ’ αντίκριζε ο κακότυχος πατέρας, σόγια και φίλους; Άλλο ένα βρακί στο σπίτι του διακύβευε επικίνδυνα τον, περί πολλού, ανδρισμό του και το κρυφό υγρό του σπόρου του.

3. 1999Το ελάχιστον της ζωής του(μυθιστόρημα, εκδ. «Κέδρος»

Τι σημαδεύει τη ζωή ενός Οθωμανού γεννημένου στα παράλια της Μακεδονίας; Η χριστιανική γαλουχία που του προσφέρθηκε στο νησί της Θάσου; Ο πρώτος, ανεκπλήρωτος, έρωτας για μια Χριστιανή; Η συναναστροφή με επιφανείς Γάλλους υποπρόξενους, ‘Ελληνες καπνεμπόρους και αξιωματικούς του τουρκικού στρατού;
Πόσο επέδρασαν επάνω του οι ψαλμωδίες χριστιανών μοναχών και πόσο οι ικεσίες των μουεζίνηδων;
Τέλος, με ποιον τρόπο θα τον καταδυναστεύει και θα τον σώζει, παράλληλα, αυτό το ελάχιστον της ζωής του κατά τη θριαμβευτική και οδυνηρή πορεία του;
Όταν θα εξορμά στις χώρες της ερήμου, θα κατακτά κίτρινα εδάφη και θα αφήνεται στις ηδονές των χαρεμιών. Όταν, στρατηλάτης του Νείλου, θα δοξαστεί και θα ονομαστεί Μέγας.

4. 2004Μοιρασμένα χιλιόμετρα(μυθιστόρημα, εκδ. «Κέδρος»)

Εκείνη ώριμη, ευκατάστατη, πλάνης του έρωτα, επιφορτισμένη να εκπαιδεύει τους εκάστοτε εραστές της.
Εκείνος νέος, λαϊκός τύπος, άνεργος, τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο.
Συναντιούνται σε μια ερημική παραλία και εισβάλλουν ο ένας στον κόσμο του άλλου.
Μοιράζουν για ένα καλοκαίρι, ανισομερώς, χιλιόμετρα, προσφορές και συναισθήματα. Οι διαδρομές που διανύουν χαράζουν ένα είδος “χάρτη” της ζωής τους. Στοιχειώνουν τις συναντήσεις τους με μικρά και μεγάλα ψέματα…
Αφιερωμένο στις μαγικές αποστάσεις που ξέρουν όλα τα μυστικά μας.
Σε όλους εκείνους που διένυσαν ή εξακολουθούν να διανύουν ιδρωμένα χιλιόμετρα προς χάριν ενός παθιασμένου έρωτα ή ακόμα μιας σαρκικής απόλαυσης.
Στους παρενθετικούς έρωτες, τους καταδικασμένους εν τη γενέσει τους.
Στη Σφίγγα που σκοτώνει όσους δε λύνουν το αίνιγμα.

5. 2010 Λάθος λύκο(μυθιστόρημα, εκδ. «Κέδρος»)

Ο Στέφανος πλησιάζει τα τριάντα.
Ανίκανος να ερωτευθεί ή να πονέσει, έλκει ό,τι παράξενο κυκλοφορεί στη μικρή του πόλη.
Ακούει φωνές και ουρλιαχτά λύκων. Πρέπει να σωθεί, να σώσει την ανθρωπότητα από το απόλυτο κακό. Καταφεύγει στη θρησκεία και στα ναρκωτικά.
Από ένα σημείο και μετά όλα οδηγούν στο τελετουργικό ενός εγκλήματος.
Ο φόβος τού δίνει την άδεια να σκοτώσει.
Το ίδιο -για διαφορετικούς ίσως λόγους- και στον πυγμαίο Ότα.
Ένα μυθιστόρημα μυστηρίου που καθηλώνει τον αναγνώστη.

