Στέφανος Ιωαννίδης – πλούτος έργου και προσφοράς

Όλες οι εκδηλώσεις, αλλά κυρίως η Ημερίδα που οργανώθηκε προς τιμήν του Στέφανου Ιωαννίδη, (9 – 10 – 11 Δεκεμβρίου 2013) με την ευκαιρία των ενενήντα χρόνων από τη γέννησή του, έδωσαν τη δυνατότητα να φωτιστούν πολλές πλευρές από το πλούσιο έργο και την προσφορά του λογοτέχνη και του κατεξοχήν πνευματικού αυτού λειτουργού της Ξάνθης και της Θράκης ευρύτερα.

Όλες οι εκδηλώσεις, αλλά κυρίως η Ημερίδα που οργανώθηκε προς τιμήν του Στέφανου Ιωαννίδη, (9 – 10 – 11 Δεκεμβρίου 2013) με την ευκαιρία των ενενήντα χρόνων από τη γέννησή του, έδωσαν τη δυνατότητα να φωτιστούν πολλές πλευρές από το πλούσιο έργο και την προσφορά του λογοτέχνη και του κατεξοχήν πνευματικού αυτού λειτουργού της Ξάνθης και της Θράκης ευρύτερα.

Το Δίκτυο Λόγου και Πράξης πήρε την πρωτοβουλία να τιμήσει το Στέφανο Ιωαννίδη, θέλοντας να συμβάλει στην ανάπτυξη και στον πολιτισμό. Πολιτισμός, εξάλλου, είναι κοινωνία ζώντων και κεκοιμημένων. Αλίμονο αν δε συμβαίνει αυτό.

Θα περιδιαβούμε στις εισηγήσεις της ημερίδας για να φανεί του λόγου το αληθές. Να σημειώσουμε – με τις δέουσες θερμές ευχαριστίες – τις ουσιαστικές αναγνώσεις έργων του Στέφανου Ιωαννίδη από το φίλο Γιάννη Στεφανίδη, κατά τη διάρκεια της Ημερίδας.

Ο Στέφανος Ιωαννίδης με το σύνολο της ζωής και του έργου του (που έχει αναμφίβολα ενότητα και συνέχεια και συνέπεια) ανταποκρίνεται σε μια – κλασική πιστεύω – διατύπωση του Π. Μιχελή (1962) : ‘Μπροστά σ’ ένα κόσμο που γκρεμίστηκε ο πνευματικός άνθρωπος μοιάζει να βρίσκεται μόνος σ’ ένα τοπίο καταστροφής. Αλλά μπροστά σ’ ένα κόσμο νέον, εν γενέσει, ο πνευματικός άνθρωπος μοιάζει νε βρίσκεται σ’ ένα εργοτάξιο, όπου σφύζει η ζωή και συνεργάζεται πλήθος μαστόρων για να ορθώσουν το ναό του μέλλοντος. Κι εδώ ο πνευματικός άνθρωπος βρίσκεται μόνος, αλλά γιατί είναι ο πρωτομάστορας της οικοδομής αυτής, ή τουλάχιστον οφείλει να είναι. Και σ’ αυτό έγκειται η ευθύνη του, να μην αρνηθεί να δώσει τις κατευθύνσεις, να δώσει τα μέτρα, να δώσει τελικά το παράδειγμα, πιάνοντας ο ίδιος το μυστρί για να βοηθήσει το χτίσιμο’.

Αυτός είναι ο Στέφανος Ιωαννίδης, ο πρωτομάστορας του θρακικού λόγου, όπως ελπίζω ότι θα αναδειχθεί μέσα από τα ίδια τα λόγια των φίλων εισηγητών.

«Ο Στέφανος πρόσωπο μυθικό και όνομα γνωστό. Υπήρξε το αγαπημένο θέμα στα βάθη των προσωπικών μου αφηγήσεων, καθώς η παρηγορητική του δύναμη με έσπρωξε προς την μεριά της αληθινής ζωής και σε αξίες που θέλουν τον άνθρωπο με αξιοπρέπεια στο ύψος του.

Ο πνευματικός δρόμος που μου διανοίγεται μέσα από το έργο του, μου χαράζει έναν ορίζοντα και μου μιλά για ένα αδιάλειπτο παρόν, γεμάτο ζωτικότητα, όνειρα, ευαισθησία, λαχτάρα δημιουργίας, καθώς στο βάθος, δεσπόζει πανίσχυρη η πόλη, σκιαγραφώντας το καθετί.» (Μ. Σπανίδης, Από τον Στέφανο στον Λόγο και στο Δίκτυο Λόγου και Πράξης)

