21η Μαρτίου – Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 1821

Του Θανάση Μουσόπουλου

   Τα διακόσια χρόνια από τον Αγώνα του 1821 θα μας δώσουν την ευκαιρία – πέρα από τις επιφανειακές γιορτές – να δούμε και ίσως να αναθεωρήσουμε κάποιες απόψεις για το παρελθόν μας. Πολύ σημαντικό είναι να ξεκαθαρίσουμε ποιοι / ποιες έκαναν τον αγώνα και ποιοι δεν τον ήθελαν ή έβαζαν τρικλοποδιές. Είναι ευκαιρία επίσης να δημοσιευθούν νέα βιβλία και νέες εργασίες, συνολικές ή επιμέρους.

   Στην (ανέκδοτη) μελέτη μου με τίτλο «Η Τέχνη του Λόγου κατά την περίοδο της Επανάσταση του 1821 – Μέσα από τις Ιστορίες Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» επιχείρησα μια καταγραφή του πολύ σημαντικού αυτού θέματος, με το οποίο συνδέεται η περαιτέρω πορεία της νεοελληνικής λογοτεχνίας.

  Στο αφιερωματικό τούτο κείμενο, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας της Ποίησης και των 200 χρόνων από το 1821, θα παρουσιάσουμε ενδεικτικά τη λογοτεχνία της περιόδου εκείνης.

1. ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Εκτός από τους επώνυμους ποιητές, υπάρχουν και τα δημοτικά τραγούδια που τα δημιουργεί ο λαός, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας γνωρίζουν μεγάλη ακμή (ιστορικά, κλέφτικα, ακριτικά, παραλογές κά).

Δώδεκα Ευζωνάκια – παραδοσιακό Κωνσταντινούπολης

Δώδεκα ευζωνάκια τ’ αποφασίσανε / στον πόλεμο να πάνε Παναγιά μου / να πολεμήσουνε / Στο δρόμο που πηγαίναν στη Μαύρη θάλασσα / κακιά φουρτούνα πιάνει Παναγιά μου / ξεσκίζει τα πανιά / Δεν κλαίμε το καράβι δεν κλαίμε τα πανιά / μόν’ κλαίμε τα ευζωνάκια Παναγιά μου / τα νιούτσικα παιδιά / Βοήθα Παναγιά μου να τα γλιτώσουμε / κι όλα σου τα καντήλια Παναγιά μου / θα στ’ ασημώσουμε

2. ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΡΗΓΑ

Ο Ρήγας Φεραίος Βελεστινλής τον 18^ο αιώνα γράφει επαναστατικά ποιήματα («Θούριος») και άλλα κείμενα, για να ξεσηκώσει τους λαούς της βαλκανικής.

ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ Θούριος

[…] Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,
σκοτώθηκαν κι αγάδες, με άδικον σπαθί.
Κι αμέτρητοι άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,
ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά αφορμή.

Ελάτε με έναν ζήλον, σε τούτον τον καιρόν,
να κάμωμεν τον όρκον, επάνω στον σταυρόν.
Συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν
να βάλωμεν εις όλα, να δίδουν ορισμόν.

Οι νόμοι να ’ ν ’ ο πρώτος, και μόνος οδηγός,
και της πατρίδος ένας, να γένει αρχηγός.
Γιατί κι η αναρχία, ομοιάζει την σκλαβιά,
να ζούμε σαν θηρία, είν’ πιο σκληρή φωτιά.

3. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΒΗΛΑΡΑΣ

Την ίδια προεπαναστατική περίοδο έχουμε το νεοελληνικό διαφωτισμό και τα ποικίλα έργα των εκπροσώπων του, με κυριότερο εκφραστή τον Αδαμάντιο Κοραή. Επίσης παρουσιάζονται  οι πρόδρομοι Αθανάσιος Χριστόπουλος και Γιάνης Βηλαράς, ενώ στα Εφτάνησα δραστηριοποιούνται οι λεγόμενοι προσολωμικοί ποιητές.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ – Αταραξία

Δυσάρεστη ψυχή μου,
γαβάθιζε του κόσμου.
Ο κόσμος -μη σε μέλει-
ας κάμει όπως θέλει.
Αρχήθεν έτσ’ εκτίσθη
και έτσ’ εσχηματίσθη,
και δεν μπορεί ν’ αλλάξει
την άτακτή του τάξη.
Λοιπόν παραίτησέ τον,
κουρεύου, κόσμε, ‘πε τον.
και μόνον κέρνα, χύνε
και σφίγγε, ρούφα, πίνε.

