Η λεξικογραφική έρευνα του Ρ.Γ.Καραχότζα
Στην ιστορία της καταγραφής της γλώσσας των Πομάκων ξεχωριστή είναι η θέση του εκπαιδευτικού και λεξικογράφου Ριτβάν Καραχότζα του Γιουσούφ από το χωριό Προσήλιο της περιοχής Σμίνθης. Χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Ρ. Καραχότζα η γλώσσα των Πομάκων απέκτησε το δικό της αλφάβητο, ενώ παρέμενε προφορική μόνο γλώσσα επί αιώνες.
Στην ιστορία της καταγραφής της γλώσσας των Πομάκων ξεχωριστή είναι η θέση του εκπαιδευτικού και λεξικογράφου Ριτβάν Καραχότζα του Γιουσούφ από το χωριό Προσήλιο της περιοχής Σμίνθης. Χάρη στις άοκνες προσπάθειες του Ρ. Καραχότζα η γλώσσα των Πομάκων απέκτησε το δικό της αλφάβητο, ενώ παρέμενε προφορική μόνο γλώσσα επί αιώνες. Επιπλέον ο Ρ.Καραχότζα έθεσε τις βάσεις για την επιστημονική λεξικογραφική καταγραφή της πομακικής, όπως την ομιλούν οι Πομάκοι στα πομακοχώρια της Θράκης.
Ο Ριτβάν Καραχότζα γεννήθηκε το 1973 στο Προσήλιο του Δήμου Μύκης Ξάνθης. Φοίτησε πέντε χρόνια στο ιεροσπουδαστήριο Εχίνου και τρία χρόνια στην Ειδική Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης. Στα χρόνια της φοιτητικής του ζωής στη Θεσσαλονίκη άρχισε να δημιουργεί το ελληνο-πομακικό λεξικό του.
Η μεγάλη ευκαιρία έντυπης έκδοσης των λεξικογραφικών του ερευνών του δόθηκε όταν υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία. Έτσι, το 1996 εκδίδεται το έργο του Πομακικό-Ελληνικό Λεξικό από το Δ Σώμα Στρατού. Ο Ρ. Καραχότζα συμμετείχε επίσης μαζί με τους Παν. Παπαδημητρίου, Π. Δημόπουλος, Γ. Δουλόπουλο και Μουμίν Αϊντίν στην ολοκλήρωση της Γραμματικής Πομακικής Γλώσσας, η οποία εκδίδεται την ίδια χρονιά. Το 1997 μαζί με τους Ι. Κατσαβέλη, Π. Παπαδημητρίου, Π. Δημόπουλος, και Μουμίν Αϊντίν συγγράφουν το Συντακτικό Πομακικής Γλώσσας.
Το ίδιο χρόνο ο Ρ. Καραχότζα εκδίδει μαζί με τη Δήμητρα Κατάκη, φιλόλογο του Γυμνασίου Σμίνθης, τη συλλογή πομάκικων παραμυθιών με τίτλο: Ντάντο ι μπάμπα κάζαχο – 21 Παραμύθια από τη Ροδόπη, έκδοση: Γυμνάσιο Σμίνθης-Νομαρχία Ξάνθης. Το 1998 το Δ Σώμα Στρατού εκδίδει το Ελληνικό-Πομακικό Λεξικό, επίσης συλλογική εργασία με καθοριστικής σημασίας τη συμμετοχή του Ρ.Καραχότζα.
Για το πρωτότυπο λεξικογραφικό του έργο βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών σε πανηγυρική συνεδρία στις 21-3-1996 σε ηλικία μόλις 23 ετών. Αιτία της βράβευσής του ήταν η σύνταξη του πρώτου πομακικού λεξικού, εργασία την οποία πραγματοποίησε κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του, με τη βοήθεια του Δ’ Σώματος Στρατού και την προσωπική ενίσχυση του τότε αρχηγού του Δ’ Σ.Σ. αντιστράτηγου Μανούσου Παραγιουδάκη, ο οποίος αρνήθηκε να δοθεί σε αυτόν το βραβείο της Ακαδημίας και θέλησε να δοθεί στο Δ’ Σ.Σ. Το λεξικό της πομακικής γλώσσας, που κυκλοφορεί ολοκληρωμένο το καλοκαίρι του 1996, αποτελεί την πρώτη καταγραφή της, και μάλιστα από την πομακική στην ελληνική και από την ελληνική στην πομακική. Για τη συγγραφή του λεξικού της τελευταίας, ίσως, άγραφης γλώσσας στην Ευρώπη χρησιμοποιήθηκαν ελληνικοί χαρακτήρες κατάλληλα συντεθειμένοι, ώστε να αποδίδουν τους φθόγγους της πομακικής.
Σε συνέντευξή του στην “Απογευματινή της Κυριακής”, στις 17 Μαρτίου, ο συντάκτης του λεξικού δήλωσε εξηγώντας το σκοπό της επίπονης εργασίας του: “Για να βοηθήσω το λαό μου. Για να μπορέσουμε να αποκτήσουμε και γραμμένη τη δική μας γλώσσα, αυτή που μιλάμε. Ν’ αποκτήσουμε γραπτό λόγο, να καταγράψουμε τα ήθη και τα έθιμά μας. Ο κύριος σκοπός μου είναι να διδάσκεται η πομακική γλώσσα στα σχολεία μας. Αυτό είναι τι μεγάλο μου όνειρο, που εύχομαι να γίνει πραγματικότητα”.
Μετά από τις πρώτες εκείνες εκδόσεις, ακολούθησαν χρόνια σκληρής δουλειάς, κατά τα οποία ο Ρ. Καραχότζα βελτίωνε συνεχώς το Λεξικό του, προσθέτοντας νέα λήμματα, καταγράφοντας τις διαφορές διαλέκτων από χωριό σε χωριό και παρέχοντας χρήσιμες γλωσσολογικές παρατηρήσεις.
Το 2001, ο Ρ. Καραχότζα δημιουργεί τον ιστότοπο Pomlex.com. Σταδιακά τον εμπλουτίζει με προσωπικούς προβληματισμούς, δημοσκοπήσεις αλλά και αυθεντικό λαογραφικό υλικό: πομάκικα παραμύθια και τραγούδια που ο ίδιος είχε καταγράψει. Μετά από μερικά χρόνια αποφασίζει να αναστείλει την ηλεκτρονική έκδοση του Λεξικού και να αφοσιωθεί στην τελειοποίηση της έντυπης μορφής του Λεξικού.
Για το Ρ. Καραχότζα η καταγραφή της μητρικής του γλώσσας αποτελεί έργο ζωής. Έχοντας αφιερώσει ατέλειωτα ξενύχτια προσπαθώντας να αποδελτιώσει το πλούσιο γλωσσολογικό του υλικό, αναζητεί πλέον τρόπο να προχωρήσει στη βελτιωμένη και επαυξημένη επανέκδοση του Πομακο-ελληνικού λεξικού. Του ευχόμαστε καλή επιτυχία.
Ν.Θ. Κόκκας
