Ιορδάνης Μπρούνο – Μάρτυρας της ελεύθερης σκέψης
Γράφει ο Βασίλης Τσιάντος Καθηγητής Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος
Η παγκόσμια ιστορία έχει αναδείξει πολλές μορφές της που μαρτύρησαν για τα πιστεύω τους. Μεταξύ αυτών, ο Σωκράτης, ο Ιησούς, πολλοί άγιοι, κ.λπ. Στο άρθρο αυτό θα αναφερθώ στον Τζιορντάνο Μπρούνο (Giordano Bruno, 1548-1600), Δομινικανό μοναχό, φιλόσοφο, μαθηματικό, αστρονόμο και ποιητή. Ο Μπρούνο καταδικάστηκε από την Ιερά Εξέταση και κάηκε στην πυρά σαν σήμερα, στις 17 Φεβρουαρίου του 1600.
Γεννήθηκε στην πόλη Νόλα της Καμπανίας, η οποία βρίσκεται κοντά στην Νάπολη. Σε ηλικία 17 ετών κατατάχθηκε στο θρησκευτικό τάγμα των ιεροκηρύκων στο μοναστήρι του Αγ. Δομήνικου Ματζόρε (Maggiore) στην Νάπολη. Το κελί του ήταν κοντά στο κελί του Θωμά του Ακκινάτη. Όπως γράφει ό ίδιος «τη μοναχική ζωή χαρακτήριζαν εσωτερικές διαμάχες, απειθαρχία, πάθη, εγκλήματα, ποινές. Το ράσο ήταν για πολλούς απλά μια πρόφαση για να εξασφαλίσουν καταφύγιο και προστασία από τις άσωτες και έκφυλες συνήθειές τους». Λόγω των εξαιρετικών ικανοτήτων του, ειδικά στην απομνημόνευση ανέβηκε γρήγορα στην Ιεραρχία των μοναχών και έγινε υποδιάκονος το 1570, διάκονος το επόμενο έτος και το 1572 ιερέας. Την πρώτη του λειτουργία την έκανε στην εκκλησία της μονής του Αγ. Βαρθολομαίου στην Καμπάνια, μια μικρή πόλη 65 χλμ. από τη Νάπολη.
Ο Πάπας Πίος V, που είχε ακούσει τις φήμες για τις εξαιρετικές ικανότητες του νεαρού μοναχού στο πεδίο της τεχνητής μνήμης, ήθελε να τον γνωρίσει. Έτσι, τον κάλεσε στη Ρώμη. Εκεί ο Μπρούνο θα απαγγείλει από στήθους στην εβραϊκή τον ψαλμό «87, Fundamenta», από την πρώτη λέξη ως την τελευταία και αντίστροφα.
Οι κατηγορίες τον ακολουθούσαν από χρόνια, λόγω της αδυναμίας του να κρύψει την αντίθεσή του με όσα αρνητικά γινόταν στο τάγμα των μοναχών, λόγω του ελεύθερου πνεύματός του, αλλά και των θέσεών του περί θρησκείας. Το 1576 κατηγορήθηκε ως αιρετικός και αναγκάστηκε να φύγει. Ταξίδεψε σε πολλές χώρες. Γερμανία, Αγγλία, Γαλλία, Ελβετία, για να επιστρέψει στην Ιταλία, πρώτα στην Γένοβα και μετά στην Βενετία. Σε ένα από τους σταθμούς του, στην Τουλούζη της Γαλλίας, πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα και δίδαξε ως καθηγητής στο τοπικό Πανεπιστήμιο. Συνεισέφερε πολλά στην επιστήμη με πιο αξιοσημείωτα την θεωρία του απείρου σύμπαντος και την πολλαπλότητα των κόσμων, με την οποία απέρριψε την παραδοσιακή γεωκεντρική αστρονομία και προχώρησε διαισθητικά πέρα από την Κοπερνική ηλιοκεντρική θεωρία, η οποία πίστευε σε ένα πεπερασμένο σύμπαν με μια σφαίρα σταθερών αστεριών. Ο Μπρούνο, είναι γνωστός κυρίως για τον τραγικό θάνατό του. Η αιτία ήταν οι ανορθόδοξες ιδέες του σε μια εποχή που τόσο οι Ρωμαιοκαθολικές όσο και οι Μεταρρυθμιστικές εκκλησίες επαναβεβαιώνουν τις δύσκαμπτες Αριστοτελικές και Σχολαστικές αρχές στον αγώνα τους για τον ευαγγελισμό της Ευρώπης.