6. 2016Με χίλιους τρόμους γενναίος(διηγήματα, εκδ. «Κίχλη»)

 Εν Αρχή ην ο Φόβος. Στα δεκαεννέα διηγήματα του Διαμαντή Αξιώτη, ο φόβος, στις διάφορες μορφές του, κυριαρχεί στη ζωή των ηρώων: στρατιωτών της μεθορίου, οικονομικών μεταναστών, άστεγων των συσσιτίων, ψυχικά πασχόντων, αλλά και ώριμων γυναικών που βιώνουν την τελευταία αναλαμπή του πόθου. Δέσμιοι ασφυκτικών κοινωνικών συνθηκών, εσωτερικών συγκρούσεων και διλημμάτων, αλλά και μιας υπαρξιακής αγωνίας για το μέλλον, αδυνατούν να διαρρήξουν τα δίχτυα του φόβου. Κάποτε αποζητούν τη διαφυγή, μέσω της μνήμης, στον χαμένο παράδεισο της παιδικής ηλικίας (“Η ηδονή των λουτρών”) ή καταφεύγουν στο παραμύθι, όπου λύνονται, με τρόπο μαγικό, τα δεσμά (“Το παραμύθι του Ερζινκάν”).

Κεντρική θέση κατέχει σε αρκετά διηγήματα η ερωτική επιθυμία: άτολμη και κρυμμένη, άλλοτε ρευστή και ενοχική, σε κάποιες περιπτώσεις τραυματική, εκτονώνεται όταν οι ήρωες καταφέρνουν να αποδράσουν από την καθημερινότητα· κυρίως όμως τη βλέπουμε να εκβάλλει ορμητική και ανεμπόδιστη από κάθε ταμπού στο υπερρεαλιστικής σκηνοθεσίας διήγημα “Η ευρυχωρία ενός ονείρου”.

Με ποικίλες τεχνικές και αφηγηματικά μέσα, γλώσσα ζωντανή και εκφραστική, ο συγγραφέας παρακολουθεί τους ήρωές του με τρυφερότητα, αλλά και με υποδόριο χιούμορ και λεπτή ειρωνεία, να διεκδικούν, μολονότι δειλοί και άτολμοι, το δικαίωμα στη ζωή και να εξεγείρονται εντέλει “με χίλιους τρόμους γενναίοι”.

*

   Κλείνουμε παραθέτοντας ένα απόσπασμα από κείμενο του  Σπύρου Κιοσσέ «Η Καβάλα του Διαμαντή Αξιώτη» (14 Ιουνίου 2019):

«Σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η διαφορά ανάμεσα στον ιστορικό και στον ποιητή: ο ιστορικός λέγει αυτά που έγιναν, ενώ ο ποιητής αυτά που μπορούν να γίνουν. Ο Δ. Αξιώτης στρατεύεται ρητά ως ποιητής […] Εν γένει, ο Δ. Αξιώτης μελετά την ιστορία της πόλης και των κατοίκων της γράφοντας και συλλέγοντας κείμενα άλλων γι’ αυτή, λογοτεχνικά, ιστορικά, αρχειακά, προφορικά, ενώ ταυτόχρονα την ανασυνθέτει. Ψηλαφεί το σώμα της, τις καμπύλες και τις ουλές της. […] Ο συγγραφέας περιγράφει την πόλη, την εξερευνά, την ανθολογεί. Κυρίως όμως ο Δ. Αξιώτης γράφει την πόλη, εγγράφοντας μέσα της τον εαυτό του. Και με το σύνολο όλων των παραπάνω πράξεων (συν)γραφής αναδεικνύει τον παλίμψηστο χαρακτήρα τόσο του τόπου όσο και του γράφοντος. Γιατί, η ενασχόληση του Δ. Αξιώτη με τη γραφή δεν είναι μόνο πράξη αναφορική, με τον ιδιαίτερο τρόπο αναφοράς της λογοτεχνικής σημείωσης, αλλά πράξη κατεξοχήν αυτοαναφορική».

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2021