Ο Μάνος Χατζιδάκις που γνώρισα κι αγάπησα…
του Θανάση Μουσόπουλου

Στις 23 Οκτωβρίου 1925 γεννήθηκε στην Ξάνθη ο Μάνος. Κάποια αποσπάσματα από κείμενά μου παραθέτω για τη ζωή και το έργο του.
Είχα τη χαρά να συναντήσω κάποιες φορές το Μάνο Χατζιδάκι, στην Ξάνθη, και να συνομιλήσω μαζί του. Το 1979 που ήρθε στην πατρίδα του για να οργανώσει πολιτιστικές/μουσικές εκδηλώσεις και αργότερα, όταν μετά από χρόνια (1992) πραγματοποιήθηκε μια συναυλία.
Από τα εφηβικά μου χρόνια πριν από τη δικτατορία άκουγα Μάνο και μου άρεσε. Πολλές φορές ακούγαμε, στο ραδιόφωνο, χωρίς να ξέρουμε ποιου είναι το τραγούδι. Μεγαλώνοντας συνειδητοποίησα την αξία και το εύρος του.
Όταν άρχισα να ασχολούμαι συστηματικά με τη Θρακική Λογοτεχνία, συγκέντρωνα στοιχεία και για τον Μάνο, τον οποίο ενέτασσα στην ξανθιώτικη δημιουργία – ανάμεσα στους πολλούς / πολλές απόδημους των μεγάλων κέντρων. Έτσι δικαιωματικά αναφέρομαι στην ποίηση του Χατζιδάκι στη Συνοπτική Ιστορία της Θρακικής Λογοτεχνίας, που είναι η πρώτη συστηματική σχετική εργασία μου, δημοσιευμένη το 1982.
Το 1994 ήμουν δημοτικός σύμβουλος και με το θάνατό του στο Έκτακτο Δημοτικό Συμβούλιο μίλησα σχετικά.
Τον επόμενο χρόνο στο “Εμπρός” δημοσίευσα κείμενα για λογοτέχνες και άλλους δημιουργούς της Ξάνθης, μεταξύ των οποίων και για το Μάνο. Τα κείμενα αυτά συγκρότησαν το βιβλίο “Ξάνθη, Εκατό χρόνια τέχνη του λόγου” (1998).
Σε ραδιοφωνικές εκπομπές και σε άλλες εκδηλώσεις και δημοσιεύσεις ο Χατζιδάκις είναι παρών. Η Ξάνθη έχει πολλούς λογαριασμούς ανοιχτούς με το Μάνο. Το 1994 το Έκτακτο Δημοτικό Συμβούλιο αποφάσισε να αφιερώσει το Πνευματικό Κέντρο στο Μάνο Χατζιδάκι – πρόκειται για το τεράστιο Π των Καπναποθηκών. Σε λίγα χρόνια ξεχάστηκε / κατέβηκε η σχετική επιγραφή.
Καθιερώθηκε το Χατζιδάκειο Χορωδιακό Φεστιβάλ, που οργάνωνε ο Δήμος για μια περίπου δεκαετία. Στο περιοδικό “Φοροτεχνική και Θρακική Προσέγγιση” παρουσιάζω κατ’ έτος σχετικά ρεπορτάζ. Είχα την τιμή και χαρά να είμαι μέλος του Συμβουλίου της Στέγης Γραμμάτων και Καλών Τεχνών και της οργανωτικής ή καλλιτεχνικής επιτροπής του Φεστιβάλ. Πέρασαν τα χρόνια, πέθανε ο Φίλιππος Αμοιρίδης. Πάει κι αυτό…
Πάντοτε είχα στα ενδιαφέροντά μου την προσέγγιση του έργου του Μάνου, που θεωρούσα και θεωρώ ότι δεν είναι μόνο μουσικό. ‘Οταν μάλιστα τα τελευταία χρόνια το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης ξεκίνησε τη συνάντηση μαθητών από μουσικά σχολεία και φύσηξε νέος άνεμος, είχα στο μυαλό μου ότι, εκτός από τη μουσική και τραγούδια στην πατρίδα του Μάνου, καλό θα ήταν να φωτίσουμε και το υπόλοιπο έργο του.
Έτσι, ύστερα από σχετική συζήτηση με το φίλο Νίκο Σεργκενλίδη, το Δίκτυο Λόγου και Πράξης σε συνεργασία με το Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης οργάνωσε Ημερίδα με τίτλο “Ο πολίτης Μάνος Χατζιδάκις”, στη σημαδιακή ημέρα 21 Απριλίου 2016, υπό την αιγίδα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Δόθηκε σε μένα προσωπικά η ευκαιρία να εκφράσω τις απόψεις μου για τον Ξανθιώτη Οικουμενικό Δημιουργό.
*
Ένα απόσπασμα της εισήγησής μου:

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΣ «Ο Μάνος ποιητής στην αυλή της νεοελληνικής ποίησης»

O Μάνος Χατζιδάκις σε πολλά γραπτά του αναφέρει την εκ Ξάνθης αφετηρία του: “Τι σχέση μπορώ να έχω εγώ ένας Ξανθιώτης κρητικής καταγωγής που μεγάλωσε στην Αθήνα;”.
Ο Μάνος έχει βαθύτατη σχέση με την ποίηση. Δεν χωράει απορία γι’ αυτό.

Η έννοια της ποίησης και η έννοια της τέχνης κλείνουν τη γέννα και τη δημιουργία εν γένει. Θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι όλα τούτα είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Τόκος και γένεση που σε κάθε περίπτωση χρησιμοποιεί διαφορετικά μέσα έκφρασης – ήχους, λέξεις, χρώματα, όγκους, τοποθετημένα με την αρμόζουσα σειρά και την αναγκαία ποσότητα.
Σε όλες αυτές τις μείξεις θέλουμε να αναμείξουμε τον Μάνο Χατζιδάκι, τον ξανθιώτη που συναιρεί Δύση και Ανατολή, Θράκη και Κρήτη, τον οικουμενικό δηλονότι.
…………………………………………………………………..

Ο Μάνος Χατζιδάκις στην ποίησή του είναι επηρεασμένος από την εποχή του, τους τόπους και τους ανθρώπους που γνώρισε. Ώρες ώρες έχει απηχήσεις του Λόρκα, με έντονη εικονιστική διάθεση, με ρομαντική μελαγχολία και αγάπη των ξένων, όντας και ο ίδιος ξένος και μετανάστης. Οι τρόποι της Αμερικής, ο έρωτας και ο θάνατος είναι άξονες στους οποίους επανέρχεται με συντομία συχνά, συμπύκνωση και χιούμορ. Το κυρίαρχο θέμα της ποίησης του Μάνου είναι οι ανθρώπινες σχέσεις και ως ζητούμενο και ως κατάσταση. Το φευγαλέο της ευτυχίας και το εύθραυστο της ύπαρξης. Αμφίθυμη κίνηση μεταξύ κόλασης και παράδεισου.

Κλείνοντας τη συνοπτική αναφορά μας αυτή θα παραθέσουμε κάποιους στίχους του, για να μπούμε στο ποιητικό του κλίμα.

• Είναι σαν να τον γνώριζα από καιρό
Σπουδάζει φιλοσοφία
Για να μπορεί να ακούει το Modern Jazz Quartet
Και να υπακούει το σώμα του σε αδυναμίες
Με την απόλυτη επικύρωση του ακριβού μυαλού του
……………………….

• Ο πόλεμος είναι εραστής σκληρός
Μας θέλει μόνο μια φορά
Μοναδική
Κι ύστερα μας αφήνει
Με το στόμα ανοιχτό
Σ’ ένα χαντάκι
Με τα χέρια στη λάσπη
Και με την απορία
Γιατί να του δοθούμε
………………………….

Από τα ποιήματα που αφιερώνει στον Ελύτη, στον Σεφέρη και στον Γκάτσο, παραθέτουμε το πρώτο.

στον Οδυσσέα Ελύτη
Ό,τι χάραζε σε στίχους
Τα ’παιρνε η θάλασσα που ’χε στα χέρια του
Ό,τι ζωγράφιζαν τα χείλια του
Τα ’σβηνε ο ουρανός που ’χε στα μάτια του
Κ’ έτσι δεν μπόρεσε να δει
Αν έπρεπε να παραμείνει Αττικός
Ή Αιγαιοπελαγίτης.

Αυτός είναι ο Μάνος που γνώρισα κι αγάπησα…

Θανάσης Μουσόπουλος, Ξάνθη, Οκτώβριος 2019