Το Μάιο του 1592 καταγγέλλεται στην Ιερή Εξέταση της Βενετίας για τις αιρετικές του απόψεις για την απειρότητα του σύμπαντος και τη διδασκαλία του για την ύπαρξη πολλών κόσμων. Συλλαμβάνεται, ανακρίνεται και φυλακίζεται. Υπερασπίζεται με σθένος τις απόψεις του. Στις 27 Ιανουαρίου του 1593 οδηγείται στο ρωμαϊκό ανάκτορο του Σαν Οφίτσιο (San Oficio) μπροστά στον καρδινάλιο Ρομπέρτο Φρανσέσκο Μπελαρμίνο (Roberto Francesco Bellarmino). Ο Μπελαρμίνο ήταν ορκισμένος εχθρός της κοπερνίκειας επιστημονικής θεωρίας. Έτσι ο Μπρούνο φυλακίστηκε και παρ’ όλες τις εξευτελιστικές απειλές και ταπεινώσεις που υπέστη για οκτώ έτη δεν απαρνήθηκε τις φιλοσοφικές του απόψεις. Κάηκε στην πυρά στις 17 Φεβρουαρίου 1600.
Ο Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας Γκουίντο ντελ Γκιουντίσε (Guido del Giudice, 1957-), μελετητής του Τζιορντάνο Μπρούνο, γράφει στο βιβλίο του «Τζιορντάνο Μπρούνο – Ο προφήτης του απείρου σύμπαντος» ότι ο Ιορδάνης Μπρούνο ήταν ένας λαμπρός στοχαστής, που ζούσε πολύ μπροστά από την εποχή του. Για να συνεχίσει γράφοντας ότι «όπως κάθε παρόμοιο ανθρώπινο πλάσμα, προκάλεσε και θα προκαλεί πάντα το μίσος των στενοκέφαλων εκείνων ανθρώπων, που ζηλεύουν ότι βρίσκεται πέρα από όσα μπορούν να κατανοήσουν, καθώς είναι κλεισμένοι μέσα στο δικό τους αποβλακωμένο κόσμο, και φοβούνται μήπως και τον δουν να εξαφανίζεται μπροστά στο άπειρο». Γράφει ο ίδιος για το «παιχνίδι της αναλογίας» που τον γοήτευε περπατώντας στη φύση, σε ένα από τα μοναστήρια που διακόνευσε, και παρατηρώντας τα φαινόμενα. Έγραφε, επίσης, ότι «η θέλησή του να φθάσει την Θεότητα δεν χόρταινε», ενώ συμπλήρωνε ότι «καθώς ανέβαινα ένα μονοπάτι σύγκρινα αυτό με τους παγκόσμιους δεσμούς που αισθανόμουν εκεί ψηλά, με την παρουσία του Απέραντου».
Η ελευθεροστομία του τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει πολλές πόλεις στις οποίες διέμενε, όπως για παράδειγμα την Γενεύη και την Τουλούζη, λόγω πολύ καυστικών σχολίων κατά «αναγνωρισμένων» καθηγητών, όπως ο Αντουάν Ντε Λα Φαγιε (Antoine De La Faye, 1540-1615) καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, και ο Φραγκίσκος Σάντσεζ (Franciscus Sanchez, 1550 – 1623) σκεπτικός φιλόσοφος και γιατρός. Την εποχή του Μπρούνο η αριστοτελική σκέψη ήταν η μόνη φιλοσοφία που διδάσκονταν στα πανεπιστήμια όλης της Ευρώπης, αλλά ήταν το ίδιο αρτηριοσκληρωτική όπως και η μεσαιωνική σχολαστική φιλοσοφία. Ο Μπρούνο επηρεασμένος από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους (Πυθαγόρα, Παρμενίδη, Ηράκλειτο), τον Απολλώνιο τον Τυανέα, τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, τον Πλάτωνα, τον Νικόλαο Κουζάνο (Nicholas Cusano), ανατολικές φιλοσοφίες, κ.ά., απέρριψε την επικρατούσα φιλοσοφική, θεολογική θεώρηση και προχώρησε παραπέρα από όσα μπορούσε να ανεχθεί η θρησκευτική εξουσία της εποχής του. Έτσι, το τέλος του ήταν αναπόφευκτο, εκτός εάν απαρνιόταν τις πεποιθήσεις του, κάτι που δεν έκανε σε αντίθεση με τον Γαλλιλαίο.
Άγαλμα του Τζιορντάνο Μπρούνο κοσμεί την πλατεία Κάμπο ντε Φιόρι (Αγορά των Λουλουδιών) στο σημείο στο οποίο εκτελέστηκε. Το άγαλμα του Μπρούνο είναι δημιουργία του Ετόρε Φεράρι (Ettore Ferrari), και τοποθετήθηκε στην Κάμπο ντε Φιόρι στη Ρώμη το 1889. Κάθε χρόνο την ημέρα της εκτέλεσής του συγκεντρώνονται πολλοί θιασώτες της ελεύθερης σκέψης και κατατίθεται στεφάνι από εκπρόσωπο του Δημάρχου.