«Ο Στέφανος Ιωαννίδης, σύμφωνα με τον Χαραλαμπάκη, μας έδωσε ένα έργο πλούσιο σε διαλεκτικά –ιδιωματικά στοιχεία που ακόμη περιμένουν να μελετηθούν συστηματικά. Στην πολύτιμη εργασία του, του 79 στα ΘΡΑΚΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ο Χαραλαμπάκης ασχολείται με τα διαλεκτικά στοιχεία στο έργο του Ιωαννίδη, όμως δεν αναφέρεται καθόλου στους Ντεγκτσήδες. Έτσι μία ολόκληρη γλώσσα και μαζί της μία ολόκληρη εποχή με την κουλτούρα της περιμένουν αυτούς που θα τους δώσουν βήμα και λόγο» (Π. Καμπάκη – Βουγιουκλή, Στον διαλεκτο – λογο του Στέφανου Ιωαννίδη : ντεκτσήδες)

«Το όμορφο αυτό διήγημα ‘Ντεκτσήδες’, που αναφέρεται στην ζωή των καπνεργατών, αλλά και τα υπόλοιπα τέσσερα αυτής της συλλογής κατατάσσονται στο είδος της ηθογραφίας. Καταγράφουν και αναπαριστάνουν συνήθειες της καθημερινής ζωής και παραμένουν αξεπέραστα για την ουσιαστική σκιαγράφηση απλοϊκών χαρακτήρων. Κυρίως όμως παραμένουν μοναδικά για την αναφορά τους στην τοπική ξανθιώτικη παράδοση και συμπεριφορά, η οποία, ως ένα ξερό κλαδί κάποιου θρακιώτικου γερασμένου δένδρου παρασύρεται αργά και νωχελικά από το ήρεμο ρεύμα του μικρού ρυακιού της λήθης και της λησμονιάς. Και αυτή την λησμονιά θα έρχεται πάντα ο Στέφανος Ιωαννίδης να μας ξυπνήσει με τα όμορφα και νοσταλγικά διηγήματά του» (Χρ. Μιχαλόπουλος, Οι καπνεργάτες στο έργο του Στ. Ιωαννίδη).

«Για να αντιληφθεί κανείς τη συνολική διάσταση της προσωπικότητας του Στέφανου Ιωαννίδη, απαραίτητο είναι να εξετάσει τις κρίσιμες ιστορικές συνθήκες που επικρατούσαν κατά την παιδική και εφηβική του ηλικία, καθώς αυτή συμπίπτει με τα δύσκολα χρόνια του Μεσοπολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου.

Ο ίδιος ο Στέφανος Ιωαννίδης στο έργο του «Τα παιδιά των Πελαργών» παρουσιάζει μια μυθιστορηματική μετάπλαση της εποχής εκείνης, που ξεκινά από τη μέρα της κήρυξης του πολέμου του ’40 και φτάνει μέχρι το 1945. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο αναγνώστης μπορεί να ταυτίσει το κεντρικό πρόσωπο (που ονομάζεται Βαγγέλης Χρηστίδης) με το πρόσωπο του συγγραφέα» (Ν. Σεργκενλίδης, Στ. Ιωαννίδης : Κουβαλώντας τις μνήμες του Πολέμου)

«Η μεταπολεμική γενιά του 1960, η γενιά του Στ. Ιωαννίδη, βιώνει και γράφει την πραγματικότητα μιας απώλειας.
Την αίσθηση μιας παρακμής που ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος και ο εμφύλιος έφερε στην Ελλάδα. Την υπαρξιακή αγωνία των ανθρώπων μιας εποχής που η πολιτική, ο πολιτισμός και η κοινωνική οργάνωση ζητούσαν το δρόμο τους.
Η ποίησή του, μια φωνή διαμαρτυρίας για ό,τι πολύτιμο χάνεται. Τον απασχολούν οι νέοι του πολέμου που προσπαθούν να σηκώσουν ανάστημα πάνω στα ερείπια, οι έρωτες και ο αγώνας τους, η αντίστασή τους στα χρόνια της κατοχής, η ευθύνη τους για την Ειρήνη, και άλλοτε η διάψευση της πίστης και των ιδανικών ή η προδοσία μιας ιδεολογίας που υπηρετήθηκε τυφλά, καθώς και η ελευθερία και η απλότητα της καθημερινής ζωής που υποδουλώνεται στα μεγάλα ιδανικά αφού πάντα,
“ο φονιάς με το στιλέτο στο χέρι παραμονεύει”.
Με τρόπο επιγραμματικό, άμεσο και λιτό, ο Στ. Ιωαννίδης φιλοσοφεί πάνω σε βιωμένες έννοιες θανάτου, βίας προδοσίας και κάθε μορφής ανεκπλήρωτου έρωτα που υπάρχει σαν υπόστρωμα σε όλη την ποίησή του» (Ελ. Δημητριάδου Εφραιμίδου, Η απώλεια στην ποίηση του Στ. Ιωαννίδη).