ΓΙΑΝΗΣ ΒΗΛΑΡΑΣ – Πες της  χαιρετισμούς

Σ’ αφήνω και μισεύω, ολόχρυσο πουλί,
βαρειά που με πλακώνει παράπονο πολύ.
Τρέμει η καρδιά μου, δέρει ανήσυχη βαρεί·
ο τόπος που ‘χε πρώτα, μου λέει, δεν τη χωρεί. […] Αχ! μη της πης, αέρα, παρά χαιρετισμούς!
Γοργό χελιδονάκι, πουλί ξενητικό,
κι εμέν του ξένου κάμε μια χάρι σπλαχνικό,
πέτα στο περιβόλι της Χλόης, και σαν μπης,
κοντά της να καθίσης, πολλά να της ειπής.
Να της ειπής λαλώντας παραπονετικά
πως έβαλαν τα μαύρα, τα μαύρα μ’ σωθικά.
Ειπές της πως δεν παύω από τους στεναγμούς.
Αχ! μη, χελιδονάκι, πες της χαιρετισμούς!

4. ΣΟΛΩΜΟΣ ΚΑΙ ΚΑΛΒΟΣ

  Στα χρόνια της Επανάστασης του 1821,  ο Διονύσιος Σολωμός (1798 – 1857) και ο Ανδρέας Κάλβος (1792 – 1869) γράφουν ποιήματα που τα εμπνεύστηκαν από τα χρόνια του Αγώνα.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ  ΣΟΛΩΜΟΣ  Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν
[…] 2.- Ἀπ’ τὰ κόκαλα βγαλμένη
τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,
καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,
χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριὰ !

3.- Ἐκεῖ μέσα ἐκατοικοῦσες
πικραμένη, ἐντροπαλή,
κι ἕνα στόμα ἀκαρτεροῦσες,
«ἔλα πάλι» νὰ σοῦ πεῖ.

………………………..

9.- Μὲ τὰ ροῦχα αἱματωμένα
ξέρω ὅτι ἔβγαινες κρυφὰ
νὰ γυρεύεις εἰς τὰ ξένα
ἄλλα χέρια δυνατά.

10.- Μοναχὴ τὸ δρόμο ἐπῆρες,
ἐξανάλθες μοναχή.
δὲν εἲν’ εὔκολες οἱ θύρες,
ἐὰν ἡ χρεία τὲς κουρταλεῖ.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ   Ωδαί

Ἂς μὴ μοῦ δώσῃ ἡ μοῖρα μου
εἰς ξένην γῆν τὸν τάφον·
εἶναι γλυκὺς ὁ θάνατος
μόνον ὅταν κοιμώμεθα
εἰς τὴν πατρίδα.

Ὦ δόξα, διὰ τὸν πόθον σου
γίνονται καὶ πατρίδος,
καὶ τιμῆς, καὶ γλυκείας
ἐλευθερίας καὶ ὕμνων
ἄξια τὰ ἔθνη

Ἕνας Θεὸς καὶ μόνος
ἀστράπτει ἀπὸ τὸν ὕψιστον
θρόνον· καὶ τῶν χειρῶν του
ἐπισκοπεῖ τὰ αἰώνια
ἄπειρα ἔργα.

Ὅσοι τὸ χάλκεον χέρι
βαρὺ τοῦ φόβου αἰσθάνονται,
ζυγὸν δουλείας, ἂς ἔχωσι·
θέλει ἀρετὴν καὶ τόλμην
ἡ ἐλευθερία.

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΞΑΝΘΗ, ΜΑΡΤΙΟΣ 2021