«Όταν ήλθα στην Ξάνθη στις 13 Δεκεμβρίου 1981, το πρώτο πράγμα που έκανα μπήκα σ’ ένα βιβλιοπωλείο και ζήτησα βιβλία που καταγράφουν την ιστορία της πόλης. Ήθελα να γνωρίσω την πόλη, γιατί ομολογώ ότι δεν ήξερα τίποτα γι’ αυτήν, πριν έλθω εδώ. Ανάμεσα στα βιβλία που μου πρότεινε ο βιβλιοπώλης ήταν και ένα τεύχος των Θρακικών Χρονικών, το οποίο μετροφυλλίζοντάς το, με εντυπωσίασε και το αγόρασα. Οφείλω να ομολογήσω ότι η πληθώρα της ύλης και οι μεγάλες αναφορές που έκανε σε λαογραφικά θέματα, αλλά και γλωσσολογικά, με εντυπωσίασε ιδιαίτερα. Ποιο μεγάλη βέβαια ήταν η έκπληξή μου όταν είδα να αναφέρεται η ιδιαίτερή μου πατρίδα και μάλιστα μ’ ένα θέμα αρκετά εξεζητημένο θα έλεγα, με τίτλο: Διάγραμμα της Κυπριακής «Συνταγματικής» Ιστορίας (1878-1945) με συγγραφέα τον Γιώργο Παπαδημητρίου, καθηγητή της Νομικής Σχολής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Με συνεπήρε η ανάλυση που έκανε ο καθηγητής (…) Άποψή μου είναι ότι είναι μεγάλη απώλεια το σταμάτημα της έκδοσης των Θρακικών Χρονικών, τα οποία πρέπει να επανεκδοθούν και να ξεκινήσει και πάλι η έρευνα και η καταγραφή της παράδοσής μας; Πριν χαθεί κι άλλη γενιά και δεν υπάρχουν πλέον στοιχεία. Όλοι μαζί οι πολιτιστικοί σύλλογοι μπορούμε» (Ελ. Χατζηγεωργίου, Πνευματική επικοινωνία Θράκης – Κύπρου μέσω των «Θρακικών Χρονικών»)

«Θεωρώ τον Στέφανο Ιωαννίδη ως τον στυλοβάτη της πολιτιστικής ζωής και της πνευματικής κίνησης στην Ξάνθη και στη Θράκη στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Πολύ βασικό έργο υποδομής είναι η ‘άνδρωση’ της Βιβλιοθήκης. Η δεύτερη προσφορά του είναι τα ‘Θρακικά Χρονικά’ που είναι και παραμένει βασικό εργαλείο θρακογνωσίας. Το τρίτο έργο υποδομής είναι η ίδρυση και πορεία της ΦΕΞ, γιατί καθόρισε τα πολιτιστικά πράγματα της Ξάνθης και της ευρύτερης περιοχής. Ο Στέφανος Ιωαννίδης θα λέγαμε ότι για ένα μεγάλο διάστημα ήταν ο Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού.

Παράλληλα, οφείλουμε να αναφέρουμε και την προσωπική του δημιουργία, που αποτελεί μια πολύτιμη κατάθεση. Μεγάλωσε στα δύσκολα χρόνια του μεσοπολέμου και της κατοχής. Μετά τον πόλεμο και τον εμφύλιο, από νέος ήδη, άρχισε να γράφει και να δημοσιεύει σε εφημερίδες και περιοδικά, ποίηση και πεζά, και αργότερα σε ξεχωριστούς τόμους. Αναφέρουμε τα διηγήματα Οι Πρώτες φλόγες (1959), και Οι Ντεγκτσήδες και άλλα διηγήματα (1979), τα μυθιστορήματα Τα Παιδιά των Πελαργών (1965), Το παιχνίδι με το μαγνήτη (1973), Η Αποκήρυξη (1976), Είδωλα στον Καθρέφτη (1996), τις ποιητικές συλλογές Πυρωμένη άμμος (1961) και Ποιήματα 1958-73, το θεατρικό Στη γέφυρα του Λουλέ – Μπουργκάζ (1980). Επίσης δημοσιεύει μελέτες ιστοριογραφικές και φιλολογικές, αυτοβιογραφικά και πολιτιστικά κείμενα, δύο λευκώματα με φωτογραφίες από την ιστορία και τον πολιτισμό της Ξάνθης, καθώς και μεταφράσεις από τα γαλλικά.
(Θ. Μουσόπουλος, Στέφανος Ιωαννίδης : Διαλεκτική θεωρίας και πράξης στον πολιτισμό)

Είναι πολύ σημαντικό όχι μόνο να αναδεικνύουμε τον πλούτο και την προσφορά ενός δημιουργού, αλλά αυτό να συναντά την αποδοχή και την επιβεβαίωση του απλού καθημερινού ανθρώπου. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με την παρουσία και προσφορά του Στέφανου Ιωαννίδη. Κάτι που σφραγίστηκε με τις εκδηλώσεις για τα ενενήντα χρόνια από τη γέννησή του.

ΞΑΝΘΗ, ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2013